Αντι Γουόρχολ-Αλέξανδρος Ιόλας

Δύο και μοναδικοί

«Οταν πεθάνω δεν θέλω να μείνει κανένα ίχνος μου. Δεν θέλω ν' αφήσω τίποτα πίσω. Θέλω ο "μηχανισμός" μου να εξαφανιστεί...»

Τι ειρωνεία! Διαβάζοντας κανείς τη σκέψη του Αντι Γουόρχολ όπως δημοσιεύθηκε το 1975 στη «Φιλοσοφία» του (κυκλοφορεί τώρα και στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Τσαγκαρουσιάνος»), δεν μπορεί παρά να χαμογελάσει. Τα ίχνη του υπάρχουν σήμερα παντού σε όλο τον κόσμο. Τα έργα του εκτίθενται σε περισσότερα από 50 μουσεία ανά τον πλανήτη, ενώ μονοπωλούν το ενδιαφέρον κάθε φορά που δημοπρατούνται, εξαιτίας των αστρονομικών τους τιμών (από 2 έως 5 εκατ. δολάρια). Αν η ποπ αρτ είναι η εικαστική εθνική ταυτότητα της Αμερικής, ο Γουόρχολ υπήρξε ο απόλυτος εκπρόσωπός της. Προφήτεψε τρεις δεκαετίες πριν ό,τι βιώνουμε σήμερα: την κοινωνία της κατανάλωσης και της αφθονίας, της αναλώσιμης εικόνας, της φτηνής δημοσιότητας, της κυριαρχίας των ΜΜΕ. Την ερχόμενη Πέμπτη συμπληρώνονται 20 χρόνια από τον θάνατό του.

Την ίδια χρονιά, το 1987, και τέσσερις μήνες αργότερα, στίς 20 Ιουνίου, πέθανε ο Αλέξανδρος Ιόλας, ο κοσμοπολίτης, διορατικός συλλέκτης και δαιμόνιος έμπορος τέχνης που συνέδεσε το όνομά του με τη σύγχρονη τέχνη του 20ού αιώνα. Ο Ιόλας οργάνωσε την πρώτη και την τελευταία ατομική έκθεση του Γουόρχολ. Θεωρείται ο άνθρωπος που του έδωσε την ευκαιρία να καθιερωθεί. Πέθαναν και οι δύο στο ίδιο νοσοκομείο της Νέας Υόρκης. Ο Γουόρχολ, σε ηλικία 58 ετών, από επιπλοκές μετά από εγχείρηση αφαίρεσης της χοληδόχου κύστης. Ο Ιόλας στα 79 του από AIDS. Και οι δύο απεχθάνονταν τα νοσοκομεία. Θα φωτίσουμε εδώ τη συνεργασία τους, άγνωστη εν πολλοίς στο ευρύ κοινό.

Η πρώτη τους συνάντηση

Ο Αντριου Γουορχόλα (1928-1987), όπως στ' αλήθεια ονομαζόταν, γεννήθηκε στο Πίτσμπουργκ της Αμερικής από γονείς μετανάστες, καρπαθορωσικής καταγωγής. Ο Ιόλας (Κωνσταντίνος Κουτσούδης) γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1908, γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας εμπόρων, και στράφηκε νωρίς στον χορό. Ως κορυφαίος χορευτής των μπαλέτων του Ζορζ Μπαλανσίν περιοδεύει στην Ευρώπη και ανακαλύπτει τα νέα ρεύματα της σύγχρονης τέχνης. Το 1930 βλέπει στην γκαλερί «Marignan» στο Παρίσι τη «Μελαγχολία» του Ντε Κίρικο. Αυτή ήταν, όπως ο ίδιος έχει δηλώσει σε συνέντευξή του, η πρώτη φορά που μπήκε στο μυαλό του η επιθυμία να αγοράσει έναν πίνακα. Το 1944 ένα σοβαρό ατύχημα τον αναγκάζει να εγκαταλείψει τον χορό και να αφιερωθεί στη συλλογή έργων τέχνης. Το 1946, με την οικονομική βοήθεια της Ελίζαμπεθ Αρντεν, συνεργάζεται με την γκαλερί «Hugo» στη Νέα Υόρκη, την οποία και αγοράζει το 1953.

Σε ένα κτίριο απέναντι ακριβώς από την γκαλερί, ο Γουόρχολ σχεδιάζει τις περίφημες γόβες που τον καθιέρωσαν τη δεκαετία του '50 ως το τρομερό παιδί της εικονογράφησης και της διαφήμισης. Ο Ιόλας πρόσεξε τον λιπόσαρκο νεαρό που πηγαινοερχόταν καθημερινά. Μια μέρα, διηγείται ο βιογράφος του Νίκος Σταθούλης, τον σταμάτησε και τον ρώτησε τι κάνει. «Σχεδιάζω παπούτσια» του απάντησε ο Αντι. «Μπορώ να τα δω;» ρώτησε ο Ιόλας. Την άλλη μέρα ο Γουόρχολ τον ξεναγούσε στο εργαστήριό του και ο Ιόλας του έκλεινε τη συμφωνία για έκθεση.

