«Ενας σύγχρονος οίκος δημοπρασιών ετοιμάζεται»

Της ΛΗΤΩΣ ΜΗΣΙΑΚΟΥΛΗ
missiakouli@axianews.gr

(Όπως δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η ΑΞΙΑ")

Ευκαιρίες θα εμφανιστούν στην αγορά, την Τετάρτη 18 Μαρτίου 2009, στη Λευκωσία, καθώς ο οίκος "Ευάγγελος Καπόπουλος" θα διεξαγάγει την 7η δημοπρασία Σύγχρονης Τέχνης. Ευχάριστα έργα σε προσιτές τιμές είναι το στοιχείο που έχει εξάψει το ενδιαφέρον των αγοραστών αλλά και εκείνων που σκοπεύουν να επενδύσουν σε σύγχρονα έργα. Γνώστες της αγοράς μελετούν με προσοχή τον κατάλογο της δημοπρασίας βάζοντας θαυμαστικό στα έργα:

"Κορδέλες", Παύλου, 118x130, 17.000-25.000 ευρώ.
"Μορφές", Γιάννη Γαΐτη, 38x46, 8.000-12.000 ευρώ.
"Ναύτης", Γιάννη Κόττη, 220x160, 18.000-24.000 ευρώ.
"Αλπεις", Μάριου Πράσινου, 76x106, 8.000-12.000 ευρώ.
"Αφηρημένη Σύνθεση", Μάριου Πράσινου, 52x66, 4.000-6.000 ευρώ.
Χωρίς Τίτλο, Μάριου Πράσινου, 75x106, 8.500-12.500 ευρώ.
"Γυναίκα με Αγγελο", Δημήτρη Μυταρά, 100x70, 15.000-22.000 ευρώ.
"Doron", Κωστή Γεωργίου, 65x55, 3.200-4.500 ευρώ.
"Το Τρανζίστορ", Παύλου Σάμιου, 50x130, 7.000-10.000 ευρώ.
"Αφήνοντάς τα Ολα Πίσω", Κλαύδιου, 10x100, 2.200-3.400 ευρώ.
"Γρανάζια", Arman, 45x25, 5.000-7.000 ευρώ.
"Το Δάσος", Μαρίας Κτιστοπούλου, 70x130, 4.000-6.000 ευρώ.
"Νάια", Μιχάλη Μακρουλάκη, 60x60, 16.000-22.000 ευρώ.
"Σπλισ-Σπλας", Benoit Pare, 80x80, 1.600-2.400 ευρώ.
"Περιστέρια και Φοινικιά", Hunt Slonem, 102x76, 5.500-8.500 ευρώ.
"Ζευγάρι Αγκαλιά", 45x64, Γιώργου Σταθόπουλου, 1.700-2.000 ευρώ.
"Μηχανάκι", Αχιλλέας Αΐβάζογλου, 100x90, 1.000-1.500 ευρώ.

"Η δημοπρασία γίνεται στην Κύπρο στο ξενοδοχείο Χίλτον στη Λευκωσία στις 7.00 το απόγευμα. Είναι η εβδόμη δημοπρασία με κατάλογο που κάνουμε στην Κύπρο, στην προσπάθειά μας να δημιουργήσουμε αγορά και εκεί. Και το καταφέρνουμε σιγά-σιγά", εξηγεί ο Ευάγγελος Καπόπουλος, ιδιοτήτης της Fine Arts Kapopoulos.

- Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του αγοραστικού κοινού στις δημοπρασίες που κάνετε στην Κύπρο;

- Είναι Κύπριοι, Ελληνες, Κύπριοι του εξωτερικού, συλλέκτες από Αγγλία, Βέλγιο, Ρωσία. Πρόκειται για ανθρώπους που αγαπούν την τέχνη, οι οποίοι υπάρχουν σε όλες τις τάξεις και ανάλογα με το βαλάντιό τους επιλέγουν τα έργα.

- Τα τελευταία χρόνια τι ποσοστό επιτυχίας σημειώνουν οι δημοπρασίες σας;

- Εχουμε κάνει έξι δημοπρασίες στην Κύπρο. Ο οίκος μας ήταν ο πρώτος που διοργάνωσε δημοπρασία στην Κύπρο, έχοντας ως στόχο να διαμορφώσουμε αγορά. Στις έξι προηγούμενες δημοπρασίες που έχουμε κάνει το ποσοστό πώλησης των έργων ήταν λίγο πάνω από το 70%. Αρκετά ικανοποιητικό σε μια αγορά που δημιουργούμε, η οποία μεγαλώνει ολοένα και ενισχύει και τη δική μας αγορά.

- Υπάρχει κάποιος καλλιτέχνης του οποίου το έργο συμπεριλαμβάνεται για πρώτη φορά σε δική σας δημοπρασία;

- Είναι ο Αμερικάνος Χαντ Σλόνεμ, η Ειρήνη Κανά, ο Σπύρος Αντωνόπουλος και η Γιούλικα Λακερίδου.

- Ποια έργα αποτελούν ευκαιρίες στη δημοπρασία της 18ης Μαρτίου;

- Ολα τα έργα είναι ευκαιρίες, το καθένα για τους δικούς του διαφορετικούς λόγους. Στη συγκεκριμένη περίοδο που βρισκόμαστε προσπάθησα με τους συνεργάτες μου να έχουμε έργα υψηλής ποιότητας σε χαμηλές τιμές εκκινήσεως, ώστε να διαμορφωθούν τιμές ευκαιρίας για το κοινό. Βάσει αυτών και άλλων κριτηρίων θεωρώ ότι τα έργα των Γιάννη Κόττη, Πάρι Πρέκα, Δημήτρη Μυταρά, Μάριου Πράσινου, Αλέκου Φασιανού, Γιάννη Γαΐτη, Παύλου, Κώστα Τσόκλη, Ευγένιου Σπαθάρη συνδυάζουν πολλούς λόγους και είναι μεγάλες επενδυτικές ευκαιρίες.

- Με ποια κριτήρια καταλήξατε στις τιμές εκτίμησης της προσεχούς δημοπρασίας;

- Οπωσδήποτε σκεπτόμενος την περίοδο κρίσης που περνάμε στον ευρύτερο χώρο, την ψυχολογία του κοινού και φυσικά την ποιότητα των έργων, την πορεία του καλλιτέχνη, τη συμμετοχή του σε προηγούμενες δημοπρασίες και τις τιμές που είχαν πιάσει τα έργα του.

- Ποιοι Ελληνες σύγχρονοι ζωγράφοι πιστεύετε θα έχουν μεγάλο αγοραστικό μέλλον και πού βασίζετε την άποψή σας;

- Πιστεύω ότι οι σύγχρονοι καλλιτέχνες που επιλέγουμε για τις δημοπρασίες μας, και μάλιστα με πολύ αυστηρά κριτήρια, θα έχουν αγοραστικό μέλλον. Για να τους επιλέξουμε σημαίνει ότι κάτι βλέπουμε στο έργο τους. Και μόνο αυτό δίνει ασφάλεια στο κοινό μας.

- Ποιος Ελληνας ζωγράφος έχει ανταλλάξει περισσότερες φορές χέρια στις δημοπρασίες σας;

- Υπάρχουν αρκετοί. Μεγάλη κινητικότητα παρατηρείται στα έργα των Μάριου Πράσινου, Αλέκου Φασιανού, Βασίλη Σπεράντζα.


- Κύριε Καπόπουλε, είστε συλλέκτης έργων τέχνης, έμπορος, γκαλερίστας και βέβαια δημοπράτης. Πώς κρατάτε τις ισορροπίες σε όλες αυτές τις ιδιότητες;

- Θα έλεγα ότι κατά κύριο λόγο είμαι δημοπράτης και συλλέκτης. Τη διεύθυνση των γκαλερί την έχει η σύζυγος μου, Μαρίνα Καποπούλου. Κρατώ τις ισορροπίες με πολλή εργασία, αγάπη, πάθος και με αρκετές προσωπικές θυσίες. Πιστεύω ότι οι ιδιότητες αυτές συνδυάζονται μεταξύ τους και δεν ανταγωνίζονται η μία την άλλη, αλλά αντίθετα αλληλοσυμπληρώνονται.

