Μνήμη... για έναν άνθρωπο που δόξασε την Ελλάδα και πέθανε στιγματισμένος...
Αλέξανδρος Ιόλας 100 χρόνια από τη γέννηση του.Σαν σήμερα...
Από τον Νίκο Σταθούλη
Alexandre Iolas
Μεγάλωσα. Ήμουν στη δεύτερη δεκαετία της ζωής μου όταν γνώρισα τον Αλέξανδρο Ιόλα. Έναν Μαικήνα της τέχνης. .Ραδιούργο. Είρων. Οξυδερκή. Αυθάδη. Τολμηρό Εκρηκτικό. Αδίστακτο.
Όπως ο Σωκράτης στους μαθητές του, εκμαίευε από μένα ο,τι καλύτερο. Όπως ακριβώς συνέβαινε και με τους καλλιτέχνες του. Τους οποίους ωθούσε να δημιουργήσουν συγκεκριμένα έργα τέχνης που εκείνος ΄΄ έβλεπε και ΄΄ζούσε΄΄, πριν εκείνοι αρχίσουν να δουλεύουν τα υλικά τους.
Τυχοδιώκτης. Που ανήκε στο 2050 και μετά. Φίλος. Πολυτιμότερος και από ένα πανάκριβο κόσμημα. Πνευματικός πατέρας.
Δε μου πήρε πολύ χρόνο να αναγνωρίσω τη πραγματική μεγαλοφυΐα του. Με πήγε στο Λούβρο. Στο ΜΟΜΑ. Στο Μπομπούρ. Στεκόταν μπροστά στα έργα και μου έλεγε να κοιτάξω. Η σιωπή του μου δίδαξε πολλά περισσότερα απ΄ότι θα μου έλεγε το πιο σοφό κουβεντολόι.
20 χρόνια έχουν περάσει. Στην Down Town art gallery shop (Αγ. Αναργύρων 20-22 ψυρή ) στήνεται μια μοναδική έκθεση για τον μεγάλο Έλληνα που δόξασε την Ελλάδα και πέθανε στιγματισμένος, απο ...χίλιες φορές κατώτερους του..... Τότε που ο Μάνος Χατζιδάκις αντιμετώπιζε τον Αυριανισμό στο πετσί του μαζί με τον Τσαρούχη και άλλες σημαντικές προσωπικότητες της εποχής....
Ποιος όμως ήταν στην πραγματικότητα ο Αλέξανδρος Ιόλας;
Ο Αλέξανδρος Ιόλας (πραγματικό όνομα: Κωνσταντίνος Κουτσούδης) γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το Μάρτιο του 1908. Γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας, έδειξε από νωρίς κλίση στην μουσική και στον χορό.
Γύρω στο 1925 έρχεται στην Αθήνα με συστατική επιστολή του Κωνσταντίνου Καβάφη. Γνωρίζει από νωρίς από κοντά καλλιτεχνικές και πνευματικές προσωπικότητες της πρωτεύουσας (Άγγελο Σικελιανό, Δημήτρη Μητρόπουλο, Ναυσικά Παλαμά κ.α.). Σπουδάζει χορό με τον Βάσο και την Τανάγρα Κανέλλου.
Το 1928, βρίσκεται στο Βερολίνο όπου συνεχίζει τις σπουδές του. Με την άνοδο του Χίτλερ στην Γερμανία εγκαταλείπει την χώρα για να πάει στο Παρίσι, όπου έρχεται και σε ουσιαστική επαφή με την σύγχρονη τέχνη, μέσω των συχνών του επισκέψεων στις γκαλερί της οδού Marignan.
Εκεί πρωτοαντίκρυσε, στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ένα πίνακα του Ντε Κύρικο. Ο Ιόλας συνδέθηκε με τον καλλιτέχνη και συνεργάστηκαν αργότερα. Ο ίδιος σε μία συνέντευξή του το 1971, με αφορμή την οργάνωση της αναδρομικής έκθεσης του Μαξ Έρνστ, περιγράφει το περιστατικό: «η πρώτη φορά που μπήκε στο νού μου η επιθυμία να αποκτήσω ένα πίνακα ήταν πολύ πριν γνωρίσω τον Μαξ Έρνστ, γύρω στα 1933. Μία μέρα, στάθηκα μπροστά σε μία γκαλερί της οδού Marignan στο Παρίσι. Ένας παράξενος πίνακας είχε τραβήξει την προσοχή μου. Ήταν ένα ταμπλό του Ντε Κύρικο, το πρώτο μοντέρνο ζωγραφικό έργο που έβλεπα στην ζωή μου. Παρίστανε μία πλατεία άδεια, στην μέση ένα άγαλμα, στο βάθος ένα τρένο με το φουγάρο του που περνούσε. Τίτλος του πίνακα “Μελαγχολία”. Μπήκα στην γκαλερί και ρώτησα τί είναι αυτό; μου απάντησαν, είναι ένα αριστούργημα του Ντε Κύρικο μπορείτε να το αγοράσετε με 2.000 δολλάρια. Περνούσα από την γκαλερί δίνοντας λίγα λίγα τα χρήματα. Τελικά, ύστερα από πέντε χρόνια ο πίνακας έγινε δικός μου. Από τότε λοιπόν, με εκείνες τις συχνές επισκέψεις στην γκαλερί της οδού Marignan, αρχίζει να μου μπαίνει η ιδέα να κάνω κι εγώ κάποτε μία γκαλερί».
Τα χρόνια της Νέας Υόρκης
Στις αρχές τις δεκαετίας του 40, ο Αλέξανδρος Ιόλας βρέθηκε στην Αμερική, όπου και χόρεψε στην Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης με τον Μπαλανσίν, στο «Ορφέας και Ευριδίκη». Μετά το ατύχημα με το πόδι του, το 1944, ο Ιόλας εγκαταλείπει την χορευτική του καριέρα και στέφεται στις εικαστικές τέχνες.
Το 1946, με την οικονομική βοήθεια της Ελίζαμπεθ Άρντεν, συνεργάζεται με την Ουγκό Γκάλερι (ιδιοκτήτης αρχικά ο Ουγκό, ζωγράφος και εγγονός του Βίκτωρος Ουγκό).
Στο διάστημα αυτό παρουσιάζει για πρώτη φορά στην Αμερική ατομικές εκθέσεις των: Μαξ Έρνστ (1946), Ρενέ Μαγκρίτ (1947), Βίκτορ Μπράουνερ (1947) αλλά και την πρώτη ατομική έκθεση του Άντυ Γουόρχολ (Ιούνιος 1952, με μία σειρά εικονογραφήσεων διηγημάτων του Τρούμαν Καπότε). Το 1953 ο Ιόλας γίνεται αποκλειστικός ιδιοκτήτης της γκαλερί στην Νέα Υόρκη, οπότε και ονομάζεται «Ιόλας Γκάλερι».
Ο γλύπτης Takis εκθέτει για πρώτη φορά στην Αμερική, στην γκαλερί του Ιόλα (Νοέμβριος 1961). Η συνεργασία αυτή κράτησε μέχρι το 1976.
Ατομικές εκθέσεις στην γκαλερί του Ιόλα, στην Αμερική, πραγματοποιούν η Νίκι Ντε Σανφάλ (1962) και ο Τινγκελί (1962).
Ήδη από την δεκαετία του 50, η γκαλερί έχει καθιερωθεί στην Αμερική. Ο Ιόλας οργανώνει επίσης σημαντικές συλλογές, όπως η συλλογή Ντε Μενίλ, και Σλαμπερζέ.
Επιστροφή στην Ευρώπη
Οι δραστηριότητές του επεκτείνονται και στην Ευρώπη με το άνοιγμα της γκαλερί στην Γενεύη, το 1963. Η γκαλερί εγκαινιάζεται με την έκθεση του Μαξ Έρνστ, ενώ ακολουθεί η έκθεση του Ρενέ Μαγκρίτ.
Στο Παρίσι, τα εγκαίνια της γκαλερί (196, Bd St Germain, όπου βρίσκεται η γκαλερί Ντενίς Ρενέ) έγιναν και πάλι με την έκθεση του Μαξ Ερνστ (Μάιος 1964), ενώ η γκαλερί χαρακτηρίζεται από τον καλλιτεχνικό τύπο ώς «η πιό δραστήρια γκαλερί στο Παρίσι».
Οι πιο πρωτοποριακοί καλλιτέχνες της εποχής όπως οι Τakis, Ζαν Τινγκελί, Υβ Κλάιν, Μαρτιάλ Ραϊς, Νίκι Ντε Σαν Φαλ, Ζαν Πιέρ Ρενώ, Κλόντ & Φρανσουά-Ξαβιέρ Λαλάν, Μαξ Ερνστ, Ντένις Όπενχάιμ, Ρενέ Μαγκρίτ, Φοτριέ, Βολς, Μάττα, Λεονόρ Φινί, Ντοροθέα Τάνινγκ, εκθέτουν στην γκαλερί του Ιόλα.
Το 1965 ανοίγει την τρίτη γκαλερί του ο Ιόλας στο Μιλάνο (μεταξύ άλλων πρώτη ατομική έκθεση του Πίνο Πασκάλι 1967, και συνεργασία με τον Γιάννη Κουνέλη το 1968), ενώ ακολουθεί και η γκαλερί στην Μαδρίτη.
Παράλληλα οργανώνει εκθέσεις Ελλήνων καλλιτεχνών σε όλες του τις γκαλερί των Γκίκα, Τσαρούχη, Φασιανό, Τσόκλη, Ακριθάκη, Μπουτέα, Μαρίνας Καρέλλα, Παύλου, Λαζόγκα και πολλών άλλων.
Η οργάνωση των εκθέσεων και η δημιουργία των γκαλερί θεωρείται υποδειγματική, ενώ το αρχείο του Ιόλα στην γκαλερί του Παρισιού χαρακτηρίζεται ώς «πραγματικό χρυσορυχείο για τον ιστορικό της τέχνης», αφού όπως διηγείται, το 1969, η Βάσια Καρκαγιάννη - Καραμπελιά, «πουθενά αλλού δεν βρήκα τέτοιο πλούτο στοιχείων συμπεριλαμβανομένης και της βιβλιοθήκης του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης».