Τον Ιούνιο του 1952 εγκαινιάστηκε η πρώτη ατομική έκθεση του Γουόρχολ με μια σειρά 15 σχεδίων βασισμένων σε διηγήματα του Τρούμαν Καπότε. Ο Γουόρχολ ήταν 23 ετών και είχε μετακομίσει από το Πίτσμπουργκ στη Νέα Υόρκη τρία χρόνια πριν. «Υπάρχει μόνο μία κριτική για εκείνη την έκθεση και δεν είναι θετική» λέει ο Ματ Ουόρμπικαν, ο υπεύθυνος των αρχείων του Μουσείου Γουόρχολ στο Πίτσμπουργκ. «Ο Αντι είχε μια εμμονή με τον Καπότε ήδη από το 1947, όταν ο συγγραφέας πρωτοπαρουσιάστηκε στην αμερικανική λογοτεχνική σκηνή. Ο Αντι ταυτιζόταν μαζί του. Του έστελνε γράμματα θαυμασμού. Του Καπότε όμως δεν του άρεσε η κολακεία του Γουόρχολ. Δεν είναι σαφές αν γνωρίστηκαν το 1952 στην έκθεση. Από το 1973 όμως και μετά άρχισαν να κάνουν πολλή παρέα. Υπάρχει βέβαια και μια ανεπιβεβαίωτη ιστορία που λέει ότι η μητέρα του Καπότε πήγε στην έκθεση, αγόρασε όλα τα σχέδια και τα κατέστρεψε...»

Για τον Ιόλα πάντως ήταν η αρχή μιας μακρόχρονης φιλίας με τον Γουόρχολ. Ο Ν. Σταθούλης θυμάται ότι μόνο ο Ιόλας μπορούσε να επισκεφθεί απροειδοποίητα το «Factory». Στα «Ημερολόγιά» Γουόρχολ (που εκδόθηκαν το 1989) ο Ιόλας αναφέρεται πολλές φορές. Αλλοτε συζητάνε για δουλειά καθώς τρώνε στο «Factory» κι άλλοτε συναντιούνται σε κάποιο πάρτι στο Παρίσι ή τη Ρώμη. Τούς συνέδεε και το διάσημο ζεύγος των συλλεκτών Τζον και Ντομινίκ ντε Μενίλ από το Τέξας, οι πιστότεροι ίσως μαικήνες του Αντι Γουόρχολ. Αυτοί ανέθεσαν στον Ιόλα να συγκροτήσει τη συλλογή τους. Σήμερα, αυτή ακριβώς η συλλογή αποτελεί το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Φόργουορθ στο Τέξας, ένα από τα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου.

Ο Γουόρχολ ζωγραφίζει Ιόλα

Το 1974 ο Ιόλας παράγγειλε στον Γουόρχολ το πορτρέτο του αγαπημένου του ντανταϊστή αμερικανού φωτογράφου Μαν Ρέι, ενώ το 1982 τύπωσε τα πορτρέτα που έφτιαξε για τον Μέγα Αλέξανδρο. Είναι άλλωστε και το μοναδικό έργο Γουόρχολ που βρίσκεται σε κρατικό ελληνικό ίδρυμα, χάρη στη δωρεά του Ιόλα στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης.

«Το 1972 ο Γουόρχολ ζωγράφισε το πορτρέτο του Ιόλα -δύο απ' αυτά βρίσκονται στη συλλογή του μουσείου στο Πίτσμπουργκ» τονίζει ο Ματ Ουόρμπικαν. «Εχουμε μάλιστα μερικές αδημοσίευτες σελίδες των ημερολογίων του Γουόρχολ, στις οποίες γράφει ότι το 1973, όντας στο Παρίσι, ο Ιόλας έβαλε τον Γουόρχολ να τον ξαναφωτογραφίσει, καθώς τα πρώτα έργα δεν τον ευχαρίστησαν καθόλου...»

Το 1985, ο Ιόλας παράγγειλε στον Γουόρχολ αυτό που έμελλε να είναι το τελευταίο έργο του. Η ιταλική τράπεζα Credito Valtellinese ήθελε ένα ηχηρό γεγονός για τα εγκαίνια του ανακαινισμένου Παλάτσο Stelline στο Μιλάνο. Απέναντι ακριβώς από το Παλάτσο βρίσκεται το μοναστήρι όπου τον 15ο αιώνα ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ζωγράφισε τον «Μυστικό Δείπνο». Στο μυαλό του Ιόλα γεννήθηκε αμέσως η ιδέα. Παρήγγειλε στον Γουόρχολ τον δικό του «Μυστικό Δείπνο». Η ειρωνεία είναι ότι την ίδια ακριβώς περίοδο στην Ελλάδα του άκρατου λαϊκισμού, ο Ιόλας έβλεπε τη φωτογραφία του στα πρωτοσέλιδα εφημερίδων να συνοδεύεται από τα επίθετα ακόλαστος, αρχαιοκάπηλος, ναρκομανής...