- Ποιο ήταν το βασικό ερέθισμα για να μεταφέρετε την γκαλερί τού Φαλήρου στο καινούριο εμπορικό κέντρο Golden Hall;

- Αναζητώ συνεχώς το καινούργιο και μου αρέσει να είμαι πρωτοπόρος στη σύλληψη και στην υλοποίηση μιας σκέψης, ή ενός νέου σχεδίου. Αν ψάξετε τη διαδρομή μου θα καταλάβετε τι εννοώ. Πιστεύω ότι η γκαλερί που άνοιξε στον Αλιμο το 2003 επιτέλεσε τον στόχο της ως πρώτη γκαλερί του τίτλου Kapopoulos Fine Arts, διοργανώνοντας πολύ σημαντικές εκθέσεις Ελλήνων και Ευρωπαίων καλλιτεχνών. Μέσω αυτής έγινε γνωστό στην αγορά το brand name μας. Με τη μεταφορά μας στο Golden Hall θελήσαμε να ανταποκριθούμε στα νέα δεδομένα και τις απαιτήσεις της εποχής μας, πηγαίνοντας σ' ένα χώρο υψηλής ποιότητας, αισθητικής και μεγάλης επισκεψιμότητας. Ενα μεγάλο ποσοστό του κοινού σήμερα έχει έρθει σε επαφή με την τέχνη, οπότε είναι πιο εύκολο να μπει σε μια γκαλερί. Πιστεύω ότι η μεταφορά της Kapopoulos Fine Arts εντός του Golden Hall αποτελεί μια πρωτοποριακή κίνηση, μια νέα πρόταση στην Ελλάδα.

- Τι είδους έργα προτιμά να αγοράζει σήμερα ο κόσμος;

- Βασικό κριτήριο είναι ο διάλογος του συλλέκτη με το έργο. Στην εποχή μας το κοινό προτιμά να αγοράζει αυτά που λείπουν από την καθημερινότητά του. Αναζητεί έργα που αποπνέουν χαρά, αισιοδοξία, σε έντονα χρώματα και αποτελούν εικαστικές προτάσεις από την πλευρά των καλλιτεχνών, οι οποίοι προτείνουν κάτι διαφορετικό. Οι νέοι ηλικιακά συλλέκτες σήμερα δεν ενδιαφέρονται συνήθως να αποκτήσουν έργα παλαιότερων καλλιτεχνών, γιατί θεματολογικά δεν ταιριάζουν στη φιλοσοφία και τη γενικότερη νοοτροπία τους. Αν παρατηρήσουμε και τις δημοπρασίες που γίνονται στο εξωτερικό, ολοένα και περισσότερο αυξάνεται το ποσοστό των σύγχρονων καλλιτεχνών που συμμετέχουν με επιτυχία, ενώ μειώνεται των παλαιότερων καλλιτεχνών.

- Πώς κρίνατε τα αποτελέσματα των δύο τελευταίων Greek Sales;

- Οι συγκεκριμένες δημοπρασίες που έγιναν τον Νοέμβριο ήταν σχεδιασμένες ως προς τις εκτιμήσεις και τον αριθμό των έργων από το προηγούμενο καλοκαίρι, όταν δεν υπήρχε πρόβλεψη της επερχόμενης κρίσης. Κρίνοντας και από άλλες μεγάλες διεθνείς δημοπρασίες, τα Greek Sales είχαν το μεγαλύτερο ποσοστό επιτυχίας. Κινήθηκαν σε πολύ ικανοποιητικά επίπεδα για τη συγκεκριμένη περίοδο. Παρατηρήσαμε επιλεκτικότητα ως προς τους παλαιότερους καλλιτέχνες από το κοινό, το οποίο αρχίζει και έχει αυστηρότερα κριτήρια, ενώ πλέον οι σύγχρονοι καλλιτέχνες κατακτούν μεγαλύτερο μερίδιο. Προσωπικά προβλέπω συνεχόμενη αύξηση της ζήτησης των σύγχρονων καλλιτεχνών.

- Αρκετοί γκαλερίστες διαφωνούν με την πώληση έργων τέχνης στις δημοπρασίες. Γιατί δημιουργούνται εσωτερικές διαμάχες μεταξύ εμπόρων έργων τέχνης στην Ελλάδα;

- Διαφωνώ με τη σκέψη που έχουν οι γκαλερίστες όσον αφορά στο θέμα των δημοπρασιών. Διαφωνούσα από το 1991 και διαφωνώ και σήμερα. Μπορεί να υπάρχει αρμονική συνεργασία μεταξύ των γκαλερί και των οίκων δημοπρασιών, αρκεί η κάθε πλευρά να καταλάβει και να προασπίσει το δικό της έργο. Χώρος υπάρχει για όλους. Μπορούν και πρέπει, γκαλερί και οίκοι δημοπρασιών, να συνυπάρχουν και αυτό θα κάνει καλό στην τέχνη. Προβλέπω, πάντως, ότι το επόμενο διάστημα θα γίνει πιο ομαλή η συνεργασία ανάμεσα στις γκαλερί και τους οίκους δημοπρασιών, όπως συμβαίνει και στο εξωτερικό.

- Ασχολείστε με τον τομέα της δευτερογενούς αγοράς από το 1991. Ποιες δυσκολίες συναντήσατε; Πλαστά έργα σάς έχουν φέρει;

- Πολύ μεγάλες δυσκολίες. Πραγματοποιώ δημοπρασίες από το 1991 σε μια εποχή δύσκολη για τη δημοπρασία γενικά, όταν το κοινό ήταν δύσπιστο και διστακτικό. Και θα έλεγα δικαίως για εκείνη την εποχή. Αντιμετώπισα αρκετά προβλήματα με γκαλερί, οι οποίες είδαν ανταγωνιστικό αυτό που έκανα, μη βλέποντας από την πλευρά τους τις εξελίξεις. Ασχολήθηκα κατά κύριο λόγο με εν ζωή καλλιτέχνες, για να είμαι σίγουρος για την αυθεντικότητα, αλλά και για να κάνω κάτι δικό μου, που πίστευα ότι θα με δικαιώσει τα επόμενα χρόνια. Ενα έργο του μεγάλου δάσκαλου Ν. Γύζη δεν είναι δική μου επιλογή. Η πρόταση όμως και η στήριξη στο έργο του Β. Σπεράντζα, για παράδειγμα, ήταν μια δική μου επιλογή, που δικαιώθηκε από το κοινό. Προσωπικά δεν άντεχα το ψάξιμο στα παλαιά έργα και τις παγίδες που μπορεί να κρύβουν. Γι' αυτό ήρθα γρήγορα σε επαφή με καλλιτέχνες σύγχρονους, παίρνοντας τα έργα από τους ίδιους και το ατελιέ τους. Με αυτό τον τρόπο απέφυγα τον όποιο κίνδυνο. Σήμερα υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός καλλιτεχνών, υψηλό ποσοστό ζωγράφων που συνεργάζονται απευθείας με τον οίκο μας και με την γκαλερί που διευθύνει η σύζυγος μου Μαρίνα. Πλαστά μού έχουν φέρει κατά καιρούς.

- Πώς χειρίζεστε το θέμα αυτό; Τι μέτρα παίρνετε;

Τα επιστρέφουμε πίσω πάραυτα. Υπάρχει μηχανισμός ώστε να μπορούμε να ελέγξουμε το θέμα των πλαστών, αν και εμείς δεν ασχολούμαστε με τους παλιότερους ζωγράφους. Ωστόσο και στους σύγχρονους καλλιτέχνες μπορεί να συναντήσουμε πλαστά έργα, γι' αυτό απαιτείται προσοχή από το κοινό, το οποίο θα πρέπει να αγοράζει έργα από σημαντικές γκαλερί και από σοβαρούς οίκους δημοπρασιών.

