Εγκαταλελειμμένη, αν και φιλοξενεί -ακόμη- περισσότερα από δέκα σημαντικά έργα Τέχνης και αρχαιότητες
Μέσα στο σπίτι υπήρχαν 11.000 έργα τέχνης: Πικάσο, Μιρό, Γουόρχολ, Ερνστ, Χατζηκυριάκος- Γκίκας, Ακριθάκης, Τάκις, αλλά και ανεκτίμητες αρχαιότητες. Είκοσι χρόνια μετά την πρώτη κλοπή, η “λεηλασία” στο εγκαταλελειμμένο κτήμα και οίκημα συνεχίζεται με ζήλο», λέει ο Νίκος Σταθούλης, βιογράφος του Αλέξανδρου Ιόλα. Η βίλα του σπουδαίου Ελληνα συλλέκτη στην Αγία Παρασκευή εξακολουθεί μέχρι σήμερα να πέφτει θύμα κλοπών: το 30% της συλλογής κλάπηκε σε 13 διαφορετικές «επιχειρήσεις», ενώ το 70% πρόλαβαν και το διαχειρίστηκαν η αδελφή του Ιόλα και οι απόγονοί της, προωθώντας το, όμως, σε δημοπρασίες και κατ’ επέκταση σε ιδιώτες.
Στις 30/8 το υπουργείο Πολιτισμού εξέδωσε, εκ νέου, απόφαση έγκρισης απευθείας αγοράς ή αναγκαστικής απαλλοτρίωσης της βίλας, με στόχο την «προστασία, προβολή και ανάδειξη του μνημείου». Τη λύση του ζητήματος θα «απαιτήσει» και η ίδια συλλογή του Ιόλα: τον Μάρτιο του 2008 θα παρουσιαστεί ένα κομμάτι της στο ελληνικό κοινό σε μια μεγάλη έκθεση, με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του συλλέκτη (1908-2008).
Η σημερινή κατάσταση στο κτήμα Ιόλα είναι λίγο έως πολύ γνωστή. Πόσοι, όμως, γνωρίζουν πως αυτή τη στιγμή υπάρχουν στους χώρους του περισσότερα από δέκα μεγάλης αξίας έργα τέχνης και αρχαιότητες;
Η εγκαταλελειμμένη βίλα και τα έξι στρέμματα δάσους που την περιβάλλουν προσφέρονται για ένα ιδιότυπο «κυνήγι θησαυρού». Πριν φτάσει κανείς στο σπίτι, πάνω στο μονοπάτι που δημιουργήθηκε από τους καταπατητές, το έκθεμα νούμερο 1 κάνει μόνο του αισθητή την παρουσία του: ένα σιδερένιο διπλό σινιάλο του γλύπτη Τάκι, 6,5 μέτρων, φιλοτεχνημένο το 1955, βρίσκεται αναποδογυρισμένο και σκουριασμένο στο έδαφος.
Εξω από το σπίτι, την προσοχή μας τραβάει το εκτενές πλακόστρωτο, διά χειρός Δημήτρη Πικιώνη, του σημαντικού αρχιτέκτονα που διαμόρφωσε το χώρο γύρω από την Ακρόπολη και το λόφο Φιλοπάππου. Στο καλά διατηρημένο πλακόστρωτο είναι τοποθετημένες υστεροβυζαντινές κολόνες. Ανάμεσα στις έξι που υπάρχουν ακόμα -από ένα σύνολο 2.500 αρχαιοτήτων που ανήκαν στη συλλογή- βρίσκονταν αγάλματα θεών, τα οποία ήταν από τα πρώτα που εξαφανίστηκαν. «Οι τελευταίες δύο κολόνες κλάπηκαν μέσα στο διάστημα των έξι μηνών που έχω να επισκεφθώ το κτήμα», σημειώνει ο κ. Σταθούλης, δείχνοντάς μας το σημείο από όπου αποσπάστηκαν.
Η θύρα της κύριας εισόδου της βίλας, που σήμερα είναι χτισμένη ως επάνω -καθώς με την παραβίασή της πραγμαποιήθηκε η πρώτη κλοπή- φέρει ένα ακόμα έργο. Πρόκειται για τμήμα ενός λεπτού, μπρούντζινου δημιουργήματος του Γιάννη Καρδαμάτη, με αυθεντικό σχέδιο που «έντυνε» ολόκληρη την πόρτα. Από τους επενδυμένους με μάρμαρο από τη Ραβέννα και την Πεντέλη τοίχους του σπιτιού λείπουν φυσικά όλοι οι πίνακες, αλλά μια βαριά εγκατάσταση στο τεράστιο υπόγειο κατάφερε να γλιτώσει. Η μολυβένια εγκατάσταση του Ιταλού καλλιτέχνη Ελιζέο Ματιάτσι, με τίτλο «Ρόμα», απλώνεται σε έκταση 250 τ.μ. άθικτη, αν και πλημμυρισμένη. «Επί μήνες βρίσκεται μέσα στα νερά, αποθαρρύνοντας τους κλέφτες», λέει ο κ. Σταθούλης.