Η έκθεση εγκαινιάστηκε στις 22 Ιανουαρίου 1987, με 5.000 καλεσμένους από κάθε γωνιά της Γης. Η επιτυχία ήταν τεράστια και τα έργα (που είχε προ-αγοράσει ο Ιόλας και σχεδίαζε να τα αφήσει στο «μουσείο» που ονειρευόταν να φτιάξει στην Αγία Παρασκευή) θεωρήθηκαν αργότερα τα σημαντικότερα του Γουόρχολ. Συνολικά έφτιαξε 60 έργα για τον «Μυστικό Δείπνο». Τα 24 εκτέθηκαν στο Μιλάνο. Ηταν φωτογραφικές επιζωγραφισμένες ανατυπώσεις του έργου του Ντα Βίντσι αλλά και πορτρέτα του Χριστού, καθώς και καθαρά ζωγραφικά έργα με στοιχεία κολάζ. Ενα απ' αυτά πουλήθηκε αργότερα από τους κληρονόμους του Ιόλα και βρίσκεται στη συλλογή του Ζαχαρία Πορταλάκη. Ο Ιόλας, αν και ήταν στο Μιλάνο τη νύχτα των εγκαινίων, δεν κατάφερε να φτάσει στην γκαλερί. Η αρρώστια τον είχε ήδη καταβάλει και βρέθηκε από το αεροδρόμιο σ' ένα νοσοκομείο της Ιταλίας.

Ο Γουόρχολ τάφηκε στο Πίτσμπουργκ σε κλειστό οικογενειακό κύκλο. Ομως στο μνημόσυνο την 1η Απριλίου στη Νέα Υόρκη συγκεντρώθηκαν περισσότερα από 2.000 άτομα. Ο Ιόλας πέθανε μόνος στις 20 Ιουνίου του 1987 στη Νέα Υόρκη. Η συλλογή του έφυγε νύχτα από τη χώρα -παρά την αντίθετη επιθυμία του. Το σπίτι του στην Αγία Παρασκευή λεηλατήθηκε και σαπίζει αναξιοποίητο...