- Ποιες θα είναι οι επόμενες κινήσεις σας;

- Ο οίκος δημοπρασιών που έχουμε στην Ελλάδα θα συνεχίσει να κάνει τις δημοπρασίες που κάνει με επιτυχία από το 1991. Μπορούμε να ανακοινώσουμε ότι το 2010 ετοιμάζεται ένας σύγχρονος οίκος δημοπρασιών από τον γιο μου, Γρηγόρη Καπόπουλο, ο οποίος, εκτός των άλλων σπουδών, τελείωσε και το Business Art στου Sotheby's του Λονδίνου και θα ασχοληθεί με την πώληση μέσω καταλόγου σύγχρονης ελληνικής τέχνης, αλλά και παγκόσμιας. Ο νέος οίκος δημοπρασιών του Γρηγόρη θα φέρει ένα καινούργιο μοντέλο δημοπρασίας στην Ελλάδα, ανταποκρινόμενος στις σύγχρονες τάσεις. Θα δημοπρατεί μόνο σύγχρονα έργα, με εντελώς διαφορετικό κατάλογο απ' ό,τι έχουμε δει έως τώρα. Πάντα με τη δική μου συμπαράσταση και στήριξη. Η γκαλερί στο Golden Hall θα διοργανώσει τους επόμενους μήνες έκθεση του Μπενουά Παρέ, ενός πολλά υποσχόμενου νέου καλλιτέχνη. Η γκαλερί στη Μύκονο θα φιλοξενήσει το καλοκαίρι έκθεση του καταξιωμένου Κωστή Γεωργίου, ενώ το φθινόπωρο θα εγκαινιασθεί επίσημα η γκαλερί στη Θεσσαλονίκη με έκθεση του κορυφαίου Ελληνα ζωγράφου Χρίστου Καρά. Κλείνοντας, θέλω να ευχαριστήσω το φιλότεχνο κοινό που μας συμπαραστέκεται όλα αυτά τα χρόνια, τους καλλιτέχνες που μας πίστεψαν, διαβεβαιώνοντας ότι θα συνεχίσουμε την προσπάθειά μας με ακόμα μεγαλύτερο ζήλο, υπευθυνότητα και συνέπεια.

ΑΣΥΜΜΕΤΡΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ. OI NEEΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΕΙΛΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Αντιστράτηγος ε.α. Γ. ΚΟΡΑΚΗΣ

Κάθε εποχή της ιστορικής πορείας της ανθρωπότητας δημιούργησε τις δικές της ανισότητες, αντιπαλότητες και ιδιαίτερες διαμάχες που προκάλεσαν θύματα, καταστροφές και παρεπόμενες επιπτώσεις. Συχνά αυτές οι αντιπαλότητες εκφράσθηκαν με τις παραδοσιακές πολεμικές αναμετρήσεις, άλλες όμως πήραν μορφή εξέγερσης, αντίστασης, ένοπλης ενυπακοής ή ακόμη και ακραίας ατομικής διαμαρτυρίας. Η αφορμή ήταν άλλοτε η πολιτική αντιπαλότητα και άλλοτε η οικονομική ανισότητα ή ο θρησκευτικός φανατισμός. Η ανεπάρκεια των εκμεταλλευσίμων πόρων, οι γεωπολιτικές επιρροές της δύναμης, η εδαφική επέκταση, η πληθυσμιακή πίεση, η διαφορά στην ανάπτυξη ήταν μερικές ακόμη αφορμές για αντιπαλότητες. Το διπολιτκό σύστημα με τη λογική της αποτροπής ή ισορροπίας τρόμου κατάφερε ώστε να μη χρειασθεί ποτέ να κινητοποιηθεί το ένα κατά του άλλου και για 50 χρόνια η ειρήνη ήταν εξασφαλισμένη. Ενώ όμως η κατάρρευση του διπολισμού μας έφερε την παγκοσμιοποίηση, τις τεχνολογικές εξελίξεις και την επικοινωνιακή επανάσταση του διαδικτύου, δηλαδή όλες εκείνες τις παραμέτρους που υπόσχονταν στα τέλη του 20ού αιώνα την αυγή ενός νέου, καινούργιου κόσμου, ήλθαν οι ασύμμετρες απειλές να παίξουν το δικό τους αλλόκοτο και οπωσδήποτε καταλυτικό ρόλο στις επιδιώξεις της δύναμης και της επιρροής.

Στις νέες μορφές απειλών οι αντίπαλοι και τα αποτελέσματα είναι δυσανάλογα είτε με τη φύση της παραδοσιακής αναμέτρησης είτε με τη φύση του σκοπού. Άλλα χαρακτηριστικά αυτών των συγκρούσεων είναι η δυσαναλογία σε καταστροφικότητα, ο εκφοβισμός που επιτυγχάνεται κυρίως με τον αιφνιδιασμό, η θυσία αμάχων και οι ακρότητες στη χρησιμοποίηση μέσων. Τέλος με την χρησιμοποιούμενη ορολογία εκφράζεται η ασυμμετρία ανάμεσα στην εκτέλεση μιας πράξης και στις πρακτικές για την αντιμετώπισή της.

Οι κύριοι παράγοντες που διαμορφώνουν το πλέγμα των ασύμμετρων απειλών είναι η άνιση ανάπτυξη, οι ηγεμονικές συμπεριφορές, οι περιφερειακές διενέξεις, οι οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές διαφορές μεταξύ ανεπτυγμένων και μη ανεπτυγμένων χωρών, η οικονομική μετανάστευση και η λαθρομετανάστευση, η τρομοκρατία, το οργανωμένο έγκλημα, τα όπλα μαζικής καταστροφής, η ηλεκτρονική τρομοκρατία και τα εγκλήματα υψηλής τεχνολογίας και τέλος ο θρησκευτικός και εθνικιστικός φονταμενταλισμός.

Το τρομακτικό κτύπημα της 11^ης Σεπτεμβρίου 2001 διαφοροποίησε τα δεδομένα της άμυνας και γενικότερα της ασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο και προβλημάτισε έντονα την διεθνή κοινότητα ως προς τον τρόπο εκδήλωσης των ασύμμετρων απειλών και των καταστροφικών συνεπειών.

Άνιση Ανάπτυξη, Ηγεμονικές Συμπεριφορές και Περιφερειακές Διενέξεις

Από την άνιση ανάπτυξη, προκαλούνται διαφορές οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές. Υπάρχει τρομακτική ανισορροπία πλούτου, άφθονος πλούτος από την μια πλευρά και απύθμενη φτώχεια από την άλλη, με συνέπεια την οικονομική εξάρτηση και τη δημιουργία σφαιρών επιρροής δορυφόρων και αξόνων, δημοκρατικά καθεστώτα στη Δύση, απολυταρχικά και ανελεύθερα σε πολλές φτωχές χώρες με ευδιάκριτη την επιβολή των ολίγων στους πολλούς. Επίσης διαπιστώνονται μεγάλες διαφορές στους θεσμούς και τις δομές (παιδεία, υγεία, ασφάλεια, συστήματα παροχών κ.λ.π.).

Οι διαφορές που προκύπτουν από την άνιση ανάπτυξη που γίνονται όλο και πιο έντονες συμβάλλουν στην δημιουργία προϋποθέσεων για ασύμμετρες απειλές. Μέσα από συναισθήματα απόγνωσης και οργής «ψαρεύει» η τρομοκρατία. Ο ηγεμονισμός, οι διεθνείς επεμβάσεις και οι στρατηγικοί ανταγωνισμοί που οξύνουν τα περιφερειακά προβλήματα αποσταθεροποιούν το σύγχρονο διεθνές σύστημα. Ιδιαίτερα ο ηγεμονισμός που λειτουργεί είτε προς την κατεύθυνση της κατάργησης του διεθνούς συστήματος εγκαθιδρύοντας μια παγκόσμια αυτοκρατορία είτε προς την κατεύθυνση του ελέγχου με ποικίλους μηχανισμούς του καθεστώτος της κρατικής κυριαρχίας, αποτελεί βασικό αίτιο ανάπτυξης ασύμμετρων απειλών.