Εκδοτική Δραστηριότητα
Στις πραγματικές δραστηριότητες του Ιόλα θα πρέπει να προστεθεί και το πλούσιο εκδοτικό του έργο. Οι περισσότερες εκθέσεις των καλλιτεχνών που συνοδεύονται από πολυτελείς καταλόγους των οποίων οι πρόλογοι υπογράφονται από ονόματα όπως ο Αντρέ Μπρετόν («Le Sens Propre» στον κατάλογο της έκθεσης του Ρενέ Μαγκρίτ, Νοέμβριος - Δεκέμβριος 1964), Πιέρ Ρεστανί («Une Aventure Prométhéenne Au Service D’une Intuition Cosmique» στον κατάλογο της έκθεσης «Yves Klein» τον Απρίλιο 1965), Jean Clay («Les Magnétrons De Takis», στον κατάλογο της έκθεσης «Takis 1966»), Αλέν Ζεφρουά («Le Télémagnetisme De Takis», στον κατάλογο των εκθέσεων «Takis, Dix Ans De Sculpture, 1954 - 1964», 1964), Πόντους Χάλτεν («Mela II», στον κατάλογο της έκθεσης του Ζαν Τιγκελί, Νέα Υόρκη, Μάρτιος 1965)
Ο Αλέξανδρος Ιόλας έχει εκδόσει επίσης και ποιητικές συλλογές καλιτεχνών (Μαξ Ερνστ, Lieux Communs Décervelages, Αλ. Ιόλας 1971) σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, τα οποία σήμερα αποτελούν πραγματικά συλλεκτικά κομμάτια. Επίσης το 1985 εξέδωσε το ποίημα του Νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη: «Ο Κήπος Βλέπει» με σχέδια του ζωγράφου Πέτρου.
Όπου το έκρινε απαραίτητο συνόδευε ο ίδιος τις εκθέσεις με δικό του πρόλογο, όπως στην τελευταία έκθεση του Ρενέ Μαγκρίτ («The Eight Sculptures», Al. Iolas, 1968).
Τα Τελευταία Χρόνια
Ο Ιόλας έλεγε συχνά ότι θα έκλεινε τις γκαλερί του όταν θα πέθαινε ο Μαξ Ερνστ (1976). Στη δεκαετία του ΄70 ο Ιόλας κλείνει πράγμετι όλες τις γκαλερί του- με τελευταία εκείνη του Μιλάνου, το 1976.
Απο το 1971, είχε επικεντρώσει όλες τις δραστηριότητές του στην ίδρυση ενος μουσείου Συγχρονης Τέχνης στην Ελλάδα, ενω ίδρυσε απο κοινού με τον αντικέρ Τάσο Ζουμπουλάκη, τη Γκαλερι Ζουμπουλάκη, με αποτέλεσμα να οργανωθούν για πρωτη φορά στην Αθήνα, εκθέσεις των Μαξ Έρνστ, Ρενέ Μαγκρίτ και Τζόρτζιο ντε Κύρικο.
Ενώ ειχε δωρίσει πολλα έργα τέχνης στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και είναι ένα απο τα ιδρυτικά μέλη του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στο Centre Georges Pompidou του Παρισιού, οι προσπάθειές του για την ίδρυση του Μουσείου, συναντούν πολλές δυσκολίες στην Ελλάδα, ενω για εντελώς ανεξήγητους λόγους ξεκινά ενα κύμα πρωτοφανούς διασυρμού του απο τα Μεσα Μαζικής Ενημέρωσης της εποχής.
Ενα μέρος της συλλογής του Αλέξανδρου Ιόλα-44 έργα- καταλήγει παρ΄ολα αυτά στο Μακεδονικο Μουσείο Σύχγρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη.
Τον Μάρτιο του 1984 συνάπτει συμφωνητικό με τον βιογράφο του Νίκο Σταθούλη για τη συγγαφή της βιογραφίας του.
Τον Μαρτιο του 1985, χαρίζει στο Δήμο Αγιας Παρασκευής 4 στρέμματα προκειμένου να δημιουργηθει ένα Πάρκο της Τέχνης για τα παιδιά του Δήμου, ενώ παραγγέλνει στους καλλιτέχνες του ανάλογα έργα.
Ένα χρόνο πριν πεθάνει, αποφασίζει να ανοίξει έναν ακόμη εκθεσιακό χώρο στο Μιλάνο, ο οποίος εγκαινιάζεται στις αρχές του 1987, με τον «Μυστικό Δείπνο» του Άντι Γουόρχολ, οπου έμελε να είναι και για τούς δυο το Κύκνειο Άσμα τους.
Σε όλη τη διάρκεια της πολύχρονης καριέρας του , ο Ιόλας διατήρησε στενές φιλικές σχέσεις με τους περισσότερους συνεργάτες του. Ο Μαξ Έρνστ στη μεγάλη αναδρομική έκθεση στο Παρίσι το 1971, δήλωσε «Την επιτυχία αυτή την οφείλω στον Αλέξανδρο Ιόλα και τον ευχαριστώ».
Ο Ρενε Μαγκρίτ εξηγεί τη σταθερότητα της συνεργασίας τους ως εξής: «Ο Αλέξανδρος Ιόλας αγοράζει απο το τέλος του Πολέμου, σχεδον όλη τη παραγωγή μου, σε μια περίοδο οπου το έργο μου δεν εύρισκε ουσιαστικούς αγοραστές».
Το ποτρέτο του Αλέξανδρου Ιόλα έχει φιλοτεχνηθεί από τον Ρενέ Μαγκρίτ, τον Μπαλτίς, τον Τζόρτζιο ντε Κύρικο, τον Άντι Γουόρχολ τη Λεονόρ Φινί , 1956, όπου παρουσιάζεται ο Ιόλας ως χορευτής κλασσικού μπαλέτου.
Ο Αλέξανδρος Ιόλας πέθανε τον Ιούνιο του 1987.
ALEXANDRE IOLAS
The exhibition of Warhol's Capote inspired drawings ran at the Hugo Gallery from June 16 - July 3, 1952. The Hugo had been founded in 1944 by Robert Rothschild, Elizabeth Arden and Maria Hugo who was married to author Victor Hugo's grandson. In 1947 the gallery had hosted Bloodflames, a show of Surrealists which included work by Gorky and Matta. At the time of Warhol's show, the director of the gallery was Alexandre Iolas, assisted by David Mann, the gallery's manager. Iolas would also be responsible for Warhol's last exhibition when, in January 1987, he showed Warhol's Last Supper paintings in Milan at the Palazzo delle Stelline, across from the Church of Santa Maria della Grazie which housed Leonardo's Last Supper. Iolas had commissioned Warhol to do his version of Leonardo's painting in early 1986.
Alexandre Iolas
As a dancer in 1929(L)/With his doberman, Frida (R)
Alexandre Iolas (ca. 1984):
"Early on, I did an exhibition of Andy Warhol in my gallery... The boy is a very important artist, Andy, because he helped America. He mixes very much with youth, and with all the chic people - you know, the bums. When you have such a stupid expression as Andy has - when he is being silent, before the smile starts - when you look like that, you can do anything you want in the world. As Christ said to all those priests, 'Suffer the little children to come unto me,' and Warhol is a horrible child. He has helped America to get rid of its puritanism, either with his half-pornographic, half esthetic films or else with his portraits of the fake stars he has around him and the real stars he has always liked. He's an amazing person, and probably someday he will be considered a saint."35
Iolas, born in Alexandria, Egypt in 1908, came from a dance background. After studying ballet in Berlin he fled to Paris during Hitler's rise to power in the 1930s. In Paris he continued to study dance and socialized with artists such as Jean Cocteau, Georges Braque, Pablo Picasso, Max Ernst and Man Ray. After moving to New York he was able to draw on these artistic contacts when he quit dancing in order to concentrate on his career as an art dealer. After working at the Hugo gallery, he founded the Jackson-Iolas Gallery in 1955 with former dancer, Brooks Jackson and later opened galleries in Paris, Milan, Madrid and Mexico City. He died of AIDs in June 1987 - just four months after Warhol had died in the same hospital in New York.
At the time of his death, Iolas was embroiled in his own Greek tragedy. Anonis Nikolaou, a transvestite who called himself Maria Kallas, had been employed by Iolas at his home in Greece. In 1985 Iolas fired Kallas for "acute alcoholism, pathological lying," and stealing "small but valuable" objects from Iolas' collection. Kallas fought back. He publicly accused Iolas of "antiquities smuggling, drug peddling, and the prostitution of young men," naming the former president, Konstantine Karamanlis, as a frequent visitor to orgies hosted by Iolas. The Greek daily newspaper, Avriani, published Iolas' home number and urged readers to phone him and "curse" him. Greek film director, Costa Gavras circulated an open letter in support of the art dealer signed by 150 cultural and political heavyweights, including French president Francois Mitterand. In spite of this, the district attorney told Iolas that he would be charged with prostitution, possession of drugs and smuggling antiquities. He was ordered to present himself to the Greek courts on July 17, 1987, but by the time the court date came up, he was already dead.38
Alexandros Iolas and Thessaloniki
It is true that things of tremendous importance can grow out of something very simple and human. The combination of the long-standing friendship between Alexandros Iolas and Maro Lagia, her determination to create a museum of contemporary art in Thessaloniki and the immediate and active interest of Petros Kamaras resulted in the “Iolas Donation” of forty-seven works of art.
Much had already been achieved by the initial conversation, in 1978; while the idea of the Macedonian Museum of Contemporary Art animated a group of people who worked – and continue to work – very hard to make it an institution with character and breadth that will continue to inspire its members and its host of friends and supporters.
Alexandros Iolas was enslaved by Thessaloniki and its people. It reminded him, he said, of Alexandria; and he felt that on this relation, on this invisible thread, destiny would preserve his memory. Not in the mind, but tangibly, in the works that he delivered into their hands. For he believed that museums are better off in private hands, without government ties. Like culture, which exists without ministerial decision.