Κλοπές στη βίλα του Αλέξανδρου Ιόλα 2

Στους τοίχους του φιλοξενήθηκαν οι πίνακες του Nταλί και του Πικάσο, στα πατώματά του στηρίχθηκαν οι βάσεις γλυπτών του Οπενχάιμ, του Στίβενσον, του Mατιάτσι, στις υπέροχα σμιλεμένες από τον Πικιώνη αίθουσές του φημισμένοι άνθρωποι συζήτησαν για την τέχνη. Eνα αρχοντικό που ρούφηξε με πάθος έρωτα, τέχνη, πολιτισμό, είναι εδώ και μια δεκαετία βορά στις καταστροφικές διαθέσεις του κάθε ληστή. Mπήκαμε στο σπίτι του Aλέξανδρου Iόλα, στην Aγία Παρασκευή. Οχι από την κύρια είσοδο, που κάποτε δρασκέλιζαν ο Nουρέγεφ, ο Eρνστ, ο Nτε Kίρικο, η Mελίνα ή ο Kαραμανλής, αλλά από τη διπλανή οικοδομή, όπως τόσοι και τόσοι, εδώ και δέκα χρόνια που λείπει ο οικοδεσπότης αλλά και κάθε άλλος που θα μπορούσε να νοιάζεται γι' αυτό. Ξεναγός μας, ο Nίκος Σταθούλης, βιογράφος του Iόλα και γκαλερίστ της «Nτάουνταουν», όπου εκτίθενται αυτό τον καιρό έργα των Γουόρχολ, Mαγκρίτ κ.ά. από τη συλλογή του Iόλα. Παντού εγκατάλειψη Tο σοκ ξεκίνησε από την είσοδο: οι πέτρες που μαζί τους «μιλούσε» ο Πικιώνης έχουν συνθέσει μαζί με τα βρύα ένα ενιαίο σύνολο, φόρο τιμής στην έννοια της εγκατάλειψης. Οι «Eφηβοι» του Φινότι, άφαντοι, όπως και «H χοντρή Nανά» της Nίκι ντε Σεν Φαλ, μιας καλλιτέχνιδος που, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Iόλα, «δούλευε σαν τρελή και έκανε τα ωραιότερα έργα που είχε φτιάξει ποτέ γυναίκα». Bουβοί μάρτυρες της λεηλασίας, οι μαρμάρινες βάσεις των έργων μέσα στα ψηλά χορτάρια. Σαν από θαύμα έχουν γλιτώσει τα «Σινιάλα» του γλύπτη Tάκι, των οποίων οι κορυφές χάνονται μέσα στα κλαδιά των δέντρων του κήπου. Ο Σταθούλης το εκτιμά σε πολλές χιλιάδες δολάρια. Mια σειρά σκισμένων ταμπλό, ένα γλυπτό-καθιστικό του Mάτα από αφρολέξ και λευκό δέρμα αλόγου και μερικοί κατάλογοι πεταμένοι στο πάτωμα μας υποδέχτηκαν στους εσωτερικούς χώρους, στους οποίους η πρόσβαση, μέσω της παραβιασμένης πόρτας, είναι επίσης πανεύκολη. Aνάμεσα στα βιβλία, σπάνιες εκδόσεις, όπως μία του 1940 με ποιήματα του Mπρετόν. H εντύπωση της εγκατάλειψης γίνεται ολοένα και πιο ισχυρή. Περνάμε στο λευκό δωμάτιο και αμέσως μετά στη λευκή βιβλιοθήκη, στο δεύτερο όροφο. Mια εξαιρετικής καλαισθησίας μαρμάρινη κατασκευή που φιλοξένησε σειρές βιβλίων του Iόλα -τώρα σε άθλια κατάσταση. Οι ντυμένοι με λευκό δέρμα τόμοι, ριγμένοι κάτω, σκισμένοι. Συλημένα και τα υπόλοιπα δωμάτια, ορισμένα από τα οποία ήταν, κατά την επιθυμία του Iόλα, αφιερωμένα σε κάποιον καλλιτέχνη: άδειο το δωμάτιο του Παύλου, άδειο κι εκείνο του Γουόρχολ, άδειο ακόμη το κινέζικο, το βυζαντινό. Ξεγυμνωμένη η αίθουσα του Aκριθάκη, πεσμένο στο πάτωμα μέσα σε βρόμικα νερά το γκονγκ του Tάκι, όλα τους έρημα, ρημαγμένα, φτωχά. Mα, καλά, ποιος ευθύνεται για το γεγονός ότι αυτός ο χώρος, που θα μπορούσε να είναι εστία πολιτισμού, ερημώνει αφύλαχτος και αναξιοποίητος, ενώ παράλληλα αποψιλώνεται από τα τελευταία έργα τέχνης που του 'χουν απομείνει; Σε ποιους ανήκει «Tο σπίτι του Iόλα ανήκει στους κληρονόμους του» απαντά ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, Eυγένιος Γιαννακόπουλος. «Aρα το θέμα της όποιας κρατικής παρέμβασης είναι ιδιαίτερα λεπτό. Πριν από ενάμιση μήνα συναντήθηκα με τον δήμαρχο Aγίας Παρασκευής, τον κ. Kώτση, στον οποίο υποσχέθηκα πλήρη συμπαράσταση σε όποιες προτάσεις έχει. Tο ενδιαφέρον μας για το χώρο αυτόν είναι έντονο. Eίμαστε έτοιμοι να κάνουμε ό,τι πρέπει». «Tο σπίτι είναι ιδιοκτησία δύο ανιψιών του Iόλα, της Σίλβια Nτε Kουέβας και της Eλένης Nατάν-Kουτσούδη» συμπληρώνει ο δήμαρχος της Aγίας Παρασκευής Σταύρος Kώτσης. «Πριν από 4 μήνες πληροφορηθήκαμε ότι μια τεχνική εταιρεία είχε αναλάβει με τη διαδικασία της αντιπαροχής να κτίσει εκεί ένα συγκρότημα πολυκατοικιών. Kινηθήκαμε άμεσα και πετύχαμε τροποποίηση του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου, χαρακτηρίζοντας το σπίτι του Iόλα σαν χώρο πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Πρότεινα στον κ. Bενιζέλο και τον κ. Γιαννακόπουλο να κάνουμε από κοινού, δήμος και υπουργείο, ένα πολιτιστικό κέντρο, μια γκαλερί μοντέρνας τέχνης, που να ταιριάζει στην αντίληψη του Iόλα. Aπαιτούνται, όμως, πάρα πολλά χρήματα για την απαλλοτρίωση του χώρου, κοντά στο 1 δισ. Πέραν τουτου, είχα επαφή και με τη μια ανιψιά του Iόλα, τη Σίλβια Nτε Kουέβας. Tην είδα θετική, ως προς την εμπλοκή του δήμου, όχι, όμως, και του κράτους. Δεν ξέρω γιατί κρατά αυτή τη στάση». «Οσον αφορά τη φύλαξη του σπιτιού», συνεχίζει ο δήμαρχος, «δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι. Πρόκειται για ιδιωτικό χώρο. Nομίζω, άλλωστε, ότι πλέον δεν υπάρχουν στο σπίτι έργα. Eχουν όλα μεταφερθεί από τις κληρονόμους του αλλά και από άλλους, άσχετους. Kάποιοι μάλιστα λένε ότι μια περίοδο ερχόντουσαν φορτηγά και φόρτωναν. Tώρα, από πού είχαν έρθει και ποιανού ήταν κανείς δεν ξέρει». Οι κληρονόμοι δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται, το κράτος δείχνει να καθυστερεί. Aποτέλεσμα, το άλλοτε ανάκτορο του Aλέξανδρου Iόλα να μένει επί μία δεκαετία ανυπεράσπιστο, εύκολη λεία για τους πάσης φύσεως καταπατητές. Mεγαλύτερη ληστεία, θυμάται ο Σταθούλης, εκείνη του 1993. Tίποτα, όμως, δεν εμποδίζει οποιονδήποτε να πάρει και ό,τι υπόλοιπο έχει απομείνει. Οι γείτονες δεν εκπλήσσονται όταν, μέρα-μεσημέρι, βλέπουν κάποιους αγνώστους να μπαινοβγαίνουν. «Tα έργα τέχνης δεν είναι για να τα κρατά κανείς θαμμένα. Eγώ τα έχω γιατί θέλω να ζουν και ζουν όταν εσύ τα κοιτάς» έλεγε ο Iόλας. Mια κουβέντα που ακούγεται τόσο μελαγχολική, όταν εγκαταλείπεις πίσω σου το λεηλατημένο του ανάκτορο...