Λαθρομετανάστευση

Η κατάρρευση των καθεστώτων της Βαλκανικής, η κρίση στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και η φτώχεια σε πολλές χώρες της Ασίας και της Αφρικής προκάλεσαν ένα μεγάλο κύμα λαθρομετανάστευσης προς τη δύση. Η εξαθλίωση των ανθρώπων αυτών που οφείλεται κυρίως στις απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης, στην καταπίεση που υφίστανται από τα ανελεύθερα καθεστώτα και στις περιπέτειες των συχνών πολεμικών διενέξεων, τους καθιστά ικανούς για διάφορες πράξεις βίας προκειμένου να εξασφαλίσουν την επιβίωσή των και συνεπώς εύκολα θύματα στη στρατολόγηση από οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο.Η χώρα μας, λόγω γεωγραφικής θέσεως, της συμμετοχης στην ΕΕ, στα συστήματα ασφάλειας και γενικότερα του ρόλου που διαδραματίζει στον γεωγραφικό της περίγυρο αποτελεί τελικό και ενδιάμεσο σταθμό προορισμού μεταναστών.

Το ιδιαίτερα κοινωνικό και ανθρωπιστικών διαστάσεων θέμα αγγίζει και τα όρια ασφάλειας. Ειδικότερα η λαθρομετανάστευση διαμορφώνει για τη χώρα μας συνθήκες για πιθανή δημογραφική αλλοίωση του πληθυσμού σε συγκεκριμένες περιοχές,για δημιουργία εθνικών η θρησκευτικών ομάδων, διακίνησης όπλων, εκρηκτικών, ναρκωτικών μη αποκλειομένων και των όπλων μαζικής καταστροφής. Μέσω της λαθρομετανάστευσης δίνεται η δυνατότητα σε κακοποιά στοιχεία και φανατικούς με δυσδιάκριτο τον μεταξύ τους διαχωρισμό και με άγνωστες τις προθέσεις των, να εισέλθουν στη χώρα μας όταν μάλιστα δεν φαίνονται να δημιουργούνται προυποθέσεις για αποτελεσματική διαφύλαξη της άλλης πλευράς των συνόρων, στο έδαφος των γειτονικών της Ελλάδος χωρών, με έλεγχο των διερχομένων και εξερχομένων από αυτές προσώπων.

Η λαθρομετανάστευση, ως ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο λόγω των διαστάσεων που πήρε τα τελευταία χρόνια, αποτελεί έναν εν δυνάμει παράγοντα ασύμμετρης απειλής για το εσωτερικό της χώρας μας και κατά συνέπεια και για τις ένοπλες δυνάμεις. Η θέσπιση ειδικών μέτρων για την απέλασή τους αποτελεί επώδυνη μορφή ενεργειών για όλα τα συμβαλλόμενα μέρη.

Οργανωμένο Έγκλημα

Μια άλλη πηγή ασύμμετρης απειλής είναι το οργανωμένο έγκλημα. Ως οργανωμένο έγκλημα, παρά τις κατά καιρούς εννοιολογικές διακυμάνσεις, θεωρείται η οργάνωση προσώπων, που αποσκοπεί στην άσκηση εγκληματικής δραστηριότητας σε διαρκεί βάση προκειμένου να αποκομίσει οικονομικά οφέλη και να ελέγξει εθνικές και διεθνείς καταστάσεις.

Το 1998 η INTERPOL υοθέτησε ως οργανομένο έγκλημα κάθε επιχείρηση η ομάδα ατόμων που εμπλέκεται σε διαρκεί και παράνομη δραστηριότητα, η οποία έχει πρωταρχικό σκοπό την απόκτηση κερδών ανεξάρτητα από τοπικά σύνορα. Στη Γερμανία από εκπροσώπους της αστυνομίας και της δικαιοσύνης διαμορφώθηκε ένας άλλος ορισμός. Η αντιμετώπιση του οργανομένου εγκλήματος μέσω κοινών προσπαθειών δημιούργησε την ανάγκη ενός κοινού ορισμού. Μετά από πολλές συζητήσεις στην ΕΕ, συμφωνήθηκαν οι προυποθέσεις για να ενταχθεί μια εγκληματική πράξη στο οργανωμένο έγκλημα. Στη χώρα μας εκτός από το άρθρο 187 του ποινικού κώδικα αναγνωρίζεται και το νομικό πλαίσιο της ΕΕ .

Η μετεξέλιξη του οργανωμένου εγκλήματος και η μορφοποίησή του στη σημερινή του μορφή άρχισε, μετά την κατάρρευση των πολιτικών συστημάτων των κρατών του "υπαρκτού σοσιαλισμού" και ιδιαιτέρως, αυτών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, όταν η οικονομία στις χώρες αυτές δεν κατόρθωσε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του μέσου υπηκόου-καταναλωτή για καταναλωτικά αγαθά και έτσι προέκυψε η «παράλληλη» οικονομία και η εμφάνιση ομάδων νέων κυρίως ανθρώπων που διεκδίκησαν τμήμα των κερδών των επιχειρήσεων υπό την μορφή ενός άμορφου ακόμη οργανωμένου εγκλήματος. Οι μεταβολές που επήλθαν στα κράτη αυτά εισήγαγαν ένα νέο είδος βίας συνδεδεμένο με το οργανωμένο έγκλημα, με ιδιαίτερη επικινδυνότητα και κοινωνικές διαστάσεις.

Ανεξάρτητα από τον ορισμό που δίδεται, το οργανωμένο έγκλημα στις νεές του σημερινές μορφές είναι πολυπλοκότερο, επεκτείνεται σε ευρύτερο γεωγραφικό πλαίσιο και δεν εκπορεύεται από τους παραδοσιακούς του χώρους (π.χ. από παραδοσιακές οικογένειες της Ιταλίας κ.λ.π) αλλά από πολλές άλλες χώρες κυρίως από πρώην σοσιαλιστικές δημοκρατίες.

Οι εγκληματικές πράξεις που συγκροτούν το οργανωμένο έγκλημα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. Η διακίνηση ναρκωτικών, το ξέπλυμα χρήματος, εκβιασμοί, προστασία, ανθρώπινα όργανα, η οργανωμένη πορνεία, η κλοπή αυτοκινήτων, έργων τέχνης, διακίνηση πλαστών χαρτονομισμάτων, η χρησιμοποίηση οικονομικών πόρων παράνομων ενεργειών για ενοικίαση μισθοφόρων, είναι μερικές από τις παράνομες δραστηριότητες. Το οργανωμένο έγκλημα συνδέεται επίσης άμεσα με τοπικές πολεμικές συρράξεις με την έννοια ότι χρησιμοποιούνται επαγγελματίες στρατιώτες της τύχης.

Η παράνομη διακίνηση πυρηνικών υλικών, χημικών ουσιών και βιολογικών μικροβίων μέσου του οργανωμένου εγκλήματος προσέδωσε σε αυτό φήμη και διενή εμβέλεια.

Η εγκληματική δραστηριότητα στη χώρα μας σύμφωνα με εκθέσεις αρμοδίων υπηρεσιών στη συντριπτική της πλειοψηφία δεν συνδέεται με το οργανωμένο έγκλημα. Οι εγκληματικές ομάδες που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας και εξαρθρώνονται από τις διωκτικές αρχές δεν διαθέτουν τη βασική δομή διάρθρωσης και οργάνωσης που θα τους επέτρεπε να έχουν διάρκεια στη δράση τους μετά από τη σύλληψη ωρισμένων μελών.