Alexandros Iolas was a man of the arts, a true cosmopolitan, a perceptive collector and an able merchant. As a young man in the ‘30s he left his native Alexandria to study dance in Paris and Berlin. As principal dancer with the Metropolitan Opera of New York he travelled in Europe and discovered the new currents and styles in contemporary art. When a serious accident put an end to his career he decided to devote himself to collecting works of art. He was very excited about the work of Max Ernst, and later Rene Magritte and Victor Brauner.
Iolas quickly realised that post-war America was ready to accept the restlessness of Europe. Art was acquiring a market and a market value, and it would not be overstating the matter to say that Iolas played a role in this development. Relying on a combination of instinct and knowledge, he sponsored and promoted what his experienced eye discerned. In 1953 he opened his first gallery in New York, 1963 in Geneva, 1964 in Paris, 1965 in Milan and a little later in Madrid. He launched artists, and established them, his gallery hosting names like Niki de Saint Phalle, Martial Raysse, Jean-Pierre Raynaud, Pino Pascali, Eliseo Mattiacci, Andy Warhol, Jean Tinguely, Roberto Crippa and Novello Finotti.
In 1965 he decided to settle in Greece. He built himself a house-cum-museum in Aghia Paraskevi, on the outskirts of Athens. He met and befriended new artists, among them Takis, Akrithakis, Tsoklis and Pavlos, and set them on the ladder to international recognition and success, and in so doing made his mark on three decades.
An ambivalent personality, Alexandros Iolas remained hard to interpret throughout his life. Expansive, cynical, and something of an Indian giver, his reactions to the censure of conventional morality were aggressive and unpredictable. Alexandros Iolas died in New York in 1987, his dream of an “Iolas Museum” in Athens unrealised. His vast and extraordinarily valuable collection remained scattered, some of it finding a home at the Centre Pompidou in Paris.
Alexandros Iolas’ encounter with Thessaloniki was to acquire special significance, not only for the city but also for the posthumous fame of a singularly perceptive collector. There is nothing in Greece today to recall his inspired and creative sojourn in the country save the collection of 47 works that he donated a generation ago as a nucleus around which to build a Macedonian Museum of Contemporary Art in this city.
It was with great joy that the Board of Directors of the MMCA decided to give his name to the Museum’s new three-storey wing and to dedicate to him the catalogue of the permanent collection, which now numbers more than one thousand works (paintings, sculptures, installations, assemblages, engravings, photographs), in the hope that the Museum will remain independent, unconventional and open-minded, qualities that Alexandros Iolas admired in others and exemplified in himself.
Donors
The gesture made by Alexandros Iolas, the Museum’s first great benefactor, was only the beginning. Well-known collectors, including Magda Kotzia, Franz Geierhaas, Alexandros and Dorothea Xydis, Giorgos Apergis and Dimitris Meïmaroglou, and with them a host of artists, continue to offer collections and individual works, constantly expanding the Museum’s collection.
To our expressions of gratitude to all the artist-donors who have thus supported the Macedonian Museum of Contemporary Art, we wish to add our assurances that our appreciation of their work is immense. Through the figural and conceptual style of their creations, they create and sustain a fundamental interactive communication, a dialectic relation, that through our educational programmes acts upon the ideas of our youthful visitors. For art can still transmit prophetic messages and influence the cultural awareness of our young people.
Heading the list of benefactors of the Museum are Giorgos Philippou of Philkeram-Jοhnsοn, who housed the Museum and its collection from 1979 to 2001, and Ι. Boutaris & Son SA, which shouldered its financial costs in the early years of its operation.
Other major sponsors include TIF-HELEXPO, which made room initially for the Museum’s temporary exhibitions (in the Public Power Corporation pavilion), and later (1999-2002) for the construction of successive additions, originally with the support of the “Thessaloniki ‘97” Cultural Capital of Europe Organisation and subsequently thanks to a substantial grant from the European Free Trade Area (EFTA) via the European Investment Bank and the Greek government via the Ministries of Finance and Culture, and the “Stavros S. Niarchos” Foundation, which funded the organisation of the Museum Library and which continues to support its exhibition activity, particularly with regard to the presentation of the collection, both in the Museum and in Athens and abroad.
One particularly important factor in the life of the Museum is the backing, financial and other, of the Greek state. The Ministry of Culture, through its Minister and the services of its staff, have demonstrated their appreciation of the importance and increasing renown of the MMCA with acts of moral support (Programme Agreements), financial underpinning for its operating requirements, and active contributions to its growth and modernisation (3rd CSF Operational Programmes “Culture 2000-2008” and “Information Society”, grants from which made this website possible).
Nor do we forget the tremendous contribution made by our sponsors, who shoulder the financial burden of the Museum’s activities, exhibitions and parallel events. They include public bodies, credit institutions, cultural foundations, private businesses, the media, private citizens, and art galleries.
The Boards of Directors of the Macedonian Centre of Contemporary Art, Architecture and Industrial Design and of the Macedonian Museum of Contemporary Art wish to thank all those who have given us their moral and material support in endeavours that have not always been easy. Without our benefactors, our sponsors and our donors, without the artists and the art galleries, without the individual people who so staunchly supported its initiatives, the Macedonian Museum of Contemporary Art would never have been able to pursue its aims and its programmes.
Διαβάζω στα Ιστολόγια...
Χρειάζονται και νέες πρωτοβουλίες
Είναι ανάγκη να διαφυλαχθεί ο χώρος και ως πνεύμονας πρασίνου
Ο Αλέξανδρος Ιόλας, Έλληνας κι αυτός της διασποράς, ήταν ένας παθιασμένος με την τέχνη άνθρωπος. Ενας ευφυής και διορατικός συλλέκτης έργων τέχνης. Κοσμοπολίτης και πολυταξιδεμένος κατάφερε να δημιουργήσει την καταπληκτική «συλλογή Ιόλα» και να τη στεγάσει στο πασίγνωστο οίκημα της Αγίας Παρασκευής, ένα σπάνιο και ανεκτίμητο δημιούργημα σφραγισμένο από την αρχιτεκτονική του Δημήτρη Πικιώνη.
Επί Κυβερνήσεως Κ. Σημίτη και έπειτα από ενέργειες και προσπάθειες δήμου και κατοίκων το μέγαρο Ιόλα χαρακτηρίστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού ως «ιστορικό διατηρητέο μνημείο» (ΦΕΚ840Β/12.8.98). Με υπουργικές αποφάσεις των Υπουργών Οικονομίας-Οικονομικών και ΠΕΧΩΔΕ κηρύσσεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση του ακινήτου για πολιτιστικούς σκοπούς και - ειδικότερα - για την εξυπηρέτηση των σκοπών της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας. Παράλληλα, από το ΥΠΕΧΩΔΕ χαρακτηρίζεται ο περιβάλλων χώρος ως «χώρος πολιτιστικών δραστηριοτήτων».
Με την απόφαση του Υπ. Οικονομίας (Μάρτιος 2004) για την αύξηση του προϋπολογισμού για το κτήμα Ιόλα και την κατάθεση των αντίστοιχων πόρων προς τον ιδιοκτήτη, φαινόταν πως προχωρούσαν οι διαδικασίες για τη μετατροπή του ακινήτου σε πολιτιστικό και εκθεσιακό κέντρο, διασώζοντας παράλληλα έναν πνεύμονα πρασίνου στην περιοχή και εμποδίζοντας τις προθέσεις των ιδιοκτητών να εκμεταλλευθούν εμπορικά το χώρο.
Μετά τις εκλογές του 2004 ο τότε Υπουργός Πολιτισμού διέκοψε όλα τα έως τότε δρομολογημένα και προχώρησε σε νέες διαπραγματεύσεις με τους ιδιοκτήτες που, δυστυχώς, οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο. Αποτέλεσμα: η εκκρεμότητα όχι μόνο να παραμένει, αλλά να διαφαίνεται και η απροθυμία του Υπουργείου Πολιτισμού να αναλάβει νέες πρωτοβουλίες.
Παρά τις συνεχείς διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις των κατοίκων και των συλλόγων τους, τις υποσχέσεις του Υπουργείου Πολιτισμού, τις αλλεπάλληλες ερωτήσεις βουλευτών η κατάσταση παραμένει στάσιμη και δυστυχώς φαίνεται να οδηγείται στην οριστική εγκατάλειψη της όλης προσπάθειας. Το κτήμα και η βίλα Ιόλα στην Αγία Παρασκευή είναι ευρύτατα γνωστά και με μεγάλη ιστορική και πολιτιστική αξία. Βρίσκονται επίσης σε μία πολύ επιβαρυμένη αστική περιοχή, όπου η ανάγκη δημιουργίας ενός πνεύμονα πρασίνου είναι αυτονόητη και επιβεβλημένη.
Είναι σαφές πως μόνο με τις συνεχείς προσπάθειες των κατοίκων, την εθελοντική συμμετοχή σπουδαίων καλλιτεχνών, με την συμπαράταξη των δημοτικών αρχόντων, με τη υποστήριξη του πολιτικού κόσμου ενισχύεται η πίεση προς την κυβέρνηση προκειμένου να υλοποιήσει την υπόσχεσή της. Να αγοράσει το κτήμα Ιόλα και να το μετατρέψει σε Χώρο Τέχνης και Πολιτισμού.
Δίπλα στις υπογραφές των Γαβρά, Λαζόγκα, Παύλου, Θόδωρου, προστέθηκαν και εκείνες της Ντόρας Γιαννακοπούλου, του Γιώργου Κουρουπού, του Σπύρου Σακκά και τόσων ακόμα.
Απόλυτα δικαιολογημένος θα πρέπει να θεωρείται ο προβληματισμός ορισμένων για την αναγκαιότητα της διεκδίκησης του κτήματος Ιόλα και της συνέχισης του αγώνα των κατοίκων. Γεγονός όμως είναι πως, η απόκτηση οποιουδήποτε κοινόχρηστου χώρου οπουδήποτε κι αν βρίσκεται μέσα σε πυκνοδομημένο αστικό ιστό θα πρέπει να αποτελεί το επίκεντρο της προσπάθειας όλων των ευαισθητοποιημένων πολιτών. Θαρρώ πως αυτός ο αγώνας θα δικαιωθεί.
