Ι. Ο Mir? κι ο Υπερρεαλισμός
με έργα των Victor Brauner, Marcel Duchamp, Max Ernst, Paul Klee, Andr? Masson, Roberto Matta, Francis Picabia, Man Ray
Επιμέλεια: Ντένης Ζαχαρόπουλος
ΙΙ. Το Εργαστήρι της Μαγιόρκα
στις φωτογραφίες του Francesc Catal?-Roca
Επιμέλεια: Μάριος Ελευθεριάδης
Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
Διάρκεια : 16 Oκτωβρίου - 31 Ιανουαρίου 2010
στο πλαίσιο της έκθεσης Ο Mir? της Μαγιόρκα,
Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών- Ίδρυμα Mir? της Μαγιόρκα, Fundaci? Pilar i Joan Mir? de Mallorca
Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης διοργανώνει, σε συνεργασία με το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών και τη Fundaci?n Pilar i Joan Mir? de Mallorca, την έκθεση o Mir? και ο Υπερρεαλισμός, στο πλαίσιο της έκθεσης Ο Mir? της Μαγιόρκα. O Ντένης Ζαχαρόπουλος, σε συνεργασία με το Ίδρυμα ITYS, και με κεντρικό έργο ένα ζωγραφικό πίνακα του Mir? συγκεντρώνει υπερρεαλιστικά έργα καλλιτεχνών όπως οι Max Ernst, Marcel Duchamp, Paul Klee, Francis Picabia, Andr? Masson, Victor Brauner, Roberto Matta και Man Ray. Με μια έκθεση, έτσι, συγκέντρωση, απάνθισμα έργων σπουδαίων καλλιτεχνών, μέσα από την ιδιαίτερη ευαισθησία και γραφή τους, δίνονται στοιχεία που θέτουν το έργο του μεγάλου Καταλάνου καλλιτέχνη σε διάλογο με την εποχή του, τους καλλιτέχνες και φίλους του μαζί, που άμεσα ή έμμεσα επηρέασαν την ποιητική του. Παράλληλα, παρουσιάζεται ένα σύνολο από φωτογραφίες του σπουδαίου Ισπανού φωτογράφου Francesc Catal?-Roca που δείχνουν το Mir? στο εργαστήριο και στο φυσικό και ιδιωτικό περιβάλλον της ζωής του.
H ζωγραφική του Μirό είναι ποίηση, φαντασία, χρώμα, ρυθμός, μουσική. Τα θέματά του ήδη από τη δεκαετία του '20 υπονοούν σε μορφές ελεύθερες, σχεδόν αφηρημένες, χαρακτηριστικά που αναφέρονται στο γυναικείο φύλο, στον κόσμο των πτηνών, των εντόμων, σε στοιχεία της φύσης όπως ο ήλιος, το φεγγάρι, οι αστερισμοί, ο ουρανός, και μετατρέπουν ποιητικά την ύλη σε τέχνη, με χιούμορ ή παιχνιδιάρικη διάθεση, κρύβοντας μια τραγικότητα, που εκφράζει τη μεταφυσική αναζήτηση του καλλιτέχνη για τη ζωή, το θάνατο, τον κόσμο.
Στο συγκεκριμένο κεντρικό έργο της έκθεσης μπορούμε να δούμε την ιδιαιτερότητα του Mir? μέσα από την εικονοπλαστική του δύναμη με την οποία το κόκκινο, το μπλε, το κίτρινο και το πράσινο, συνδιαλέγονται ελεύθερα με το μαύρο φέροντας μαζί το σχέδιο και την επιφάνεια του χρώματος μέσα από τη χρήση του τυχαίου. Αλλά, πάνω από όλα, μπορούμε να δούμε μέσα από αυτή την ποιητική έκφραση το υποσυνείδητο, που ξεκλειδώνει τη σημασία από τους συμβατικούς κώδικες κι ελευθερώνει τον άνθρωπο και τη συνειρμική του δύναμη.