Ωρισμένες μορφές ασύμμετρων απειλών κυρίως πυρηνικής, χημικής, βιολογικής επίθεσης, ηλεκτρονικού και πληροφοριακού πολέμου υπάρχει η δυνατότητα κατω από ωρισμένες προυποθέσης να εκδηλωθούν δια του οργανωμένου εγκλήματος.

To κίνητρο δράσης αυτών που δραστηριοπούνται στο οργανωμένο έγκλημα είναι οικονομικό σε αντίθεση με την τρομοκρατία που είναι πολιτικό. Η πιθανότητα κινδύνου ασύμμετρης απειλής από το οργανωμένο έγκλημα, για τη χώρα μας, κατά την εκτίμησή μου είναι περιορισμένη. Εκείνο που δεν μπορεί να αποκλεισθεί είναι η στρατολόγηση κακοποιών κοινού ποινικού δικαίου από τρομοκρατικές οργανώσεις για επίτευξη στόχων οργανωμένου εγκλήματος.

Οπλα μαζικής καταστροφής

Ο όρος όπλα μαζικής καταστροφής χρησιμοποιείται λόγω της μαζικότητας των καταστροφών που προκαλούν, σε αντιδιαστολή με τον όρο Πυρηνικά-Βιολογικά-Χημικά όπλα που είχε καθιερωθεί αρχικά και αφορούσε στην καθαρά στρατιωτική χρησιμοποίηση και αξία τους.

Την κλιμάκωση των συμβατικών εξοπλισμών κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου ακολούθησαν και τα όπλα μαζικής καταστροφής. Η παγκόσμιος κοινή γνώμη είχε μεν αποδεχθεί το δόγμα της αποτροπής ανησυχούσε όμως όχι τόσο με την κλιμάκωση των ΟΜΚ αλλά περισσότερο γιά την πιθανότητα διασποράς των σε άλλες χώρες. Με την κατάρρευση του διπολισμού η προοπτική διασποράς και χρησιμοποίησης ΟΜΚ είναι εφιαλτική. Σήμερα υπάρχουν αρκετές χώρες που διαθέτουν επίσημα ΟΜΚ και τουλάχιστον άλλες 20 που έχουν αποκτήσει η προσπαθούν να αποκτήσουν κάποια δυνατότητα χρήσης των.

Η φύση της ενδεχόμενης χρησιμοποίησης Όπλων Μαζικής Καταστροφής (ΟΜΚ) αλλάζει. Εκεί όπου ο ρόλος τους ήταν η αποτροπή ενός γενικού πολέμου (κατά την εποχή του ψυχρού πολέμου), τώρα θεωρούνται όπλα επιλογής των θεωρουμένων στρατιωτικών δυνάμεων δευτέρας τάξεως ή ακόμη και μη κρατικών ομάδων. Εκτιμάται, ότι αυτοί οι πρότερον αδύνατοι παράγοντες στο παγκόσμιο προσκήνιο, πιστεύουν πλέον, ότι έχουν βρεί τρόπους επηρεασμού και εκφοβισμού των νομίμων κυβερνήσεων μέσω των ΟΜΚ.

Παρά τις πρωτοβουλίες που έχουν εκδηλωθεί είτε μονομερώς είτε από κοινού για τον έλεγχο των ΟΜΚ ο κίνδυνος της διασποράς και χρησιμοποίησής των δεν έχει εξαληφθεί και οφείλουμε να διατηρήσουμε ικανότητα πρόληψης και αντιμετώπισης τέτοιων απειλών. Η ασύμμετρη απειλή από τα ΟΜΚ είναι διαφορετική για κάθε χώρα και η αντιμετώπισή της απαιτεί διεθνή συνεργασία.

Η συλλογή πληροφοριών και η εκτίμηση της απειλής είναι οι βασικοί παράγοντες που θα οδηγήσουν την κυβέρνηση στην οργάνωση της ασφάλειας του κράτους με τις Ε.Δ. πρωτοπόρες στην συνεχή αυτή προσπάθεια.

Ηλεκτρονική Τρομοκρατία και Εγκλήματα Υψηλής Τεχνολογίας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, πολλοί ήταν αυτοί που πίστευαν ότι η απειλή για μια τρομοκρατική δράση μεγάλης έκτασης με καταστροφικά αποτελέσματα μέσω των Η/Υ ανήκε στο επίπεδο της επιστημονικής φαντασίας. Η πραγματικότητα όμως ήλθε να αλλάξει αυτή την άποψη. Οι τεχνολογικές εξελίξεις που άρχισαν να προέρχονται από τα εργαστήρια της έρευνας στην ηλεκτρονική, τη βιολογία και την τεχνική ευφυία έδειξαν ότι πολύ σύντομα αυτές οι ακραίες για την εποχή τους προβλέψεις όχι μόνο θα έβγαιναν αληθινές αλλά ταυτόχρονα προοιωνίζονταν ακόμη πιο "φανταστικά" περιβάλλοντα και πρακτικές.

Η προδιαγραφόμενη εξέλιξη των Η/Υ συνοδεύεται με τις ανάλογες προσπάθειες για τη διάβρωση και εκμετάλλευση αυτού του παγκοσμίου συστήματος για εγκληματικούς ή τρομοκρατικούς σκοπούς, προσπάθειες που οι σημερινές διωκτικές αρχές είναι τραγικά αδύναμες να προβλέψουν ή να καταπολεμήσουν.

Το ότι οι πληρωμές και οι εισπράξεις, οι τραπεζικές και εμπορικές συναλλαγές, οι αγορές, οι μεταφορές, η ταχυδρομική επικοινωνία, η ψυχαγωγία, η ενημέρωση, οι δοσοληψίες με το κράτος, η ίδια η εργασία πραγματοποιούνται σήμερα ή θα πραγματοποιούνται στο εγγύς μέλλον, στηριγμένες αποκλειστικά σ΄αυτή τη δομή, ίσως να μας δίνει απλά την εντύπωση μιας εύκολης και δεδομένης χρηστικότητας.

Η πραγματικότητα όμως δεν είναι τόσο απλή. Το πλήθος, η δύναμη και η πολυπλοκότητα της σύνδεσης του Η/Υ που μας κάνουν εύκολη τη ζωή είναι τόσο δεμένα με τις υποδομές της καθημερινότητας που ο ίδιος ο χρήστης να έχει δυσκολίες να αντιληφθεί τις επιπτώσεις μιας μικρής διαταραχής τους.

Είναι γεγονός ότι οι επιθέσεις που έχουν συμβεί μέχρι τώρα στο δίκτυο Υπολογιστών έχουν αντιμετωπισθεί ταχύτατα είτε λόγω της περιορισμένης έκτασης των στόχων τους είτε γιατί η ψαλίδα ανάμεσα στην τεχνογνωσία των εισβολέων και την τεχνογνωσία των "φυλάκων" είναι μικρή.

Η τρομοκρατία όμως συνεχίζει και θα συνεχίσει και στο μέλλον να κτυπά το διαδίκτυο που από την ίδια του τη δομή επιτρέπει αυτές τις επιθέσεις. Οι μορφές της επίθεσης εντοπίζονται στη διάβρωση, την καταστροφή ή την υποκλοπή αρχείων είτε στην πρόκληση καταρρεύσεων σε τμήματά του είτε ακόμη και στην πρακτική που είναι γνωστή σαν ξέπλυμα κεφαλαίων που ένα μέρος τουλάχιστον από αυτά τα κεφάλαια χρησιμοποιούνται για χρηματοδότηση τρομοκρατικών ενεργειών.