Είναι ο ελάχιστος φόρος τιμής που πρέπει να αποδοθεί σ΄αυτόν τον πρωτοπόρο λάτρη της τέχνης και συνάμα αποτελεί το χρέος μας στις γενιές που θα' ρθούν.
Τοπικό δημοψήφισμα για τοπική φορολογία
Η διάσωση της καλλιτεχνικής κληρονομιάς του Ιόλα σημαίνει τη διάσωση ενός σημαντικού μέρους της ελληνικής κουλτούρας και πολιτισμού, με τα αδιαμφισβήτητα αποτελέσματά της στην εκπαίδευση και διαπαιδαγώγηση του κοινωνικού μας συνόλου. Όμως, πρωτίστως αποτελεί χρέος στους κατοίκους της Αγίας Παρασκευής. Αυτού του ιστορικού, αλλά και αναπτυσσόμενου δήμου. Σε όλους εκείνους που χρόνια αγωνίστηκαν με πάθος και επιμονή για ένα κοινό σκοπό.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να προτείνω στην τοπική κοινωνία και σε όλους τους δημοτικούς συνδυασμούς ένα Τοπικό Δημοψήφισμα, που το κυρίαρχο ερώτημά του να αναφέρεται στην απόκτηση από το Δήμο Αγίας Παρασκευής αυτού του ιστορικού χώρου, σε συνδυασμό με την οικονομική συμμετοχή των πολιτών στην αγορά του. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με την πρόβλεψη τοπικής φορολογίας για μακρά χρονική περίοδο (π.χ. 10 χρόνια), με στόχο την κάλυψη μέρους της δαπάνης για την αγορά (π.χ. το 1/3 της αξίας του κτήματος). Πιστεύω πως θα είναι η πιο τρανή απόδειξη προς όλους μας, πως αγαπούν το δήμο τους, συμμετέχουν με πράξεις, αγωνίζονται γι΄ αυτόν και ταυτόχρονα δεν θα άφηνε κανένα πολιτικό έρεισμα σε καμιά κυβέρνηση να αρνείται να αναλάβει τις δικές της ευθύνες απέναντι σ' ένα πρόβλημα με έντονα τοπικά, αλλά συνάμα με εθνικά χαρακτηριστικά.
Γιατί το κτήμα ΙΟΛΑ μπορεί και πρέπει να εξελιχθεί σ' ένα μεγάλο θεσμό πολιτισμού, που θα υπάρχει και θα αναπνέει στη θαλπωρή της Αγίας Παρασκευής, αλλά ταυτόχρονα θα είναι ένας θεσμός υπερτοπικός, ένας θεσμός ΕΘΝΙΚΟΣ, με τη φιλοδοξία μάλιστα να ανοίξει τα φτερά του στο διεθνές περιβάλλον.
Απάντηση του Υπουργού Πολιτισμού κ. Γ. Βουλγαράκη στην ερώτηση σχετικά με την αξιοποίηση του Κτήματος Ιόλα στην Αγ. Παρασκευή
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΓΡΑΦΕΙΟ ΥΠΟΥΡΓΟΥ
ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΣ
Αθήνα, 12.09.2006
Αρ. Πρωτ.: ΥΠΠΟ/ΓΡ.ΥΠ./Κ.Ε./987
Ταχ. Δ/νση: Μπουμπουλίνας 20
Ταχ. Κώδ : 106 82
Τηλέφωνο: 82.01.363
ΠΡΟΣ: Βουλή των Ελλήνων, Δ/νση Κοινοβουλευτικού Ελέγχου, Τμήμα Ερωτήσεων
ΚΟΙΝ:Βουλευτή κ. Κυριάκο Μητσοτάκη
Θέμα: Απάντηση στην υπ' αριθμ. 13738/30,08.2006 Ερώτηση
Σε απάντηση της με αριθμ. πρωτοκόλλου 13738/30.08.06 Ερώτησης του Βουλευτή κ. Κυριάκου Μητσοτάκη, σας πληροφορούμε ότι:
Με την ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/2045/34499/22.07.1998 Υπουργική Απόφαση, η οποία δημοσιεύθηκε στο Φ.Ε.Κ. 840/Β/12.08.1998 χαρακτηρίσθηκε ως μνημείο η «..οικία Αλεξάνδρου Ιόλα, στο Ο.Τ. 278, περιοχής Παραδασου και Δήμου Αγίας Παρασκευής Αττικής, επί των οδών Δημοκρατίας 6-8, Χρ. Σμύρνης και Ομήρου, γιατί έχει συνδεθεί με μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του αιώνα μας, που προώθησε τη σύγχρονη τέχνη (με έργα ζωγραφικής και γλυπτικής), σε παγκόσμιο επίπεδο. Το κτίριο αποτελεί, επίσης, σημείο αναφοράς για την ιστορία της σύγχρονης τέχνης στη χώρας μας, αφού φιλοξένησε μέρος από τις αξιολογότερες συλλογές του ιδιοκτήτη».
Όπως προκύπτει από έγγραφο του πρώην Δημάρχου Αγίας Παρασκευής, με ημερομηνία 6 Μαρτίου 2000, «...με τις αρ. πρωτ. 264/22.10.1997 και 243/16.09.1998 αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου έχει αποφασιστεί η τροποποίηση του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου Αγίας Παρασκευής, στο Ο.Τ. 278, με χαρακτηρισμό του τμήματος, όπου βρίσκεται το «Κτήμα Ιόλα», ως Κέντρου Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων. Επί των αποφάσεων αυτών του Δημοτικού Συμβουλίου έχει γνωμοδοτήσει θετικά και ομόφωνα το Κεντρικό Συμβούλιο Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος, η δε σχετική απόφαση τροποποίησης του ρυμοτομικού σχεδίου έχει ήδη υπογραφεί από τον Υπουργό ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. και αναμένεται σύντομα η έκδοση Προεδρικού Διατάγματος». Στο ίδιο έγγραφο αναφέρεται πως η επιφάνεια του κτήματος ανέρχεται σε 6.678 τ.μ., της οικίας σε 860 τ.μ. και η αντικειμενική αξία του ακινήτου ήταν 800.000.000 δρχ. (έτος 2000).
Στη συνέχεια, με την 1082241/7996/0010/18.10.2002 Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών, ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. και Πολιτισμού, η οποία δημοσιεύθηκε στο Φ.Ε.Κ. 936/Δ/2002, κηρύχθηκε η αναγκαστική απαλλοτρίωση του εν λόγω ακινήτου για πολιτιστικούς σκοπούς και ειδικότερα για την εξυπηρέτηση των σκοπών της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας. Με την αρ. πρωτ. 796/2003 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών καθορίστηκε η προσωρινή τιμή μονάδος αποζημιώσεως του ακινήτου στο ποσό των 17.077.261,00€. Επειδή το επιδικασθέν ποσό ήταν αρκετά μεγάλο και δεν επαρκούσε ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου, οι ενδιαφερόμενοι ιδιοκτήτες δέχθηκαν να τους καταβληθεί, ως αποζημίωση, το ποσό των 9.097.578,00€, το οποίο και έγινε αποδεκτό με το αρ. πρωτ. 6522/23.12.2003 Πρακτικό του Ε' Τμήματος του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους. Ωστόσο, λόγω έλλειψης πιστώσεων δεν έγινε δυνατή η καταβολή ούτε του μειωμένου ποσού της αποζημίωσης.
Κατόπιν τούτων, με την αρ. πρωτ. 1060623/5540/0010/29.07.2004 Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών, ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. και Πολιτισμού, ανακλήθηκε η πράξη απαλλοτρίωσης.
Το θέμα εισήχθη, εκ νέου, προς συζήτηση στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, το οποίο γνωμοδότησε ομόφωνα «... υπέρ της απ' ευθείας εξαγοράς από το Υπουργείο Πολιτισμού της «Οικίας Αλεξάνδρου Ιόλα» και του περιβάλλοντος αυτής χώρου, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 18, παρ. 1 - 9 του Νόμου 3028/02», όπως καταγράφεται στα Πρακτικά της αρ. 15/03.08.2004 Συνεδρίασης.
Συμφώνως προς την ανωτέρω γνωμοδότηση, το θέμα διαβιβάσθηκε στη Γενική Διεύθυνση Απαλλοτριώσεων και Ακίνητης Περιουσίας και ειδικότερα στο Τμήμα Απαλλοτριώσεων, Απόκτησης Ακινήτων και Αποζημιώσεων, προκειμένου να ολοκληρωθεί η προβλεπόμενη διαδικασία. Πραγματοποιήθηκε ο έλεγχος τίτλων από το Γραφείο Νομικού Συμβούλου του Υπουργείου Πολιτισμού και καθορίσθηκε το τίμημα από την αρμόδια Εκτιμητική Επιτροπή του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. Το καθορισθέν ποσό ανήλθε στο ύψος των 5.091.994,00€. Ωστόσο οι ιδιοκτήτες δεν το αποδέχθηκαν θεωρώντας το ιδιαίτερα χαμηλό. Ως εκ τούτου δεν κατέστη δυνατή η ολοκλήρωση της διαδικασίας της απ' ευθείας εξαγοράς του ακινήτου, στην παρούσα φάση.
Δεδομένου ότι το Υπουργείο Πολιτισμού επιδιώκει να εξευρεθεί τρόπος να ξεπεραστούν τα εμπόδια και να αναληφθούν νέες πρωτοβουλίες, που θα αποδώσουν ένα χώρο μεγάλης πολιτιστικής και περιβαλλοντικής αξίας στους κατοίκους όχι μόνο της Αγίας Παρασκευής αλλά και ολόκληρης της πρωτεύουσας, έχει, ήδη, διαβιβάσει, με τα αρ. πρωτ. 3500/11.08.2006/Γρ. Γεν. Γραμματέα και 3618/22.08.2006/Γρ. Γεν. Γραμματέα έγγραφα, στο Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών κατάλογο αξιόλογων, από αρχιτεκτονικής και ιστορικής απόψεως, κτηρίων ανά την Ελλάδα, τα οποία ενδιαφέρεται να αγοράσει, προκειμένου να τα προστατεύσει και να τα αξιοποιήσει για διάφορες πολιτιστικές χρήσεις. Ανάμεσα στα προτεινόμενα κτήρια είναι και το ακίνητο «Ιόλα», η απόκτηση του οποίου θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική.