Ο Mir?, σημαντικός εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού, κατορθώνει να συστηματοποιήσει αισθητικές, νοηματικές και ποιητικές αξίες σε μια εικαστική γλώσσα που τον ξεχωρίζει σε όλο το φάσμα της μοντέρνας τέχνης και ανάμεσα στους φίλους και συνοδοιπόρους υπερρεαλιστές. Δίπλα σε πολύ σημαντικούς καλλιτέχνες το έργο του είναι εξίσου συγκεκριμένο και αφηρημένο, ποιητικό και πολιτικό, συνειδητό και τυχαίο, αφελές και στοχαστικό, πραγματικό και μεταφυσικό, έλλογο και άλογο, παιχνίδι και γρίφος. Το έργο του συλλαμβάνει έναν κόσμο όπου βλέπουμε, ακούμε, αντιλαμβανόμαστε και αισθανόμαστε ελεύθερα. Οι υπερρεαλιστές λένε πως "η σκέψη γεννιέται μέσα στο στόμα". Ανάλογα μπορεί να πει κανείς για το Mir? πως η εικόνα γεννιέται στο χέρι που ζωγραφίζει. Η ζωγραφική του υπερβαίνει κάθε μίμηση της πραγματικότητας, κάθε ακαδημαϊκό πρότυπο, για να προβάλει το θεατή και το έργο σ' έναν κόσμο τόσο νέο, όσο ενός παιδιού, και τόσο άμεσα δημιουργικό, όσο ενός ποιητή.
Tα παραπάνω στοιχεία μοιράζεται ο Mir? με τον Max Ernst, τον Marcel Duchamp, τον Paul Klee, τον Francis Picabia, τον Andr? Masson, τον Man Ray, τον Victor Brauner και το Roberto Matta, σημαντικά έργα των οποίων παρουσιάζονται στην έκθεση. Όλοι τους είναι τόσο συνεπείς στις δυνατότητες που εγκαινιάζει ο υπερρεαλισμός πέρα από κάθε προσχώρηση ή όχι στο κίνημα. Εκτός από τον Klee που δεν έχει ποτέ υπογράψει τίποτα, αλλά έχει βαθύτατα επηρεάσει τον υπερρεαλισμό, οι υπόλοιποι έχουν συνυπογράψει τα μανιφέστα. Όλοι τους όμως, από τον Klee μέχρι τον Man Ray, ξεπερνούν ο καθένας με τον δικό του τρόπο το ύφος, για να πάνε στην ουσία της ελεύθερης γραφής κι έκφρασης, μέχρι την απόσχισή τους από κάθε δογματισμό του κινήματος. Ανελλιπώς συναναστρέφονται και συνδιαλέγονται με τον υπερρεαλισμό στην Αμερική, την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και θα συναντηθούν ξανά στην έκθεση του 1947. Θέτουν με τον τρόπο αυτό μια καινούργια αρχή για τα μεταπολεμικά χρόνια, ανανεώνοντας τις εικαστικές, ποιητικές, πολιτικές και φιλοσοφικές του προοπτικές.
Ο Mir?, και οι συγκεκριμένοι καλλιτέχνες, έπαιξαν σπουδαίο ρόλο (άμεσα ή έμμεσα) στην εξέλιξη του υπερρεαλισμού και γενικότερα στην εξέλιξη μιας γραφής του τυχαίου, του υποσυνείδητου, του ερωτικού, του τραγικού, του απρόβλεπτου, του ειρωνικού, του σκωπτικού, αλλά και του αφελούς, στοιχεία που έθρεψαν τις πιο ριζοσπαστικές τάσεις σ' όλη τη διάρκεια του μοντερνισμού, από τα χρόνια του 1920 μέχρι τα μεταπολεμικά.