Διαπιστώνεται ότι τα μεγάλα συστήματα υπολογιστών που λειτουργούν π.χ. σε τομείς εγκαταστάσεων οπλικών συστημάτων, παρακολούθησης δορυφορικών συστημάτων, σε γιγάντια χρηματοπιστωτικά κέντρα κ.λ.π. έχουν αυξημένες και δυσκολότερες στην παραβίασή τους δικλείδες ασφαλείας. Οι ηλεκτρονικοί τρομοκράτες όμως γνωρίζουν πολύ καλά τις τεράστιες καταστροφικές συνέπειες που μπορούν να προκληθούν ακόμη και σε μικρής έκτασης δολιοφθορά, σε συστήματα που μπορεί να φυλάσσονται λιγότερο αλλά είναι το ίδιο κρίσιμα για τη λειτουργία της καθημερινής ζωής μιας χώρας π.χ. σε τηλεφωνικά δίκτυα, σε συστήματα παροχής ενέργειας, σε δίκτυα κοινωνικών υπηρεσιών κ.λ.π. Τα σχέδια αυτών που σχεδιάζουν προσβολές και απειλές ηλεκτρονικών επιθέσεων μεσαίας έκτασης, εξυπηρετούνται καλύτερα, από την πρόκληση του πανικού, του τρόμου και της κοινωνικής σύγχυσης και αποδιοργάνωσης. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αυτού του είδους της απειλής είναι ο διαβόητος "ιός της χιλιετίας" που αντιμετώπισε ο κάθε χρήστης προσωπικού Η/Υ δηλαδή όλες οι επιχειρήσεις του πλανήτη και όλα τα κράτη του κόσμου, που ανεξάρτητα από την προέλευσή του και ασχέτως αν δημιουργήθηκε μέσα σε σκοτεινά κέντρα ηλεκτρονικής τρομοκρατίας, μυστικές υπηρεσίες ή φιλοπαίγμονες νεαρούς χάκερ με διεστραμένη αίσθηση του χιούμορ, είχε τεράστια επίδραση στην ψυχολογία της μάζας.

Το μέλλον μας επιφυλάσσει ακόμη πιο εφιαλτικές προοπτικές σε ηλεκτρονικές επιθέσεις. Σήμερα η τρομοκρατία και ιδιαίτερα η ηλεκτρονική, διαθέτει άφθονα κεφάλαια, ειδικευμένα άτομα στη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, πλήθος οργανώσεων βιτρίνας με φαινομενικά νομιμότατες προδιαγραφές, λογιστές, χρηματιστές, τραπεζίτες, δικηγόρους, πυρηνικούς φυσικούς και γενικά επιστήμονες ειδικούς στην κρυπτογραφία, πιθανώς πρώην στελέχη μυστικών υπηρεσιών, άριστο και άφθονο σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμο και το σπουδαιότερο μέλη-οπαδούς που είναι πολύ φανατικοί και έτοιμοι για τα πάντα. Είναι πολλές οι ενδείξεις που μας πείθουν ότι η πλειονότητα των τρομοκρατικών ενεργειών στο μέλλον δεν θα διε ξάγεται με απευθείας κτυπήματα σε πραγματικούς στόχους αλλά με επιθέσεις στο χώρο των Υπολογιστών και του διαδικτύου που είναι χώρος που καλύπτει ολόκληρο τον πλανήτη. Η έκταση αυτής της κάλυψης είναι εκείνο που θα κάνει τις ηλεκτρονικές επιθέσεις εξαιρετικά πιο επικίνδυνες από κάθε άλλη τυπική τρομοκρατική δράση.

Θρησκευτικός και Εθνικιστικός Φονταμενταλισμός

Οι τρομοκρατικές ενέργειες της 11ης Σεπτεμβρίου και η συνακόλουθη παγκόσμια κρίση επανέφεραν στο προσκήνιο το θέμα του Ισλάμ και των σχέσεων του ισλαμικού κόσμου με τη Δύση.

Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός, όπως επικράτησε στην αρχή ως ορολογία ή εξτρεμισμός όπως τελικά εξελίχθηκε, για να υποδηλώσει τις πράξεις βίας, είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο με απρόβλεπτες διαστάσεις και έναν ιδιότυπο επεκτατισμό, που δύσκολα ανακόπτεται, πολύ δε δυσκολότερα καταστέλλεται. Είναι ταυτόχρονα το κοινωνικό φαινόμενο λαών που πρόσφατα απέκτησαν εθνική συνείδηση και είναι μια θρησκεία που περιλαμβάνει στοιχεία επεκτατισμού και σχετικής βίας.

Φονταμενταλιστές είναι αυτοί που υποστηρίζουν την ανωτερότητα μερικών θεμελιωδών δογμάτων σε σχέση με τα άλλα.

Φανατισμός είναι η τυφλή προσήλωση σε ιδέα ή πρόσωπο που οδηγεί στην άρνηση αποδοχής της «άλλης» άποψης και στο μίσος εναντίον εκείνου που εκφράζει το αντίθετο.

Εθνικισμός είναι η αποκλειστική και πολλές φορές υπερβολική προσήλωση προς την ιδέα της πατρίδας και του έθνους και γενικά των Εθνικών Ιδεωδών με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό την διάκριση των Εθνών σε ανώτερα και κατώτερα και την προσπάθεια επιβολής των πρώτων στα δεύτερα. Η έντονη προβολή της ιδέας του Έθνους συνδυαζόμενη με τάσεις εδαφικής επεκτάσεως σε βάρος άλλων χωρών συνήθως γειτονικών είναι εθνικισμός.

Η αρχή του εθνικισμού, ως κοινωνικού φαινομένου, τοποθετείται χρονικά στην περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης που άνοιξε το δρόμο για την δημιουργία των σύγχρονων εθνικών κρατών. Ο εθνικισμός ως ιδεολογία και φιλοσοφία εμπεριέχει την ιδέα της επέκτασης των εθνικών συνόρων πράγμα που επιβεβαιώθηκε με την πρόσφατη κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης όπου είδαμε την αναβίωση των παλαιών εθνικισμών σε μεγάλο μέρος της επικρατείας της. Η τάση αυτή εκτός του ότι λειτουργεί αποσταθεροποιητικά υποθάλπει και εθνικιστικές ομάδες που συνιστούν εν δυνάμει ασύμμετρη απειλή.

Τρομοκρατία

Η τρομοκρατία αναπτύχθηκε από τους δύο προηγούμενους ομιλητές, θα έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε και στη συνέχεια και άλλες απόψεις και γι αυτό θα περορισθώ στις παρακάτω επισημάνσεις.

Το κύμα της τρομοκρατίας που πλήττει τις σύγχρονες και ιδιαίτερα τις δυτικές κοινωνίες είναι φαινόμενο που οι ρίζες του φθάνουν μέχρι τις πρώτες μορφές κοινωνικής οργάνωσης.

Τα αίτια μπορούν να αναζητηθούν σε όλο το φάσμα των ανθρωπίνων επιδιώξεων. Πολιτικοί,οικονομικοί, θρησκευτικοί, φυλετικοί, εθνικοί, εθνοτικοί και κονωνικοί λόγοι ενοχοποιούνται Δεν υπάρχουν μυνήματα αισιοδοξίας για την εξάλειψή της απεναντίας αυξάνονται οι δυσχέρειες αντιμετώπισή της.

Η τρομοκρατία έχει γίνει αποτελεσματική γιατί εκμεταλλεύεται την εξέλιξη της σύγχρονης τεχνολογίας που επιτρέπει σε μεμονομένα άτομα η μικρές ομάδες ατόμων να προκαλούν μεγάλων διαστάσεων καταστροφές και εκμεταλλεύεται επίσης την δημοσιότητα των ΜΜΕ.

Μεταφέρει τη μάχη στη σφαίρα του συμβολικού, δεν μάχεται με ισοδύναμα όπλα αλλά με δικούς της όρους που είναι το χρήμα, η τεχνολογία, το δίκτυο των μέσων μαζικής ενημέρωσης και το σπουδαιότερο με το θάνατο των τρομοκρατών όπου δεν υπάρχει συμμετρική απάντηση.