Κλοπές στη βίλα του Αλέξανδρου Ιόλα

20 χρόνια στο έλεος κλεφτών η βίλα Ιόλα

Εγκαταλελειμμένη, αν και φιλοξενεί -ακόμη- περισσότερα από δέκα σημαντικά έργα Τέχνης και αρχαιότητες

Μέσα στο σπίτι υπήρχαν 11.000 έργα τέχνης: Πικάσο, Μιρό, Γουόρχολ, Ερνστ, Χατζηκυριάκος- Γκίκας, Ακριθάκης, Τάκις, αλλά και ανεκτίμητες αρχαιότητες. Είκοσι χρόνια μετά την πρώτη κλοπή, η “λεηλασία” στο εγκαταλελειμμένο κτήμα και οίκημα συνεχίζεται με ζήλο», λέει ο Νίκος Σταθούλης, βιογράφος του Αλέξανδρου Ιόλα. Η βίλα του σπουδαίου Ελληνα συλλέκτη στην Αγία Παρασκευή εξακολουθεί μέχρι σήμερα να πέφτει θύμα κλοπών: το 30% της συλλογής κλάπηκε σε 13 διαφορετικές «επιχειρήσεις», ενώ το 70% πρόλαβαν και το διαχειρίστηκαν η αδελφή του Ιόλα και οι απόγονοί της, προωθώντας το, όμως, σε δημοπρασίες και κατ’ επέκταση σε ιδιώτες.

Στις 30/8 το υπουργείο Πολιτισμού εξέδωσε, εκ νέου, απόφαση έγκρισης απευθείας αγοράς ή αναγκαστικής απαλλοτρίωσης της βίλας, με στόχο την «προστασία, προβολή και ανάδειξη του μνημείου». Τη λύση του ζητήματος θα «απαιτήσει» και η ίδια συλλογή του Ιόλα: τον Μάρτιο του 2008 θα παρουσιαστεί ένα κομμάτι της στο ελληνικό κοινό σε μια μεγάλη έκθεση, με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του συλλέκτη (1908-2008).

Η σημερινή κατάσταση στο κτήμα Ιόλα είναι λίγο έως πολύ γνωστή. Πόσοι, όμως, γνωρίζουν πως αυτή τη στιγμή υπάρχουν στους χώρους του περισσότερα από δέκα μεγάλης αξίας έργα τέχνης και αρχαιότητες;

Η εγκαταλελειμμένη βίλα και τα έξι στρέμματα δάσους που την περιβάλλουν προσφέρονται για ένα ιδιότυπο «κυνήγι θησαυρού». Πριν φτάσει κανείς στο σπίτι, πάνω στο μονοπάτι που δημιουργήθηκε από τους καταπατητές, το έκθεμα νούμερο 1 κάνει μόνο του αισθητή την παρουσία του: ένα σιδερένιο διπλό σινιάλο του γλύπτη Τάκι, 6,5 μέτρων, φιλοτεχνημένο το 1955, βρίσκεται αναποδογυρισμένο και σκουριασμένο στο έδαφος.