Ενας βράχος προερχόμενος από μια εγκατάσταση του Γιάννη Τσόκλη κείτεται στο πάτωμα του πρώτου ορόφου, πλάι σε σκαλωσιές και κάδρα ορφανά από πίνακες. Στη «λευκή βιβλιοθήκη» του Ιόλα, ένα δωμάτιο με μαρμάρινες βιβλιοθήκες και ειδική ασημένια ταπετσαρία στο ταβάνι για να αντανακλάται το λευκό, έχει μείνει μόνο το γυαλί από το γλυπτό τραπέζι του Ιταλού γλύπτη Νοβέλο Φινότι. Στην αχανή κρεβατοκάμαρα, ωστόσο, ανακαλύπτουμε κομμάτια από τέσσερις κόκκινες κολόνες «πλεξούδες», από μάρμαρο Ραβέννας, χωρίς όμως τα κιονόκρανά τους.
Τα δύο τελευταία έργα που θα εντοπίσει όποιος συνεχίσει την εξερεύνηση στη βίλα είναι δύο μαρμάρινα υστεροελληνικά λιοντάρια από την περιοχή της Πέλλας. Αποτελούσαν τα «πόδια» ενός μαρμάρινου τραπεζιού σε μια από τις βεράντες του σπιτιού. Το ένα βρίσκεται ακόμα στη θέση του, ενώ το δεύτερο… αναπαύεται πάνω σε ένα στρώμα από αφρολέξ. «Μη σας κάνει εντύπωση, αυτό είναι το πρώτο στάδιο της κλοπής», εξηγεί ο κ. Νίκος Σταθούλης. «Είναι η “προεργασία” για να το αποσπάσουν μετά ευκολότερα. Σε δύο μήνες δεν θα βρίσκεται πια εδώ».
Κατάλογοι και αφίσες από τις εκθέσεις που είχε οργανώσει ο Ιόλας ανά τον κόσμο βρίσκονται πεταμένοι και σκισμένοι μέσα σε όλο το σπίτι και έρχονται να συμπληρώσουν τη θλιβερή εικόνα ενός κτιρίου που έχει κριθεί διατηρητέο από το υπουργείο Πολιτισμού, αλλά έχει αφεθεί στην τύχη του. «Φαντάζεστε τι είδους μαγνήτη θα αποτελούσε για τη διεθνή κοινότητα ένα μουσείο που θα έφερε το όνομα “Αλέξανδρος Ιόλας”;», αναρωτιέται ο κ. Σταθούλης.
Τάκις: «Αδιαφορούν»
«Εκανα πολλά έργα. Οπως τα παιδιά, τα αφήνεις να φύγουν. Λυπάμαι αν καταστρέφονται ή φθείρονται εγκαταλελειμμένα, αλλά δεν μπορώ να κάνω τίποτα», λέει ο γλύπτης Τάκις, 82 χρονών σήμερα. Το σκουριασμένο έργο του στο κτήμα Ιόλα δεν τον απασχολεί, αλλά η εγκατάλειψη της βίλας τον ενοχλεί ιδεολογικά. «Είναι μία ακόμα απόδειξη πως το ελληνικό κράτος αδιαφορεί για τη σύγχρονη τέχνη», λέει. «Δεν μπορεί να την καταλάβει και την απορρίπτει».
Ο καλλιτέχνης που έζησε τη βίλα στις ημέρες της δόξας της, όσο ζούσε ο Ιόλας, θυμάται τις συζητήσεις με τον Ντε Κίρικο, τον Νουρέγιεφ, τον Ντισάν, τον Γουόρχολ και τις πλούσιες δεξιώσεις που παρέθετε ο συλλέκτης. «Ακριβώς λόγω όλων αυτών των προσωπικοτήτων που φιλοξενήθηκαν σ’ αυτό το κτίριο θεωρώ πως κρίθηκε διατηρητέο από το υπουργείο Πολιτισμού», σημειώνει ο Τάκις. «Γιατί λοιπόν σήμερα έχει αφεθεί να ρημάζει;».
Η έκθεση
Εκατόν τριάντα έργα από τη διασκορπισμένη πλέον σε όλο τον κόσμο συλλογή του Ιόλα θα ταξιδέψουν στην Αθήνα τον ερχόμενο Μάρτιο για μια μεγάλη έκθεση, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του συλλέκτη. «Πρόκειται για έργα που είχε προλάβει να δωρίσει ο Ιόλας πριν από το θάνατό του», λέει ο Νίκος Σταθούλης, που θα επιμεληθεί την έκθεση. «Θα έρθουν έργα από το Μουσείο Πικάσο, το Μουσείο Μιρό, το Ιδρυμα Γουόρχολ, το Ιδρυμα Ντε Σανφάλ-Τινγκελί, αλλά και από το Μουσείο Μπενάκη δύο πίνακες του Χατζηκυριάκου-Γκίκα».
Το χρονικό
▪ 1987: Ο Αλέξανδρος Ιόλας πεθαίνει και το κτήμα με τη βίλα περιέρχονται στην κατοχή της αδελφής του, Νίκης Στάιφελ.