Ο κλασικός πόλεμος,χθές στο Αφγανιστάν αύριο στο Ιράκ και διαρκώς στην Τσετσενία δεν είναι αποτελεσματικό μέτρο για την αντιμετώπισή της. Πιθανώς να την ενισχύει.

Η κρίση της διεθνούς τρομοκρατίας είναι περισσότερο πολιτική παρά οικονομική.

Υπαρχει αδύρητος ανάγκη να προσδιορισθεί η έννοια της τρομοκρατίας, να δημιουργηθεί το κατάλληλο νομικό πλαίσιο που να μην αφήνει περιθώρια για τρομοκρατικές πράξεις και να δημιουργηθεί ένα διεθνές όργανο που θα συντονίζει τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας.

Οι Ένοπλες Δυνάμεις μπροστά στη νέα πρόκληση

Η ανάγκη προσαρμογής των Ενόπλων Δυνάμεων είναι φανερή από την αλλαγή του γεωπολιτικού περιβάλλοντος καθώς έληξε ο ψυχρός πόλεμος. Εάν η κατάρρευση της τέως Σοβιετικής Ένωσης προκάλεσε μια δραματική αλλαγή σε ένα μικρό χρονικό διάστημα υπάρχουν και άλλες εξελίξεις που πραγματοποιήθηκαν και πραγματοποιούνται με πολύ αργούς ρυθμούς μεταβάλλοντες τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Η παγκοσμιοποίηση που εκφράζει ένα μεγάλο μέρος από αυτές τις μεταβολές και καλύπτει όλους τους τομείς της ζωής όπως οικονομία, πολιτισμό, πολιτική, άμυνα κ.λ.π. κάνει τον κόσμο πολύ πιο δυσνόητο αφού είναι ολοένα και δυσκολότερο να απομονώσουμε επιμέρους πραγματικότητες και να τις αναλύσουμε ξεχωριστά. Ο πολλαπλασιασμός των αλληλοεπιδράσεων μας οδηγεί σε συστήματα ολοένα πιο σύνθετα και περίπλοκα. Εάν σ΄αυτά προσθέσουμε και την ρευστότητα που επκρατεί γύρω μας αντιλαμβανόμαστε πόσο δύσκολο είναι να κατανοήσουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες καλούμαστε να υλοποιήσουμε τις αναγκαίες προσαρμογές στο χώρο των Ε.Δ. Και βέβαια το πρόβλημα δεν είναι μόνο δικό μας. Όλοι οι παράγοντες της διεθνούς ζωής βρίσκονται σε δυσκολία και σύγχυση διαφορετικής κλίμακος. Η Ευρώπη έχει την υποχρέωση να αυτοπροσδιορισθεί μέσα σ΄αυτό το συγκεχυμένο περιβάλλον εν αντιθέσει με την υπερδύναμη που κατορθώνει να προσαρμόζει την πολιτική της για μια σειρά από λόγους με επιτυχία και να ενισχύει την διεθνή της θέση.

Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές που έχει επιφέρει η παγκοσμιοποίηση στο χώρο της άμυνας είναι αυτή που αφορά στο ρόλο του εδάφους. Από τον 19^ο αιώνα ανάμεσα στους διαφόρους παράγοντες ισχύος, το έδαφος εθεωρείτο ο σημαντικότερος, τουλάχιστον στην Ηπειρωτική Ευρώπη. Ο απόλυτος έλεγχός του επιτεύχθηκε με την εξέλιξη της βιομηχανικής επανάστασης. Το κρατικό έδαφος αποτέλεσε στην αρχή το πλαίσιο της οικονομικής ανάπτυξης και στη συνέχεια το εφαλτήριο για την κατάκτηση των διεθνών αγορών. Ο θρίαμβος του εθνικού εδαφικού κράτους ολοκληρώθηκε κατά τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο και από εκεί καθιερώθηκε η γεωπολιτική σκέψη που κυριαρχείται από την εδαφική διάσταση και προβάλλεται η εδαφική στρατηγική. Ευρωπαϊκοί λαοί αλληλοεξοντώνονταν δια δύο περίπου αιώνες για να κερδίσουν λίγο έδαφος. Με το άνοιγμα των αγορών και την ανάπτυξη των μεταφορών και επικοινωνιών, το κράτος άρχισε να χάνει τον οικονομικό έλεγχο επάνω στο έδαφός του, ενώ η αξία του εδάφους ως φορέα, ως μέσο της άμυνας και ασφάλειας έχει υποβαθμισθεί.

Σήμερα η ανάπτυξη των τεχνολογιών έχει καταστήσει τον εδαφικό έλεγχο πολύ πιο δύσκολο. Τα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά κύματα διεισδύουν μεταφέροντας ξένες ιδέες και μηνύματα, οι δορυφόροι αναγνωρίζουν το τι γίνεται μέσα σε μία χώρα. Η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής στα οπλικά συστήματα έχει μετατρέψει τον πόλεμο σε δραστηριότητα εκτός τόπου και χρόνου και επικρατεί εκείνος που έχει πρόσβαση σε πιο προχωρημένη τεχνολογία. Ο πόλεμος έχει αποεδαφοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό. Ο εδαφικές επιχειρήσεις, θα μπορούσα να πω, ότι είναι δευτερεύουσες ενέργειες για εξουδετέρωση της αντίστασης του αντιπάλου εφ΄όσον ο πόλεμος θα έχει κριθεί στον αέρα αλλά κυρίως στην τεχνολογική αντιπαράθεση.

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι η σχέση εδάφους και ισχύος έχει αντιστραφεί δηλαδή ένας λαός πρέπει να είναι ισχυρός για να μην κινδυνεύει να χάσει το έδαφός του και ότι αυτό που κατά θαυμαστό τρόπο εξέφρασε το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν του Αλβανικού Έπους «Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους», έχει διαφοροποιηθεί με την έννοια ότι μικρές χώρες δεν μπορούν να ελπίζουν ότι θα αντισταθούν για πολύ, στηριγμένες γερά στο έδαφός τους.