Εξω από το σπίτι, την προσοχή μας τραβάει το εκτενές πλακόστρωτο, διά χειρός Δημήτρη Πικιώνη, του σημαντικού αρχιτέκτονα που διαμόρφωσε το χώρο γύρω από την Ακρόπολη και το λόφο Φιλοπάππου. Στο καλά διατηρημένο πλακόστρωτο είναι τοποθετημένες υστεροβυζαντινές κολόνες. Ανάμεσα στις έξι που υπάρχουν ακόμα -από ένα σύνολο 2.500 αρχαιοτήτων που ανήκαν στη συλλογή- βρίσκονταν αγάλματα θεών, τα οποία ήταν από τα πρώτα που εξαφανίστηκαν. «Οι τελευταίες δύο κολόνες κλάπηκαν μέσα στο διάστημα των έξι μηνών που έχω να επισκεφθώ το κτήμα», σημειώνει ο κ. Σταθούλης, δείχνοντάς μας το σημείο από όπου αποσπάστηκαν.

Η θύρα της κύριας εισόδου της βίλας, που σήμερα είναι χτισμένη ως επάνω -καθώς με την παραβίασή της πραγμαποιήθηκε η πρώτη κλοπή- φέρει ένα ακόμα έργο. Πρόκειται για τμήμα ενός λεπτού, μπρούντζινου δημιουργήματος του Γιάννη Καρδαμάτη, με αυθεντικό σχέδιο που «έντυνε» ολόκληρη την πόρτα. Από τους επενδυμένους με μάρμαρο από τη Ραβέννα και την Πεντέλη τοίχους του σπιτιού λείπουν φυσικά όλοι οι πίνακες, αλλά μια βαριά εγκατάσταση στο τεράστιο υπόγειο κατάφερε να γλιτώσει. Η μολυβένια εγκατάσταση του Ιταλού καλλιτέχνη Ελιζέο Ματιάτσι, με τίτλο «Ρόμα», απλώνεται σε έκταση 250 τ.μ. άθικτη, αν και πλημμυρισμένη. «Επί μήνες βρίσκεται μέσα στα νερά, αποθαρρύνοντας τους κλέφτες», λέει ο κ. Σταθούλης.

Ενας βράχος προερχόμενος από μια εγκατάσταση του Γιάννη Τσόκλη κείτεται στο πάτωμα του πρώτου ορόφου, πλάι σε σκαλωσιές και κάδρα ορφανά από πίνακες. Στη «λευκή βιβλιοθήκη» του Ιόλα, ένα δωμάτιο με μαρμάρινες βιβλιοθήκες και ειδική ασημένια ταπετσαρία στο ταβάνι για να αντανακλάται το λευκό, έχει μείνει μόνο το γυαλί από το γλυπτό τραπέζι του Ιταλού γλύπτη Νοβέλο Φινότι. Στην αχανή κρεβατοκάμαρα, ωστόσο, ανακαλύπτουμε κομμάτια από τέσσερις κόκκινες κολόνες «πλεξούδες», από μάρμαρο Ραβέννας, χωρίς όμως τα κιονόκρανά τους.

Τα δύο τελευταία έργα που θα εντοπίσει όποιος συνεχίσει την εξερεύνηση στη βίλα είναι δύο μαρμάρινα υστεροελληνικά λιοντάρια από την περιοχή της Πέλλας. Αποτελούσαν τα «πόδια» ενός μαρμάρινου τραπεζιού σε μια από τις βεράντες του σπιτιού. Το ένα βρίσκεται ακόμα στη θέση του, ενώ το δεύτερο… αναπαύεται πάνω σε ένα στρώμα από αφρολέξ. «Μη σας κάνει εντύπωση, αυτό είναι το πρώτο στάδιο της κλοπής», εξηγεί ο κ. Νίκος Σταθούλης. «Είναι η “προεργασία” για να το αποσπάσουν μετά ευκολότερα. Σε δύο μήνες δεν θα βρίσκεται πια εδώ».

Κατάλογοι και αφίσες από τις εκθέσεις που είχε οργανώσει ο Ιόλας ανά τον κόσμο βρίσκονται πεταμένοι και σκισμένοι μέσα σε όλο το σπίτι και έρχονται να συμπληρώσουν τη θλιβερή εικόνα ενός κτιρίου που έχει κριθεί διατηρητέο από το υπουργείο Πολιτισμού, αλλά έχει αφεθεί στην τύχη του. «Φαντάζεστε τι είδους μαγνήτη θα αποτελούσε για τη διεθνή κοινότητα ένα μουσείο που θα έφερε το όνομα “Αλέξανδρος Ιόλας”;», αναρωτιέται ο κ. Σταθούλης.