Οι περισσότεροι γνωρίζονταν στενά μεταξύ τους, αλληλοεπηρεάζονταν, συζητούσαν επίμονα και χωρίς φραγμούς και συνεργάζονταν συχνά. Ο Mir? γνώρισε τον Picabia το 1917 και σε συνέχεια, στα πρώτα χρόνια του 1920, τον Duchamp, τον Man Ray, τον Andr? Masson και τον Max Ernst, με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά (πέρα από τα υπερρεαλιστικά δρώμενα, συνεργάστηκαν και για το μπαλέτο Ρωμαίος και Ιουλιέττα το 1926), ενώ τη δεκαετία του ’30 μοιράστηκε το ενδιαφέρον για τις λαϊκές καταβολές της ανθρώπινης φαντασίας και των εκφραστικών μορφών με τον Victor Brauner. Την περίοδο του Ισπανικού Εμφυλίου θα ζήσει στη Γαλλία και στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, την εποχή του Β Παγκοσμίου Πολέμου, καταφεύγει μαζί με άλλους Υπερρεαλιστές στη Νέα Υόρκη, αρνούμενος να συνεργαστεί με το Ναζιστικό Καθεστώς. Εκεί θα συναντήσει το Χιλιανό Roberto Matta. Στοιχεία που τους συνδέουν ιδιαίτερα, πέρα από την ισπανική γλώσσα, είναι η σχηματική γραφή που φέρει μαζί τις λαϊκές και αφελείς καταβολές, όπως και η επιστημονική και ποιητική φαντασία, που μετατρέπουν τον ονειρικό χώρο του υπερρεαλιστικού πίνακα σε ένα πολύ πιο σύνθετο νοητικό χώρο, σε μια σωματική επιφάνεια και μια συμπαντική προβολή που εγκαινιάζουν μια έντονη τάση προς την αφαίρεση. Έτσι, μαζί με τον Andr? Masson, τα έργα του οποίου χαρακτηρίζονται από τη βιαιότητα της γραφής, και τον Roberto Matta, θα επηρεάσουν βαθιά και έντονα τις νέες τάσεις της αφηρημένης τέχνης στην Αμερική. Ο Mir?, περισσότερο από κάθε άλλον στη γενιά του, δημιουργεί από νωρίς μια γλώσσα που συνεχίζει, πλουτίζει και εμβαθύνει δραματικά τη σχηματική και μουσική γραφή του Klee τον οποίο θαύμαζε και που η επιρροή στο έργο του είναι εμφανής.
Πρέπει ίσως να θυμίσει κανείς εδώ, πως δύο κοντινές μας μορφές συμμετέχουν ενεργά και δραστικά στην εξέλιξη των γεγονότων και της ιστορίας του Υπερρεαλισμού, από τα χρόνια της Νέας Υόρκης και σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο: ο μεγάλος ποιητής, τεχνοκριτικός και υπερρεαλιστής, Νίκολας Κάλας που έχει γράψει εκτενώς για όλους σχεδόν τους παραπάνω καλλιτέχνες και γενικότερα θα είναι σημαντικό σημείο αναφοράς σε όλες τις συζητήσεις και προβληματισμούς, καθώς και ο τέως χορευτής και μελλοντικός γκαλερίστας, εκδότης και συλλέκτης του έργου των περισσοτέρων καλλιτεχνών του Υπερρεαλισμού, Αλέξανδρος Ιόλας, η δωρεά του οποίου θεμελίωσε την ίδρυση του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.