▪ 1996: Το κτήμα πωλείται σε μεγάλο κατασκευαστή -προς 500 εκατομμύρια δραχμές- όπως και το διπλανό που ανήκε στη Στάιφελ.
▪ 1998: Η βίλα χαρακτηρίζεται διατηρητέο ιστορικό μνημείού.
▪ 2000: Το σύνολο της έκτασης χαρακτηρίστηκε ως «κέντρο πολιτιστικών δραστηριοτήτων» από το ΥΠΕΧΩΔΕ, με τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου.
▪ 2002: Το κτήμα κηρύχθηκε απαλλοτριωτέο.
▪ 2004: Η απόφαση για απαλλοτρίωση ανακαλείται.
▪ 30/8/2007: Το υπουργείο Πολιτισμού εγκρίνει εκ νέου την απευθείας αγορά ή αναγκαστική απαλλοτρίωση του κτήματος.
▪ Το ποσό που ζητά σήμερα από το Δημόσιο ο κατασκευαστής ανέρχεται στα 12 εκατ. ευρώ.
Ποιος ήταν
Ο Αλέξανδρος Ιόλας γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1908. Το πραγματικό του όνομα ήταν Κωνσταντίνος Κουτσούδης. Σπούδασε χορό στην Αθήνα και το Βερολίνο. Τη δεκαετία του ’40 πήγε στη Νέα Υόρκη και το 1944 στράφηκε οριστικά στις εικαστικές τέχνες. Ανοιξε την πρώτη του γκαλερί το 1946 και παρουσίασε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ έργα των Μαξ Ερνστ, Ρενέ Μαγκρίτ και Αντι Γουόρχολ. Το 1953 γίνεται αποκλειστικός ιδιοκτήτης της γκαλερί και την ονομάζει «Iolas gallery». Τα επόμενα χρόνια ανοίγει γκαλερί στη Γενεύη, στο Παρίσι, στο Μιλάνο και τη Μαδρίτη. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του δώρισε πολλά από τα έργα του σε μουσεία σε όλο τον κόσμο.
Ένα ατύχημα όμως θα σταματήσει την καριέρα του στον χορό, και θα αφοσιωθεί στην άλλη του αγάπη τα εικαστικά. Όσοι γνώρισαν τον Ιόλα δηλώνουν τυχεροί -αν μη τι άλλο. Από τις περιγραφές, φαίνεται ως ένας πλούσιος σε χαρακτηριστικά άνθρωπος, με τρομερή ευφυΐα και οξυδέρκεια στο να αναγνωρίζει ταλέντα, με πολλούς αληθινούς φίλους, και με μια φλεγματική προσωπικότητα, που συνήθως συνοδεύει ιδιοφυείς ανθρώπους σαν και τον Ιόλα. 
Όλα τα παραπάνω είναι λίγα από τα πολλά που συνοδεύουν το όνομα αυτού του ανθρώπου. Ο Ιόλας, παρ' όλες τις δόξες του, διατηρούσε την φρούδη ελπίδα ότι το Ελληνικό κράτος θα ενδιαφερόταν για για όλη αυτή την προσφορά που ήθελε να δώσει...χωρίς αντάλλαγμα μέσα από μια τεράστια συλλογή έργων, και την πρωτοβουλία του να χτίσει ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης όπου θα δώριζε και θα στέγαζε όλα αυτά τα έργα (το χτίσιμο και το σχεδιασμό του επιμελήθηκαν από κοινού ο Τσαρούχης με τον σπουδαίο αρχιτέκτονα Πικιώνη). 
Η ομάδα Φιλοπάππου, μια πρωτοβουλία εικαστικών που λειτουργεί ως μια οργανική ομάδα από το 2000 (Μάντυ Αλμπάνη, Γιώργος Γιαννακόπουλος, Μαίρη Ζυγούρη, Νίκος Παπαδόπουλος, Τερέζα Παπαμιχάλη, Αγγελική Σβορώνου, ¶ννα Τσουλούφη, Κώστας Χριστόπουλος) ενεργοποιεί χώρους και ασχολείται εδώ και ένα χρόνο περίπου με το ζήτημα αυτό, απλά θέτοντας προβληματισμούς για το μέλλον του οικοπέδου, του σπιτιού και ένα δυο έργων που έχουν μείνει μέσα στο σπίτι -μόνο και μόνο γιατί είναι πολύ βαριά για να μετακινηθούν-. Παράλληλα συλλέγουν πληροφορίες για τον χώρο από τότε που ζούσε ο Ιόλας μέχρι σήμερα. Έχουν επισκεφθεί το χώρο, έχουν φωτογραφίσει την εγκατάλειψη, και τα λιγοστά ρούχα του συλλέκτη που βρέθηκαν παρατημένα...
Εκτός από κάλεσμα, είναι ένα θέμα που απευθύνεται στην κοινότητα των εικαστικών αλλά όχι μόνο, και το σημαντικό που θέτει είναι η βεβήλωση του χώρου, η εγκατάλειψη και οι όποιες τρύπες του συστήματος που το αφήνουν έρμαιο.