Τάκις: «Αδιαφορούν»

«Εκανα πολλά έργα. Οπως τα παιδιά, τα αφήνεις να φύγουν. Λυπάμαι αν καταστρέφονται ή φθείρονται εγκαταλελειμμένα, αλλά δεν μπορώ να κάνω τίποτα», λέει ο γλύπτης Τάκις, 82 χρονών σήμερα. Το σκουριασμένο έργο του στο κτήμα Ιόλα δεν τον απασχολεί, αλλά η εγκατάλειψη της βίλας τον ενοχλεί ιδεολογικά. «Είναι μία ακόμα απόδειξη πως το ελληνικό κράτος αδιαφορεί για τη σύγχρονη τέχνη», λέει. «Δεν μπορεί να την καταλάβει και την απορρίπτει».

Ο καλλιτέχνης που έζησε τη βίλα στις ημέρες της δόξας της, όσο ζούσε ο Ιόλας, θυμάται τις συζητήσεις με τον Ντε Κίρικο, τον Νουρέγιεφ, τον Ντισάν, τον Γουόρχολ και τις πλούσιες δεξιώσεις που παρέθετε ο συλλέκτης. «Ακριβώς λόγω όλων αυτών των προσωπικοτήτων που φιλοξενήθηκαν σ’ αυτό το κτίριο θεωρώ πως κρίθηκε διατηρητέο από το υπουργείο Πολιτισμού», σημειώνει ο Τάκις. «Γιατί λοιπόν σήμερα έχει αφεθεί να ρημάζει;».

Η έκθεση

Εκατόν τριάντα έργα από τη διασκορπισμένη πλέον σε όλο τον κόσμο συλλογή του Ιόλα θα ταξιδέψουν στην Αθήνα τον ερχόμενο Μάρτιο για μια μεγάλη έκθεση, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του συλλέκτη. «Πρόκειται για έργα που είχε προλάβει να δωρίσει ο Ιόλας πριν από το θάνατό του», λέει ο Νίκος Σταθούλης, που θα επιμεληθεί την έκθεση. «Θα έρθουν έργα από το Μουσείο Πικάσο, το Μουσείο Μιρό, το Ιδρυμα Γουόρχολ, το Ιδρυμα Ντε Σανφάλ-Τινγκελί, αλλά και από το Μουσείο Μπενάκη δύο πίνακες του Χατζηκυριάκου-Γκίκα».

Το χρονικό

▪ 1987: Ο Αλέξανδρος Ιόλας πεθαίνει και το κτήμα με τη βίλα περιέρχονται στην κατοχή της αδελφής του, Νίκης Στάιφελ.
▪ 1996: Το κτήμα πωλείται σε μεγάλο κατασκευαστή -προς 500 εκατομμύρια δραχμές- όπως και το διπλανό που ανήκε στη Στάιφελ.
▪ 1998: Η βίλα χαρακτηρίζεται διατηρητέο ιστορικό μνημείού.
▪ 2000: Το σύνολο της έκτασης χαρακτηρίστηκε ως «κέντρο πολιτιστικών δραστηριοτήτων» από το ΥΠΕΧΩΔΕ, με τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου.
▪ 2002: Το κτήμα κηρύχθηκε απαλλοτριωτέο.
▪ 2004: Η απόφαση για απαλλοτρίωση ανακαλείται.
▪ 30/8/2007: Το υπουργείο Πολιτισμού εγκρίνει εκ νέου την απευθείας αγορά ή αναγκαστική απαλλοτρίωση του κτήματος.
▪ Το ποσό που ζητά σήμερα από το Δημόσιο ο κατασκευαστής ανέρχεται στα 12 εκατ. ευρώ.

Ποιος ήταν

Ο Αλέξανδρος Ιόλας γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1908. Το πραγματικό του όνομα ήταν Κωνσταντίνος Κουτσούδης. Σπούδασε χορό στην Αθήνα και το Βερολίνο. Τη δεκαετία του ’40 πήγε στη Νέα Υόρκη και το 1944 στράφηκε οριστικά στις εικαστικές τέχνες. Ανοιξε την πρώτη του γκαλερί το 1946 και παρουσίασε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ έργα των Μαξ Ερνστ, Ρενέ Μαγκρίτ και Αντι Γουόρχολ. Το 1953 γίνεται αποκλειστικός ιδιοκτήτης της γκαλερί και την ονομάζει «Iolas gallery». Τα επόμενα χρόνια ανοίγει γκαλερί στη Γενεύη, στο Παρίσι, στο Μιλάνο και τη Μαδρίτη. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του δώρισε πολλά από τα έργα του σε μουσεία σε όλο τον κόσμο.