Το Υπουργείο Πολιτισμού προχωράει με προσεκτικό προγραμματισμό και προσπαθεί να εξασφαλίσει τους απαιτούμενους πόρους στην προσπάθεια συστηματικής διάσωσης και αξιοποίησης σημαντικών αρχιτεκτονικών ακινήτων, σε όλη την επικράτεια.
Αγνωστο το μέλλον της συλλογής Ιόλα
Σύμφωνα με πηγές της «K» η αξία των έργων εκτιμάται σε 833 εκατ. δρχ. αντί των αρχικών 118 εκατ. Μαργαρίτα Πουρνάρα
Πολλή φασαρία για το τίποτα ή μήπως κάτι τρέχει τελικά; Τα ερωτήματα που έφερε στην επιφάνεια η υπόθεση των συλλογών του Αλέξανδρου Ιόλα είναι σίγουρα πολλά. Αν ψάχνει να βρει κανείς τι απέγιναν οι θησαυροί που είχε ο Ιόλας σπίτι του, δεν θα βρει απαντήσεις. Αν όμως ασχοληθούμε με τα υπάρχοντα έργα, τους νόμιμους κληρονόμους και τη μελλοντική μοίρα τους, εκεί διαφαίνονται ελπίδες λογικής συγκόλλησης των γεγονότων.
Η όλη υπόθεση ανακινήθηκε ύστερα από τις προσπάθειες που κάνουν οι δύο ανιψιές, νόμιμοι κληρονόμοι του συλλέκτη, να ρυθμίσουν τις εκκρεμότητες που έχουν με το ελληνικό Δημόσιο, ώστε να περιέλθουν πια στην κατοχή τους οι συλλογές των σύγχρονων έργων τέχνης του Ιόλα. Τα έργα αυτά -144 ή 151 ή 200, κανείς δεν ξέρει ούτε πόσα ούτε ποια, αφού ούτε η εφορία ούτε η Εθνική Πινακοθήκη δίνουν τη λίστα- έχουν αποθηκευτεί εδώ και πολλά χρόνια σε χώρους της ιδιωτικής εταιρείας του Ορφέα Βεϊνόγλου στη Μάνδρα Αττικής, γι' αυτό άλλωστε και δεν λεηλατήθηκαν. Αν και πολλοί πίστευαν ότι παρέμειναν εκεί μέχρι να φορτωθούν σε νταλίκες στο εξωτερικό, η αλήθεια είναι ότι απλώς φυλάσσονται και μέχρι στιγμής η εταιρεία του Βεϊνόγλου δεν έχει πάρει εντολή για να τα στείλει κάπου.
Η εκτίμηση
Πολλά από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ασχολήθηκαν με το θέμα κατηγορώντας τις οικονομικές αρχές πως δεν εκτίμησαν με σωστό τρόπο τα έργα και το υπουργείο Πολιτισμού που τα αφήνει να βγουν από τη χώρα. Μετά μια έρευνα της «K» ήρθαν στην επιφάνεια αρκετά στοιχεία. Ξεκινώντας από τις φημολογούμενες εκτιμήσεις, που φέρεται ότι είχε κάνει η αρμόδια εφορία (ΔΟΥ Αγίας Παρασκευής) το 1998 για το αδιευκρίνιστο σύνολο έργων, το ποσό δεν είναι 118.000.000 δρχ. αλλά σύμφωνα με πηγές της «K» 833.000.000 δρχ., ενώ οι ίδιοι οι κληρονόμοι το αξιολογούσαν μόνο 90.000.000 δρχ.
Τα 833 εκατ. μπορεί να φαίνονται πάλι λίγα για τα σημερινά δεδομένα, όμως η εφορία ήταν αναγκασμένη το 1998 να προσαρμόσει τις αξίες στο οικονομικό έτος 1987, όταν δηλαδή πέθανε ο συλλέκτης και μεταβιβάστηκαν τα υπάρχοντά του. Ετσι εξηγείται το γεγονός ότι το ποσό, δεδομένης της αξίας των έργων, δεν είναι ιδιαίτερα υψηλό. Η εφορία ζήτησε μάλιστα τη βοήθεια των ανθρώπων της Εθνικής Πινακοθήκης, γιατί η ίδια δεν είχε ειδικούς. Ετσι, ένα έργο του γλύπτη Τάκι αξιολογήθηκε από τους κληρονόμους (και αναφέρεται στη δήλωση αποδοχής κληρονομιάς) ότι αξίζει 65.000(!), η Πινακοθήκη το κοστολόγησε 2.000.000 και η εφορία 2.500.000 δρχ. Υστερα από αστικό διαχωρισμό που έκανε το δικαστήριο, αφού έστειλε δύο εκτιμητές στον Βεϊνόγλου, η πρώτη από τις ανιψιές του Ιόλα, η Νατάν, ήρθε σε οικονομικό συμβιβασμό με το Δημόσιο και πλήρωσε τον αναλογούντα φόρο της τάξης των 180 εκατ. Η δεύτερη, η Ντε Kουέβας, είναι ακόμα στα δικαστήρια και για να πετύχει ευνοϊκότερο συμβιβασμό έχει δεχθεί να δώσει στο ελληνικό Δημόσιο κάποια από τα έργα τέχνης που θα κληρονομήσει. Οπως και να έχουν τα πράγματα, οι δύο κληρονόμοι έχουν κάθε δικαίωμα, σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία, να διακινήσουν τα έργα ελεύθερα μέσα στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Δηλώσεις της κ. Πλάκα
Η «K» επικοινώνησε με τη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη - Πλάκα, η οποία δήλωσε ότι θα ευχόταν τα έργα αυτά να έμεναν στην Ελλάδα, τόνισε όμως ότι οι κληρονόμοι έχουν το δικαίωμα -από τη στιγμή που πληρώσουν τον φόρο- να τα πάρουν μαζί τους στην Ευρώπη. Μόνο τέσσερα από αυτά τα έργα εξαιρούνται: πρόκειται για πίνακες του Παρθένη που έχουν χαρακτηρισθεί «εθνική πολιτιστική κληρονομιά». Αυτοί δεν μπορούν να πάνε στο εξωτερικό και οι κάτοχοι πρέπει να ενημερώνουν το ΥΠΠΟ σε κάθε μεταπώληση. Η κ. Πλάκα τόνισε πως θα ήταν πολύ μεγαλύτερο το όφελος του Δημοσίου αν σε περιπτώσεις παρομοίων υποθέσεων εφήρμοζαν πάντα τον νόμο 2557/97, που επιτρέπει στους κληρονόμους να δίνουν έργα τέχνης αντί για χρήματα στο Δημόσιο για να πληρώσουν τον αναλογούντα φόρο. «Αν κατεβάσει ο έφορος το ποσό και κάνει συμβιβασμό, τότε ο ιδιώτης πληρώνει με χρήματα και το κράτος δεν παίρνει κανένα έργο τέχνης. Επίσης, θεωρώ ότι ο νόμος αυτός θα έπρεπε να συμπληρωθεί με μια διάταξη σύμφωνα με την οποία να περιέρχονται τα έργα στα αντίστοιχα μουσεία και όχι να πηγαίνουν πρώτα στο υπουργείο Πολιτισμού. Στη συγκεκριμένη περίπτωση κληρονομιάς Ιόλα, αν η Ντε Kουέβας μάς δώσει έργα τέχνης, θα ήθελα κάποια έργα του Τ
20 χρόνια στο έλεος κλεφτών η βίλα Ιόλα
Εγκαταλελειμμένη, αν και φιλοξενεί -ακόμη- περισσότερα από δέκα σημαντικά έργα Τέχνης και αρχαιότητες
Παρασκευή, 19.10.07
Μέσα στο σπίτι υπήρχαν 11.000 έργα τέχνης: Πικάσο, Μιρό, Γουόρχολ, Ερνστ, Χατζηκυριάκος- Γκίκας, Ακριθάκης, Τάκις, αλλά και ανεκτίμητες αρχαιότητες. Είκοσι χρόνια μετά την πρώτη κλοπή, η “λεηλασία” στο εγκαταλελειμμένο κτήμα και οίκημα συνεχίζεται με ζήλο», λέει ο Νίκος Σταθούλης, βιογράφος του Αλέξανδρου Ιόλα. Η βίλα του σπουδαίου Ελληνα συλλέκτη στην Αγία Παρασκευή εξακολουθεί μέχρι σήμερα να πέφτει θύμα κλοπών: το 30% της συλλογής κλάπηκε σε 13 διαφορετικές «επιχειρήσεις», ενώ το 70% πρόλαβαν και το διαχειρίστηκαν η αδελφή του Ιόλα και οι απόγονοί της, προωθώντας το, όμως, σε δημοπρασίες και κατ’ επέκταση σε ιδιώτες.
Στις 30/8 το υπουργείο Πολιτισμού εξέδωσε, εκ νέου, απόφαση έγκρισης απευθείας αγοράς ή αναγκαστικής απαλλοτρίωσης της βίλας, με στόχο την «προστασία, προβολή και ανάδειξη του μνημείου». Τη λύση του ζητήματος θα «απαιτήσει» και η ίδια συλλογή του Ιόλα: τον Μάρτιο του 2008 θα παρουσιαστεί ένα κομμάτι της στο ελληνικό κοινό σε μια μεγάλη έκθεση, με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του συλλέκτη (1908-2008).