Η έκθεση φωτογραφίας μας προσφέρει ένα ταξίδι στην τελευταία περίοδο της καριέρας του Mir? (όταν μένει στη Μαγιόρκα και δημιουργεί έργα στο εργαστήριο που του έκτισε ο Jose Lluis Sert), και μας παρουσιάζει ορισμένες προσωπικότητες που γνώρισε ή θαύμασε ο καλλιτέχνης. Επιπλέον, μέσα από τις φωτογραφίες του Catal?-Roca, μπορούμε να πλησιάσουμε τον οικείο Mir?, να τον δούμε στις στιγμές της δημιουργίας των έργων και έτσι να καταλάβουμε καλύτερα τον τρόπο εργασίας και την προσωπικότητά του. Πράγματι, ο Mir? ενοχλούνταν από την παρουσία άλλων ενώ δούλευε στο εργαστήριό του και επομένως αυτές οι φωτογραφίες αποτελούν σημαντικά ντοκουμέντα. Όπως επεσήμανε και ο φωτογράφος στον καλλιτέχνη: "όλος ο κόσμος θα γνωρίσει το έργο σου, αλλά εσένα προσωπικά θα σε γνωρίσουν χάρη στις φωτογραφίες μου". Μαζί με αυτή την αξία τεκμηρίωσης, οι 24 φωτογραφίες της έκθεσης είναι ένα σπουδαίο παράδειγμα του έργου του Catal?-Roca, ο οποίος αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους Ισπανούς φωτογράφους της μεταπολεμικής περιόδου, ειδικά της δεκαετίας του ‘50. Η καθημερινότητα της Μαδρίτης και της Βαρκελώνης, τα διάφορα τοπία της Ισπανίας, η φτώχεια, τα καταστήματα και οι κινηματογράφοι των σύγχρονων πόλεων, πέρασαν από το φακό του με ένα στιλ που χαρακτηρίζεται για την αμεσότητα και την αισθητική του αξία. Η τριαντάχρονη σχέση του με το Mir?, φιλική και επαγγελματική, παρουσιάζεται σε ένα εξαιρετικό φωτογραφικό υλικό. Αντιπροσωπευτικές οι φωτογραφίες που εκτίθενται, χρονολογούνται στις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του καλλιτέχνη και προέρχονται αποκλειστικά από το Ίδρυμα Pilar i Joan Μirό της Μαγιόρκα.
Ο Mir? σε ολόκληρη την πόλη
Η έκθεση Μirό στο Τελλόγλειο συνέπεσε με την Κίνηση των Πέντε Μουσείων (5Μ), μια κοινή προσπάθεια πέντε μουσείων της Θεσσαλονίκης, του Αρχαιολογικού, του Βυζαντινού, του Κρατικού Σύγχρονης Τέχνης, του Μακεδονικού Σύγχρονης Τέχνης, και του Τελλογλείου Ιδρύματος να συνεργαστούν στενότερα για την προώθηση του πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη.
Τα επίσημα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν την
Παρασκευή 12 Οκτωβρίου 2009,
ώρα 20.30 στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
Xορηγοί Μουσείου: ΔΕΘ-Helexpo, Γ’ Κ.Π.Σ. / Ε.Π. «Πολιτισμός 2000-2006», Γ’ Κ.Π.Σ. / Ε.Π.
«ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ», Ασφαλιστικός Οργανισμός Νταλιάνη / Lloyd’s Γ. Καραβίας & Συνεργάτες, Ξενοδοχείο Βεργίνα
Χορηγός επικοινωνίας : ΕΡΤ 3
Eπικοινωνία:
Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης 30 ΧΡΟΝΙΑ
www.mmca.org.gr Εγνατίας 154, 546 36 Θεσσαλονίκη
Τ: 2310 240002, 2310 281212, F: 2310 281567 E: mmcart@mmca.org.gr
Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Πέμπτη-Σάββατο: 10.00-18.00 / Τετάρτη : 10.00-22.00, Παρασκευή : 10.00-19.00
Κυριακή : 11.00-15.00, Δευτέρα κλειστά
Ξεναγήσεις και Εκπαιδευτικά Προγράμματα μετά από συνεννόηση
Βιογραφικό του Joan Mir?
- 1893 (20 Απριλίου) Γεννιέται στην Βαρκελώνη.
- 1907-10 Σπουδάζει στην Ακαδημία της Lonja στην Βαρκελώνη.
- 1918 Πραγματοποιεί την πρώτη του ατομική έκθεση στην Γκαλερί Dalmau της Βαρκελώνης
- 1920 Ταξιδεύει στο Παρίσι όπου επισκέπτεται το στούντιο του Picasso.
- 1924-25 Γίνεται ενεργό μέλος του κινήματος των Υπερρεαλιστών.
- 1926 Συνεργάζεται με τον Ernst για το μπαλέτο Ρωμαίος και Ιουλιέττα.