Σκοταδισμός 2008-Θεσσαλονίκη

Κάτι τέτοιοι τύποι σαν το Διευθυντή Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης Θεόδουλο Ταπανίδη άνοιξαν το δρόμο για τον Χίτλερ.... Ο τύπος μας έκανε ρεζίλι,...απαγορεύοντας τη συμμετοχή των μαθητών Γυμνασίων και Λυκείων στα εκπαιδευτικά προγράμματα που οργανώνει το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών στο πλαίσιο της έκθεσης χαρακτικών του Πικάσο «Suite 347». Σε ύφος των χουντικών σχολικών επιθεωρητών, με αντίληψη ελληνορθόδοξου μουλά, με το ηθικόμετρον ανά χείρας, ο εν λόγω Θεόδουλος έστειλε στις 5.3.2008 στα σχολεία της επικράτειάς του την παρακάτω χυδαία εντολή, που θα αποτελεί στίγμα και όνειδος για μια χώρα-μέλος της Ε.Ε.:

«Σας ενημερώνουμε ότι ανακαλούμε την με αρ. πρωτ. 519/23-1-2008 έγκριση συμμετοχής μαθητών στων σχολείων της αρμοδιότητάς μας σε εκπαιδευτικά προγράμματα που οργανώθηκαν από το Τελλόγλειο Ίδρυμα στο πλαίσιο της έκθεσης με χαρακτικά του Πικάσο “Πικάσο Suite 347”, καθώς, ύστερα από προσωπική επίσκεψη, τα εκτιθέμενα έργα κρίθηκαν ακατάλληλα για μαθητές».

Αποτελεί στίγμα και όνειδος όχι γιατί κάποιος «λειτουργός» αυθαιρέτησε, αλλά γιατί ο υπουργός Παιδείας δεν αισθάνθηκε την ανάγκη να αναγγείλει τόσο την κατάργηση της εγκυκλίου όσο και την απομάκρυνση αυτού του φανατικού από τη Διεύθυνση της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Στίγμα και όνειδος γιατί ενώ ο εν λόγω Θεόδουλος εδήλωσε στην εφημερίδα «Μακεδονία»: «Ακόμη και το έντυπο του Τελλόγλειου μιλά για εικόνες από μπουρδέλα και τέτοια. Και επειδή είναι Πικάσο, τι να κάνουμε δηλαδή, όταν γίνεται μία έκθεση και δείχνει οτιδήποτε πρέπει τα παιδιά να το βλέπουν;», ο υπουργός Παιδείας δεν αντέδρασε, αλλά αφήνει αυτόν τον ανόητο να ασχημονεί νομίζοντας φαίνεται πως έκανε… διάσημο τον Πικάσο. Στίγμα και όνειδος γιατί ενώ στις εκκλήσεις του «μακαριστού» μεγάλου αρχηγού τους ή των ακροδεξιών του Λαϊκού Ορθόδοξου Συναγερμού για επέμβαση της πολιτείας, πάντα βρισκόταν κάποιος Ευάγγελος Βενιζέλος ή κάποιος εισαγγελέας να ανταποκριθεί, ενώ όταν προκαλούν οι Θεόδουλοι οι εκπρόσωποι της πολιτείας κωφεύουν και πάντως δεν δείχνουν την ίδια σπουδή. Κατά τα άλλα, στην πόλη που αλωνίζουν ο Παναγριότατος Άνθιμος, ο Ζουράρις, ο Παπαθεμελής, ο Ψωμιάδης (ή Ζορό), ο Καρατζαφέρης, η ελληνοχριστιανική χυδαιότητα και η σύμφυτη πνευματική καθυστέρηση αυτών των κύκλων εκφράζεται με τέτοιες φασιστοειδείς και εθνοσωτήριες ιδέες και πράξεις. Όμως αυτή την πόλη δεν την εκφράζουν μόνον οι ανωτέρω Θεόδουλοι, αλλά και άνθρωποι όπως ο Γιάννης Μπουτάρης, ο οποίος καταδικάζοντας την εγκύκλιο του «επιθεωρητή» κατέληξε: «Θεωρούμε ότι η παρέμβαση των προϊστάμενων αρχών, ακόμη και του υπουργού Παιδείας, αλλά και του υπουργού Πολιτισμού, είναι απολύτως απαραίτητη» (6.3.2008). Το τρομακτικό όμως είναι ότι δεν αντέδρασε ούτε ο υπουργός Παιδείας ούτε ο υπουργός Πολιτισμού.
«Και επειδή είναι Πικάσο» θα ασχοληθούν δυο κοτζάμ υπουργοί; «Και επειδή είναι Πικάσο» θα σκεφτούν οι ελληνορθόδοξοι καραγκιόζηδες; Πώς να σκεφτούν, με τόσο άχυρο που τους έχουν ταΐσει από τα παιδικά τους χρόνια «παιδαγωγοί» Θεόδουλοι; «Και επειδή είναι Πικάσο» θα κωλώσουν τα παλικάρια; Το μυαλό θα τους εμποδίσει; «Και επειδή είναι Πικάσο», δηλαδή ακριβώς γι’ αυτό, το μάθημα της ανελευθερίας που έδωσαν ο εν λόγω Θεόδουλος και η κραυγαλέα αδιαφορία των υπουργών Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και Ποπολιτισμού είναι ακόμη πιο ηχηρό.