Η σημερινή κατάσταση στο κτήμα Ιόλα είναι λίγο έως πολύ γνωστή. Πόσοι, όμως, γνωρίζουν πως αυτή τη στιγμή υπάρχουν στους χώρους του περισσότερα από δέκα μεγάλης αξίας έργα τέχνης και αρχαιότητες;
Η εγκαταλελειμμένη βίλα και τα έξι στρέμματα δάσους που την περιβάλλουν προσφέρονται για ένα ιδιότυπο «κυνήγι θησαυρού». Πριν φτάσει κανείς στο σπίτι, πάνω στο μονοπάτι που δημιουργήθηκε από τους καταπατητές, το έκθεμα νούμερο 1 κάνει μόνο του αισθητή την παρουσία του: ένα σιδερένιο διπλό σινιάλο του γλύπτη Τάκι, 6,5 μέτρων, φιλοτεχνημένο το 1955, βρίσκεται αναποδογυρισμένο και σκουριασμένο στο έδαφος.
Εξω από το σπίτι, την προσοχή μας τραβάει το εκτενές πλακόστρωτο, διά χειρός Δημήτρη Πικιώνη, του σημαντικού αρχιτέκτονα που διαμόρφωσε το χώρο γύρω από την Ακρόπολη και το λόφο Φιλοπάππου. Στο καλά διατηρημένο πλακόστρωτο είναι τοποθετημένες υστεροβυζαντινές κολόνες. Ανάμεσα στις έξι που υπάρχουν ακόμα -από ένα σύνολο 2.500 αρχαιοτήτων που ανήκαν στη συλλογή- βρίσκονταν αγάλματα θεών, τα οποία ήταν από τα πρώτα που εξαφανίστηκαν. «Οι τελευταίες δύο κολόνες κλάπηκαν μέσα στο διάστημα των έξι μηνών που έχω να επισκεφθώ το κτήμα», σημειώνει ο κ. Σταθούλης, δείχνοντάς μας το σημείο από όπου αποσπάστηκαν.
Η θύρα της κύριας εισόδου της βίλας, που σήμερα είναι χτισμένη ως επάνω -καθώς με την παραβίασή της πραγμαποιήθηκε η πρώτη κλοπή- φέρει ένα ακόμα έργο. Πρόκειται για τμήμα ενός λεπτού, μπρούντζινου δημιουργήματος του Γιάννη Καρδαμάτη, με αυθεντικό σχέδιο που «έντυνε» ολόκληρη την πόρτα. Από τους επενδυμένους με μάρμαρο από τη Ραβέννα και την Πεντέλη τοίχους του σπιτιού λείπουν φυσικά όλοι οι πίνακες, αλλά μια βαριά εγκατάσταση στο τεράστιο υπόγειο κατάφερε να γλιτώσει. Η μολυβένια εγκατάσταση του Ιταλού καλλιτέχνη Ελιζέο Ματιάτσι, με τίτλο «Ρόμα», απλώνεται σε έκταση 250 τ.μ. άθικτη, αν και πλημμυρισμένη. «Επί μήνες βρίσκεται μέσα στα νερά, αποθαρρύνοντας τους κλέφτες», λέει ο κ. Σταθούλης.
Ενας βράχος προερχόμενος από μια εγκατάσταση του Γιάννη Τσόκλη κείτεται στο πάτωμα του πρώτου ορόφου, πλάι σε σκαλωσιές και κάδρα ορφανά από πίνακες. Στη «λευκή βιβλιοθήκη» του Ιόλα, ένα δωμάτιο με μαρμάρινες βιβλιοθήκες και ειδική ασημένια ταπετσαρία στο ταβάνι για να αντανακλάται το λευκό, έχει μείνει μόνο το γυαλί από το γλυπτό τραπέζι του Ιταλού γλύπτη Νοβέλο Φινότι. Στην αχανή κρεβατοκάμαρα, ωστόσο, ανακαλύπτουμε κομμάτια από τέσσερις κόκκινες κολόνες «πλεξούδες», από μάρμαρο Ραβέννας, χωρίς όμως τα κιονόκρανά τους.
Τα δύο τελευταία έργα που θα εντοπίσει όποιος συνεχίσει την εξερεύνηση στη βίλα είναι δύο μαρμάρινα υστεροελληνικά λιοντάρια από την περιοχή της Πέλλας. Αποτελούσαν τα «πόδια» ενός μαρμάρινου τραπεζιού σε μια από τις βεράντες του σπιτιού. Το ένα βρίσκεται ακόμα στη θέση του, ενώ το δεύτερο… αναπαύεται πάνω σε ένα στρώμα από αφρολέξ. «Μη σας κάνει εντύπωση, αυτό είναι το πρώτο στάδιο της κλοπής», εξηγεί ο κ. Νίκος Σταθούλης. «Είναι η “προεργασία” για να το αποσπάσουν μετά ευκολότερα. Σε δύο μήνες δεν θα βρίσκεται πια εδώ».
Κατάλογοι και αφίσες από τις εκθέσεις που είχε οργανώσει ο Ιόλας ανά τον κόσμο βρίσκονται πεταμένοι και σκισμένοι μέσα σε όλο το σπίτι και έρχονται να συμπληρώσουν τη θλιβερή εικόνα ενός κτιρίου που έχει κριθεί διατηρητέο από το υπουργείο Πολιτισμού, αλλά έχει αφεθεί στην τύχη του. «Φαντάζεστε τι είδους μαγνήτη θα αποτελούσε για τη διεθνή κοινότητα ένα μουσείο που θα έφερε το όνομα “Αλέξανδρος Ιόλας”;», αναρωτιέται ο κ. Σταθούλης.
Τάκις: «Αδιαφορούν»
«Εκανα πολλά έργα. Οπως τα παιδιά, τα αφήνεις να φύγουν. Λυπάμαι αν καταστρέφονται ή φθείρονται εγκαταλελειμμένα, αλλά δεν μπορώ να κάνω τίποτα», λέει ο γλύπτης Τάκις, 82 χρονών σήμερα. Το σκουριασμένο έργο του στο κτήμα Ιόλα δεν τον απασχολεί, αλλά η εγκατάλειψη της βίλας τον ενοχλεί ιδεολογικά. «Είναι μία ακόμα απόδειξη πως το ελληνικό κράτος αδιαφορεί για τη σύγχρονη τέχνη», λέει. «Δεν μπορεί να την καταλάβει και την απορρίπτει».
Ο καλλιτέχνης που έζησε τη βίλα στις ημέρες της δόξας της, όσο ζούσε ο Ιόλας, θυμάται τις συζητήσεις με τον Ντε Κίρικο, τον Νουρέγιεφ, τον Ντισάν, τον Γουόρχολ και τις πλούσιες δεξιώσεις που παρέθετε ο συλλέκτης. «Ακριβώς λόγω όλων αυτών των προσωπικοτήτων που φιλοξενήθηκαν σ’ αυτό το κτίριο θεωρώ πως κρίθηκε διατηρητέο από το υπουργείο Πολιτισμού», σημειώνει ο Τάκις. «Γιατί λοιπόν σήμερα έχει αφεθεί να ρημάζει;».
Η έκθεση
Εκατόν τριάντα έργα από τη διασκορπισμένη πλέον σε όλο τον κόσμο συλλογή του Ιόλα θα ταξιδέψουν στην Αθήνα τον ερχόμενο Μάρτιο για μια μεγάλη έκθεση, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του συλλέκτη. «Πρόκειται για έργα που είχε προλάβει να δωρίσει ο Ιόλας πριν από το θάνατό του», λέει ο Νίκος Σταθούλης, που θα επιμεληθεί την έκθεση. «Θα έρθουν έργα από το Μουσείο Πικάσο, το Μουσείο Μιρό, το Ιδρυμα Γουόρχολ, το Ιδρυμα Ντε Σανφάλ-Τινγκελί, αλλά και από το Μουσείο Μπενάκη δύο πίνακες του Χατζηκυριάκου-Γκίκα».
Το χρονικό
▪ 1987: Ο Αλέξανδρος Ιόλας πεθαίνει και το κτήμα με τη βίλα περιέρχονται στην κατοχή της αδελφής του, Νίκης Στάιφελ.
▪ 1996: Το κτήμα πωλείται σε μεγάλο κατασκευαστή -προς 500 εκατομμύρια δραχμές- όπως και το διπλανό που ανήκε στη Στάιφελ.
▪ 1998: Η βίλα χαρακτηρίζεται διατηρητέο ιστορικό μνημείού.
▪ 2000: Το σύνολο της έκτασης χαρακτηρίστηκε ως «κέντρο πολιτιστικών δραστηριοτήτων» από το ΥΠΕΧΩΔΕ, με τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου.
▪ 2002: Το κτήμα κηρύχθηκε απαλλοτριωτέο.
▪ 2004: Η απόφαση για απαλλοτρίωση ανακαλείται.
▪ 30/8/2007: Το υπουργείο Πολιτισμού εγκρίνει εκ νέου την απευθείας αγορά ή αναγκαστική απαλλοτρίωση του κτήματος.
▪ Το ποσό που ζητά σήμερα από το Δημόσιο ο κατασκευαστής ανέρχεται στα 12 εκατ. ευρώ.
Ποιος ήταν
Ο Αλέξανδρος Ιόλας γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1908. Το πραγματικό του όνομα ήταν Κωνσταντίνος Κουτσούδης. Σπούδασε χορό στην Αθήνα και το Βερολίνο. Τη δεκαετία του ’40 πήγε στη Νέα Υόρκη και το 1944 στράφηκε οριστικά στις εικαστικές τέχνες. Ανοιξε την πρώτη του γκαλερί το 1946 και παρουσίασε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ έργα των Μαξ Ερνστ, Ρενέ Μαγκρίτ και Αντι Γουόρχολ. Το 1953 γίνεται αποκλειστικός ιδιοκτήτης της γκαλερί και την ονομάζει «Iolas gallery». Τα επόμενα χρόνια ανοίγει γκαλερί στη Γενεύη, στο Παρίσι, στο Μιλάνο και τη Μαδρίτη. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του δώρισε πολλά από τα έργα του σε μουσεία σε όλο τον κόσμο.
άκι να πάνε στην Εθνική Γλυπτοθήκη».