- 1928 Ταξιδεύει στην Ολλανδία.
- 1929 Παντρεύεται με την Pilar Juncosa.
- 1931 Γεννιέται η κόρη του Dolores.
- 1936-40 Μένει στην Γαλλία λόγω του Εμφυλίου Πολέμου της Ισπανίας.
- 1941 Παρουσιάζει μια μεγάλη αναδρομική έκθεση στο ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης.
- 1956 Ο Sert κατασκευάζει του στούντιό του στην Μαγιόρκα.
- 1959 Του απονέμεται το βραβείο Guggenheim International για τη δημιουργία δύο τοιχογραφιών της UNESCO στο Παρίσι που φιλοτέχνησε σε συνεργασία με τον Artigas (1956-58).
- 1962 Παρουσιάζει αναδρομική έκθεση στο Mus?e National d?Art Moderne στο Παρίσι.
- 1966 Ταξιδεύει στην Ιαπωνία.
- 1968 Γίνεται ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Harvard.
- 1974 Παρουσιάζει αναδρομική έκθεση στο Grand Palais του Παρισιού.
- 1976 Εγκαινιάζεται επίσημα το Μουσείο Joan Mir? της Βαρκελώνης.
- 1983 (25 Δεκεμβρίου) Πεθαίνει στη Μαγιόρκα.
- 1992 Εγκαινιάζεται το καινούριο κτίριο της Fundaci?n Pilar i Joan Mir? της Μαγιόρκα.
Βιογραφικό του Francesc Catal?-Roca
- 1922 (19 Μαρτίου) Γεννιέται στο Valls της Tarragona (Ισπανία) με γονείς το φωτογράφο Pere Catal? Pic και την Anna Roca i Puig.
- 1931 Μετακομίζει με την οικογένειά του στην Βαρκελώνη. Τα χρόνια που ακολουθούν συνεργάζεται με τον πατέρα του, ο οποίος τον μυεί στον κόσμο της φωτογραφίας.
- π. 1948 Ανεξαρτοποιείται επαγγελματικά από τον πατέρα του.
- 1950 Κερδίζει το βραβείο φωτογραφίας και κινηματογράφου Ciudad de Barcelona.
- 1952 Συμμετέχει στην έκθεση Grupo R στις Galer?as Layetanas στην Βαρκελώνη και δημοσιεύει το πρώτο φωτογραφικό βιβλίο του σχετικά με την Sagrada Familia του Gaud?.
- 1953 Πραγματοποιεί την πρώτη ατομική έκθεση στην Sala Caralt της Βαρκελώνης.
- 1959 Συνεργάζεται με την Γενική Διεύθυνση Τουρισμού της Ισπανίας (Direcci?n General de Turismo).
- 1960 Παντρεύεται την Δανή, Lilly Pederse με την οποία αποκτά δύο γιούς.
- 1965 Τραβά τις πρώτες έγχρωμες φωτογραφίες.
- 1970 Φιλμογραφεί ντοκιμαντέρς που περιγράφουν τη ζωή διάφορων καλλιτεχνών όπως ο Mir?, ο Chillida και ο Guinovart.
- 1973 Εγκαταλείπει την ασπρόμαυρη φωτογραφία.
- 1982 Παρουσιάζει αναδρομική έκθεση στην Galer?a Maeght της Βαρκελώνης, με τον τίτλο: Francesc Catal?-Roca. Fotografies. Artistes. Arquitectes. Toros.
- 1983 Διακρίνεται στη χώρα του και του απονέμεται το Εθνικό βραβείο πλαστικών τεχνών (Premio Nacional de Artes Pl?sticas).
- 1992 Κερδίζει το Εθνικό βραβείο πλαστικών τεχνών της Καταλονίας (Premio Nacional de Artes Pl?sticas de la Generalitat de Catalu?a).
- 1997 Πραγματοποιεί αναδρομική έκθεση στο Κέντρο Τέχνης της Santa M?nica στην Βαρκελώνη.
- 1998 (5 Μαρτίου) Πεθαίνει στη Βαρκελώνη.