Αγνωστο το μέλλον της συλλογής Ιόλα
Σύμφωνα με πηγές της «K» η αξία των έργων εκτιμάται σε 833 εκατ. δρχ. αντί των αρχικών 118 εκατ. Μαργαρίτα Πουρνάρα
Πολλή φασαρία για το τίποτα ή μήπως κάτι τρέχει τελικά; Τα ερωτήματα που έφερε στην επιφάνεια η υπόθεση των συλλογών του Αλέξανδρου Ιόλα είναι σίγουρα πολλά. Αν ψάχνει να βρει κανείς τι απέγιναν οι θησαυροί που είχε ο Ιόλας σπίτι του, δεν θα βρει απαντήσεις. Αν όμως ασχοληθούμε με τα υπάρχοντα έργα, τους νόμιμους κληρονόμους και τη μελλοντική μοίρα τους, εκεί διαφαίνονται ελπίδες λογικής συγκόλλησης των γεγονότων.
Η όλη υπόθεση ανακινήθηκε ύστερα από τις προσπάθειες που κάνουν οι δύο ανιψιές, νόμιμοι κληρονόμοι του συλλέκτη, να ρυθμίσουν τις εκκρεμότητες που έχουν με το ελληνικό Δημόσιο, ώστε να περιέλθουν πια στην κατοχή τους οι συλλογές των σύγχρονων έργων τέχνης του Ιόλα. Τα έργα αυτά -144 ή 151 ή 200, κανείς δεν ξέρει ούτε πόσα ούτε ποια, αφού ούτε η εφορία ούτε η Εθνική Πινακοθήκη δίνουν τη λίστα- έχουν αποθηκευτεί εδώ και πολλά χρόνια σε χώρους της ιδιωτικής εταιρείας του Ορφέα Βεϊνόγλου στη Μάνδρα Αττικής, γι' αυτό άλλωστε και δεν λεηλατήθηκαν. Αν και πολλοί πίστευαν ότι παρέμειναν εκεί μέχρι να φορτωθούν σε νταλίκες στο εξωτερικό, η αλήθεια είναι ότι απλώς φυλάσσονται και μέχρι στιγμής η εταιρεία του Βεϊνόγλου δεν έχει πάρει εντολή για να τα στείλει κάπου.
Η εκτίμηση
Πολλά από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ασχολήθηκαν με το θέμα κατηγορώντας τις οικονομικές αρχές πως δεν εκτίμησαν με σωστό τρόπο τα έργα και το υπουργείο Πολιτισμού που τα αφήνει να βγουν από τη χώρα. Μετά μια έρευνα της «K» ήρθαν στην επιφάνεια αρκετά στοιχεία. Ξεκινώντας από τις φημολογούμενες εκτιμήσεις, που φέρεται ότι είχε κάνει η αρμόδια εφορία (ΔΟΥ Αγίας Παρασκευής) το 1998 για το αδιευκρίνιστο σύνολο έργων, το ποσό δεν είναι 118.000.000 δρχ. αλλά σύμφωνα με πηγές της «K» 833.000.000 δρχ., ενώ οι ίδιοι οι κληρονόμοι το αξιολογούσαν μόνο 90.000.000 δρχ.
Τα 833 εκατ. μπορεί να φαίνονται πάλι λίγα για τα σημερινά δεδομένα, όμως η εφορία ήταν αναγκασμένη το 1998 να προσαρμόσει τις αξίες στο οικονομικό έτος 1987, όταν δηλαδή πέθανε ο συλλέκτης και μεταβιβάστηκαν τα υπάρχοντά του. Ετσι εξηγείται το γεγονός ότι το ποσό, δεδομένης της αξίας των έργων, δεν είναι ιδιαίτερα υψηλό. Η εφορία ζήτησε μάλιστα τη βοήθεια των ανθρώπων της Εθνικής Πινακοθήκης, γιατί η ίδια δεν είχε ειδικούς. Ετσι, ένα έργο του γλύπτη Τάκι αξιολογήθηκε από τους κληρονόμους (και αναφέρεται στη δήλωση αποδοχής κληρονομιάς) ότι αξίζει 65.000(!), η Πινακοθήκη το κοστολόγησε 2.000.000 και η εφορία 2.500.000 δρχ. Υστερα από αστικό διαχωρισμό που έκανε το δικαστήριο, αφού έστειλε δύο εκτιμητές στον Βεϊνόγλου, η πρώτη από τις ανιψιές του Ιόλα, η Νατάν, ήρθε σε οικονομικό συμβιβασμό με το Δημόσιο και πλήρωσε τον αναλογούντα φόρο της τάξης των 180 εκατ. Η δεύτερη, η Ντε Kουέβας, είναι ακόμα στα δικαστήρια και για να πετύχει ευνοϊκότερο συμβιβασμό έχει δεχθεί να δώσει στο ελληνικό Δημόσιο κάποια από τα έργα τέχνης που θα κληρονομήσει. Οπως και να έχουν τα πράγματα, οι δύο κληρονόμοι έχουν κάθε δικαίωμα, σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία, να διακινήσουν τα έργα ελεύθερα μέσα στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Δηλώσεις της κ. Πλάκα
Η «K» επικοινώνησε με τη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη - Πλάκα, η οποία δήλωσε ότι θα ευχόταν τα έργα αυτά να έμεναν στην Ελλάδα, τόνισε όμως ότι οι κληρονόμοι έχουν το δικαίωμα -από τη στιγμή που πληρώσουν τον φόρο- να τα πάρουν μαζί τους στην Ευρώπη. Μόνο τέσσερα από αυτά τα έργα εξαιρούνται: πρόκειται για πίνακες του Παρθένη που έχουν χαρακτηρισθεί «εθνική πολιτιστική κληρονομιά». Αυτοί δεν μπορούν να πάνε στο εξωτερικό και οι κάτοχοι πρέπει να ενημερώνουν το ΥΠΠΟ σε κάθε μεταπώληση. Η κ. Πλάκα τόνισε πως θα ήταν πολύ μεγαλύτερο το όφελος του Δημοσίου αν σε περιπτώσεις παρομοίων υποθέσεων εφήρμοζαν πάντα τον νόμο 2557/97, που επιτρέπει στους κληρονόμους να δίνουν έργα τέχνης αντί για χρήματα στο Δημόσιο για να πληρώσουν τον αναλογούντα φόρο. «Αν κατεβάσει ο έφορος το ποσό και κάνει συμβιβασμό, τότε ο ιδιώτης πληρώνει με χρήματα και το κράτος δεν παίρνει κανένα έργο τέχνης. Επίσης, θεωρώ ότι ο νόμος αυτός θα έπρεπε να συμπληρωθεί με μια διάταξη σύμφωνα με την οποία να περιέρχονται τα έργα στα αντίστοιχα μουσεία και όχι να πηγαίνουν πρώτα στο υπουργείο Πολιτισμού. Στη συγκεκριμένη περίπτωση κληρονομιάς Ιόλα, αν η Ντε Kουέβας μάς δώσει έργα τέχνης, θα ήθελα κάποια έργα του Τάκι να πάνε στην Εθνική Γλυπτοθήκη».
Ιόλας ή τίποτα...
της Παρής Σπίνου-φωτ. Πάνος Πετρόπουλος
Και όμως, στη λεηλατημένη βίλα του Αλέξανδρου Ιόλα στην Αγία Παρασκευή υπάρχουν ακόμα έργα τέχνης.
Οχι από την περίφημη συλλογή του, βεβαίως. Κακότεχνα... γκράφιτι σε κόκκινο και μαύρο χρώμα στους τοίχους είναι οι μοναδικές εικαστικές πινελιές σ' αυτό το ερειπωμένο παλάτι, που κάποτε υπήρξε ναός της σύγχρονης τέχνης.
Δεκαεπτά χρόνια έχουν περάσει από το θάνατο του δαιμόνιου εμπόρου τέχνης, ο οποίος ανακάλυψε και ανέδειξε πολλούς διάσημους καλλιτέχνες, ενώ δεν έπαψε μέχρι το τέλος να «σκανδαλίζει» με την εκκεντρική συμπεριφορά του, που δεν χωρούσε σε καλούπια. Στις μυθικές συλλογές του συμπεριλαμβάνονταν διάσημες υπογραφές -από τον Αντι Γουόρχολ, τον Μαξ Ερνστ, τον Ρενέ Μαγκρίτ μέχρι τον Παύλο, τον Τάκι, τον Ακριθάκη- αλλά και ελληνικές αρχαιότητες, βυζαντινές εικόνες, σπάνιες αντίκες.
Δεκαεπτά χρόνια διαρκεί και η περιπέτεια της εγκαταλειμμένης κατοικίας του που σχεδίασε ο Πικιώνης με τον Τσαρούχη, ενώ στις δόξες της φιλοξένησε τον Νουρέγεφ, τον Ντε Κίρικο, την Τζάκι, τη Μελίνα... Από τη στιγμή που έγινε γνωστός ο θάνατός του Ιόλα άρχισε και η αποψίλωση του αρχοντικού. Λένε ότι ακόμα και με καμιόνια κουβαλούσαν, γνωστοί και άγνωστοι, τους πίνακες, τα σπάνια χαλιά, τους λαμπερούς πολυελαίους. Απογυμνωμένη, η βίλα έγινε στέκι ναρκομανών και καταφύγιο άστεγων λαθρομεταναστών. Και, σαν να μην έφταναν όλα αυτά, παραλίγο να καεί πριν από λίγες ημέρες, όταν εκδηλώθηκε φωτιά στο υπόγειό της. Ευτυχώς οι περίοικοι είδαν τον καπνό και ειδοποίησαν εγκαίρως την πυροσβεστική...
«Δεν νομίζω ότι ήταν εμπρησμός, γιατί δεν βρέθηκαν τέτοια στοιχεία. Μάλλον κάποια παιδιά θα έπαιζαν με βαρελότα» εκτιμά ο δήμαρχος της Αγίας Παρασκευής, Αντώνης Σιδέρης, ο οποίος, όπως και ο προκάτοχός του, επιδιώκει την απαλλοτρίωση της βίλας και του οικόπέδου της, περίπου έξι στρεμμάτων, για να τη μετατρέψει σε πολιτιστικό κέντρο και μουσείο μοντέρνας τέχνης. Είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία για να διασωθεί και να αξιοποιηθεί το ανάκτορο του Ιόλα, ενώ το χρονόμετρο μετράει αντίστροφα μέχρι τον Σεπτέμβριο. Τότε λήγει και η προθεσμία που το δικαστήριο έχει ορίσει για την απαλλοτρίωση του οικοπέδου.
«Στις αρχές του έτους επιδικάστηκε στον ιδιοκτήτη του ακινήτου Ιόλα, Σπύρο Γεωργίου, αποζημίωση ύψους 9,5 εκατομμυρίων ευρώ, ωστόσο, μέσω του δικηγόρου του δέχτηκε ρύθμιση στα 5 εκατομμύρια ευρώ» εξηγεί ο δήμαρχος.
«Το υπουργείο Πολιτισμού ήδη μας παρέχει πίστωση 2,5 εκατομμυρίων, ενώ γίνονται προσπάθειες να βρεθούν και τα υπόλοιπα. Η αναπληρώτρια υπουργός Πολιτισμού, Φάνη Πάλλη-Πετραλιά, έχει ζητήσει, από τον Μάιο, αύξηση πίστωσης για την απαλλοτρίωση του χώρου από το υπουργείο Οικονομίας» συνεχίζει, δείχνοντάς μας το σχετικό έγγραφο. «Εκτοτε, δεν είχαμε κάποια άλλη επικοινωνία, γιατί, όπως μας τόνισαν, το βάρος δίνεται στα ολυμπιακά έργα».
Ενα ανάκτορο σε εγκατάλειψη
Σήμερα είναι εύκολο και για ένα παιδί να πηδήξει τη μάντρα της αφύλαχτης βίλας. Το θέαμα που αντικρίζεις είναι αποκαρδιωτικό. Στον κήπο, μέσα στην οργιώδη βλάστηση, είναι πεσμένο ένα από τα «Σινιάλα» του Τάκι. Το άλλοτε ολόλευκο αρχοντικό έχει πλέον το χρώμα της μούχλας. Οι μπαλκονόπορτες χάσκουν ανοιχτές. Στο ισόγειο έντονη η μυρωδιά από την υγρασία. Στο πάτωμα μια κομματιασμένη στήλη της Ραβένας από κόκκινο μάρμαρο, αφίσες, κατάλογοι εκθέσεων και παλιά «Newsweek» με εξώφυλλο τον Ρέιγκαν να φοράει το «αιώνιο» χαμόγελο και τον Χομεϊνί με τη βλοσυρή μάσκα του.
Παντού πεταμένα ρούχα. «Λες να είναι από την πανάκριβη γκαρνταρόμπα του Ιόλα;» ήταν προς στιγμήν η σκέψη μας, για να προσγειωθούμε βλέποντας την ετικέτα ενός σακακιού: «mαde in Poland». Στην κουζίνα ξεχαρβαλωμένη η πόρτα του ψυγείου, που ήταν πάντα γεμάτο σαμπάνιες και εκλεκτά εδέσματα. Στον όροφο, σε μια γωνιά, αναποδογυρισμένοι οι καναπέδες-γλυπτά του Μάτα από λευκό δέρμα αλόγου (!). Τουλάχιστον οι τοίχοι, εξ ολοκλήρου από λευκό μάρμαρο, είναι ανέγγιχτοι, αν εξαιρέσει κανείς τα γκράφιτι. Ατόφια παραμένουν και τα μεγάλα μαρμάρινα τραπέζια που κοσμούσαν την τραπεζαρία και τον κήπο...
«Δεν μπορούμε να αναστήσουμε το ανάκτορο του Ιόλα, αλλά θα το ανακαινίσουμε και θα το κάνουμε χώρο πολιτισμού» υπόσχεται ο δήμαρχος της Αγίας Παρασκευής. «Ακόμα και προσφορές έχουμε από καλλιτέχνες και συλλέκτες που συνεργάζονταν με τον Ιόλα, οι οποίοι θέλουν να μας χαρίσουν έργα και προσωπικά του αντικείμενα. Μάλιστα, πριν από λίγο καιρό μας ειδοποίησε ο ιταλός γλύπτης Ελιζέο Ματιάτσι ότι θέλει να μας στείλει ένα γλυπτό που του το είχε αγοράσει ο Ιόλας λίγο πριν πεθάνει...».
«Ακόμα και σήμερα τα έργα της συλλογής του Ιόλα όταν βγαίνουν σε δημοπρασία θεωρούνται φαβορί γιατί είναι μοναδικά κομμάτια», τονίζει ο γκαλερίστας Νίκος Σταθούλης, που έχει γράψει και τη βιογραφία του συλλέκτη.
«Τώρα έχουν μείνει στη βίλα του μόνο όσα ήταν βαριά και δεν μπορούσαν να τα σηκώσουν οι κλέφτες. Οπως δύο έργα του Ματιάτσι, που πρέπει να βρίσκονται στο υπόγειο του σπιτιού, το "Ρόμα" από μολύβι και η "Ταριχευμένη κουλτούρα" από μπομπίνες κινηματογράφου. Πρόσφατα με πληροφόρησαν ότι η "Χοντρή Νανά", ένα τεράστιο γλυπτό της Νίκι ντε Σεν Φαλ που υπήρχε στην είσοδο της βίλας, εντοπίστηκε σε μια μάντρα στο Πικέρμι. Αυτός που το έχει ζητάει "φύλακτρα" για να το δώσει... Η αγωνία του Ιόλα ήταν να μείνει στο σπίτι του η συλλογή του και αυτό πρέπει να το προσπαθήσουμε τώρα οι φίλοι, οι καλλιτέχνες, όλοι όσοι τον γνώριζαν».
Η πτώση της οικίας Ιόλα |
| Το ελληνικό κράτος ενδέχεται να μεταμορφώσει την έπαυλη του περίφημου συλλέκτη σε μουσείο μοντέρνας τέχνης.
ΑΘΗΝΑ. Ο Αλέξανδρος Ιόλας (1908-1987) υπήρξε σημαντικός δωρητής του Κέντρου Pompidou. Ίδρυσε γκαλερί στο Παρίσι, τη Νέα Υόρκη, τη Ρώμη, το Μιλάνο, τη Μαδρίτη και την Αθήνα, και συνέβαλε στην διεθνή αναγνώριση καλλιτεχνών όπως ο Magritte, ο Ernst, και η Niki de Saint Phalle. Μετά τον θάνατό του, η οικία του, που είχε φιλοξενήσει τον Νureyev, τον Warhol και τον De Chirico, και στεγάσει έργα των Rauschenberg, Picasso και Man Ray μεταξύ άλλων, υπέκυψε στην φιλαργυρία των κληρονόμων, καθώς και σε πολλαπλές πράξεις βανδαλισμού, παρότι το 1998 χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο μνημείο. Η επιφάνειας 1250 τ.μ. και επενδεδυμένη με μάρμαρο κατασκευή, επί σειρά ετών είχε αποδοθεί στον Δημήτρη Πικιώνη, πρωτοπόρο του μοντέρνου κινήματος στην Ελλάδα. Όμως στην επίσημη αναφορά της Βάντας Αλεκτορίδου, υπεύθυνης του φακέλου χαρακτηρισμού του κτιρίου, τίθεται θέμα συνεργασίας περισσότερων αρχιτεκτόνων, και ιδιαιτέρως του Παύλου Καλαντζόπουλου, μαθητή του Πικιώνη, ο οποίος πιθανότατα έκανε τις τελευταίες επεμβάσεις.
Αντίο Fontana
Η μάχη για την προστασία της ξεκίνησε το 1994, όταν ο Δήμος Αγίας Παρασκευής, όπου βρίσκεται, εγκατέστησε συμβολικά ένα λουκέτο στην είσοδο του κτήματος. Ο χαρακτηρισμός την έσωσε από σίγουρη κατεδάφιση! Μα ποιο θα είναι το μέλλον της; Το κράτος ενδιαφέρθηκε και σκοπεύει να την αγοράσει για περίπου 2,5 εκατομμύρια ευρώ. Μέσα στο κλίμα της πολιτιστικής ανανέωσης που συνοδεύει την προετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, μπορεί να μετατραπεί σε μουσείο σύγχρονης τέχνης ή πολιτιστικό κέντρο. Όμως τα έξι χιλιάδες ανεκτίμητα έργα τέχνης, τα οποία εκπατρίστηκαν και πωλήθηκαν από τους κληρονόμους, δεν θα επιστρέψουν ποτέ... Σύμφωνα με τον Νίκο Σταθούλη, βιογράφο του μαικήνα, διακόσια κομμάτια έχουν κατασχεθεί, και φυλάσσονται σε μία αποθήκη, μοναδική ελπίδα για το εκκολαπτόμενο μουσείο. Τα υπόλοιπα διέφυγαν από τη φορολογία, χάρη στην ευγενική φροντίδα τής κρατικής επιτροπής, η οποία ανέλαβε το 1987 την κοστολόγηση των έργων. Στην γραπτή έκθεση της επιτροπής (έχουμε μετατρέψει τις αξίες σε ευρώ), διαβάζει κανείς μαργαριτάρια όπως : «Beckman, 1000 ευρώ». Είτε «Fontana, διάτρητος μουσαμάς αγνώστου, 10 ευρώ».
Μαρίνα Βαρουτά , Μάρτιος 2003
*Σημείωμα : Το άρθρο αυτό και ορισμένες από τις φωτογραφίες εκδόθηκαν στην γαλλική εφημερίδα L'Art Aujourd'hui, τεύχος αρ. 25, εβδομάδα 14ης-20ης Μαρτίου 2003. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον αρχισυντάκτη τής εφημερίδας Rafael Pic, τον Δήμο Αγίας Παρασκευής και την κυρία Βάντα Αλεκτορίδου και για την πολύτιμη βοήθειά τους στην μικρή αυτή έρευνα. |
|
|
| 
Δείτε κι άλλες φωτογραφίες της βίλλας Ιόλα! |
| |
E-mail this to a friend 
Printable version 
Ceremony protest 
The torch is the link between all athletes and citizens of this world... It has the force to unite humanity and to stand for harmony 