Κυρίες και Κύριοι,

Στη νέα εποχή, στην εποχή του 21^ου αιώνα, η ασφάλεια και η οικονομία αποτελούν τους δύο βασικούς πυλώνες που θα στηριχθεί η πορεία μας. Την ασφάλεια, μέχρι πρόσφατα, την διακρίναμε σε εσωτερική και εξωτερική και τα θέματα εσωτερικής ασφάλειας είτε ήταν η τρομοκρατία, το διεθνές έγκλημα, η παράνομη μετανάστευση, είτε ο πληροφοριακός πόλεμος είχαν ανατεθεί στα Υπουργεία Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης. Ήταν ένα εσωτερικό φαινόμενο και έτσι αντιμετωπιζόταν. Μια απόφαση όμως του ΝΑΤΟ, που αποδέχεται, για πρώτη φορά βέβαια, ότι οι ασύμμετρες απειλές είναι εξωτερική απειλή στρατιωτικού χαρακτήρα, αλλάζει τα πράγματα. Με τη θέση αυτή λειτουργεί το άρθρο 5 της Συμμαχίας, εκδηλώνεται δηλαδή η αλληλεγγύη, η συμπαράταξη και η κοινή προσπάθεια. Ανεξάρτητα από τις επιφυλάξεις που μπορεί να έχει κανείς, ιδιαίτερα για τις αποδείξεις ενοχοποίησης των υπευθύνων για τις συνέπειες των πράξεων υλοποίησης των ασύμμετρων απειλών, εκτιμώ ότι έχει ωριμάσει η αντίληψη για μια νέα πολιτική ασφάλειας ώστε να καλύπτει και την αντιμετώπιση των ασύμμετρων απειλών. Υπάρχει επιτακτική ανάγκη οι πολίτες να αισθάνονται ασφαλείς, η κοινωνία μας να είναι θωρακισμένη απέναντι στις ασύμμετρες απειλές. Το θέμα εάν θα συνεχισθεί η ευθύνη αντιμετώπισης των ασύμμετρων απειλών από τα Υπουργεία Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης προβληματίζει τους υπευθύνους.Το βέβαιο είναι ότι σήμερα ζητείται η συμβολή των Ενόπλων Δυνάμεων στην αντιμετώπιση των ασύμμετρων απειλών ως εξωτερική απειλή και αυτό μας οδηγεί στην ανάγκη αναθεώρησης του δόγματος ασφαλείας ώστε να καλύπτει με επάρκεια τις ασύμμετρες απειλές. Η πολιτική Εθνικής Άμυνας έχει ως κεντρικό άξονα της αμυντικής στρατηγικής την αποτροπή της τουρκικής απειλής και την αντιμετώπιση πιθανών κινδύνων από την αποσταθεροποίηση στα Βαλκάνια. Το Στρατηγικό μας Δόγμα είναι αμυντικό, προσανατολισμένο στην αντιμετώπιση των προαναφερθέντων κινδύνων και απειλών. Υπάρχει ανάγκη το δόγμα να αντιμετωπίζει και τις ασύμμετρες απειλές. Οφείλουν οι Ε.Δ. να διαμορφώνουν υποδομές, να αποκτήσουν τα μέσα αλλά και την ικανότητα να αντιμετωπίσουν τις ασύμμετρες απειλές. Αυτό θα επιτευχθεί, κατ΄αρχήν, με την βελτίωση στους τομείς των δικτύων. Η εκμετάλλευση της πληροφορικής και της δυνατότητας αξιοποίησης των νεών μορφών τεχνολογίας από τις Ε.Δ. θα προσδώσει δυνατότητες και ικανότητες αντιμετώπισης ασύμμετρων απειλών.

Η απαξιωτική αντίληψη για την ανθρώπινη ζωή όλων εκείνων που εμπλέκονται στο σύμπλεγμα των ασύμμετρων απειλών και η αδιαφορία για τις συνέπειες των πράξεων τους δυσκολεύει και ελαχιστοποιεί την δυνατότητα των μηχανισμών ασφαλείας να τις αποτρέψουν στο στάδιο της εκδήλωσής των. Αυτό επιβάλλει προβάδισμα στις προληπτικές στρατηγικές σε βάρος των κατασταλτικών και καταδεικνύει την ανάγκη στρατηγικής αναθεώρησης του συστήματος πληροφόρησης και ασφάλειας με επίκεντρο την απρόσκοπτη και καλόπιστη πολυεπίπεδη συνεργασία σε εθνικό και ευρύτερο περιφερειακό επίπεδο ιδιαίτερα με χώρες που πρεσβεύουν τις ίδιες με εμάς αρχές και αξίες.

Ο πληροφοριακός πόλεμος έχει διεθνή υπόσταση και είναι μέρος του γενικού πολέμου. Η απόκτηση τεχνικής, εκπαιδευτικής και θεσμικής υποδομής από τις Ε.Δ. για διεξαγωγή αμυντικών και επιθετικών επιχειρήσεων πληροφοριακού πολέμου είναι προς την σωστή κατεύθυνση. Επίσης επιβάλλεται η ανάληψη πρωτοβουλίας από τις Ε.Δ. ώστε να ενημερωθούν Κυβερνητικοί αξιωματούχοι για την συμβολή του πληροφοριακού πολέμου στην ασφάλεια και άμυνα της χώρας με απώτερο σκοπό την ανάπτυξη οργανωτικών δομών για αντιμετώπιση όλων των συναφών θεμάτων.

Η σταδιακή απεξάρτηση των Ε.Δ. από εμπορικά δίκτυα. Ένας σημαντικός όγκος πληροφοριών μεταφέρεται από εμπορικά μέσα επικοινωνιών που είναι εκτός ελέγχου και προστασίας των Ε.Δ. με αποτέλεσμα την πιθανή ευπάθεια της πληροφοριακής μας υποδομής.

Η δημιουργία σε ανώτατο επίπεδο ενός κεντρικού φορέα για συνεχή εκτίμηση των ασύμμετρων απειλών όπως επίσης και η εισαγωγή του κεφαλαίου των ασύμμετρων απειλών σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης του προσωπικού και ιδιαίτερα των στελεχών των Ε.Δ. θα λειτουργήσουν ενισχυτικά στην αντιμετώπισή των.

Οι Ε.Δ. θα κληθούν να αντιμετωπίσουν το κύριο βάρος των συνεπειών από την χρησιμοποίηση ΟΜΚ. Εκτιμώ ότι η σημερινή ικανότητα των Ε.Δ. για αντιμετώπιση τέτοιων απειλών πρέπει να αυξηθεί.

Αυτές είναι σε γενικές γραμμές οι κατευθύνσεις προς τις οποίες οφείλουν οι Ε.Δ. να εκδηλώσουν ενέργειες ώστε να βελτιωθεί η δυνατότητά των έναντι των ασύμμετρων απειλών. Χρειαζόμαστε Ένοπλες Δυνάμεις ικανές για επιχειρησιακή δράση αλλά και ειδικής εκπαίδευσης του προσωπικού για διαφύλαξη εγκαταστάσεων εθνικού συμφέροντος και διεξαγωγή επιχειρήσεων εναντίον των ασύμμετρων απειλών όταν κριθεί αναγκαίο. Σύμφωνα με τις επιταγές των καιρών ο Ελληνικός Στρατός οφείλει να είναι ευκίνητος, επαγγελματικής εκπαίδευσης και αποτελεσματικός με τη χρήση σύγχρονου εξοπλισμού.

Κυρίες και Κύριοι,

Θα τελειώσω την εισήγησή μου με την απάντηση στο ερώτημα κατά πόσον η χώρα μας αντιμετωπίζει κινδύνους από ασύμμετρες απειλές. Οι νέες μορφές απειλών που είναι χειρότερες από εκείνες με τις οποίες είχαμε συνηθίσει να ζούμε, δεν αναγνωρίζουν σύνορα και δεν έχουν συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές δράσεως. Η Ελλάδα όμως, αν και έχει παραδοσιακά καλές σχέσεις με χώρες περιοχών που, κατά την εκτίμηση πολλών αναλυτών, «εξάγουν» διεθνιστικά φαινόμενα, είναι πιθανό να υποστεί τις συνέπειες ασύμμετρων απειλών λόγω συμμετοχής μας στο ΝΑΤΟ, Ε.Ε. και γενικά σε όργανα συλλογικής ασφάλειας.

Θα γίνει ο Χρυσοχοΐδης των αρχαιοκαπήλων;

«Καλλιστεία», στα οποία δεν ήμασταν διατεθειμένοι να συμμετάσχουμε, αποκάλεσε χθες ο υπουργός Πολιτισμού τα «7 νέα θαύματα του κόσμου», στα οποία δεν συμπεριλαμβάνονται η Ακρόπολη των Αθηνών και η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης.

«Η αξιολόγηση είναι, κατά τη γνώμη μας, εντελώς υποκειμενική. Αφορά μια ιδιωτική εταιρεία και δεν έχει να κάνει με την πραγματική αξιολόγηση των μνημείων, που δεν μπαίνει σε καμία πασαρέλα». Γι' αυτό ο ίδιος δεν έκανε ποτέ καμία αναφορά στο θέμα και δεν προέβη σε καμία καμπάνια. Μάλιστα, όταν τον περασμένο Μάρτιο συναντήθηκε με τον γεν. γραμματέα της UNESCO κ. Ματσούρα στο Παρίσι, ένα από τα θέματα που συζήτησαν ήταν κι αυτό. Του είχε εκφράσει την άποψη ότι δεν έπρεπε η UNESCO να αφήνει να γίνονται τέτοιου είδους καλλιστεία, και είχε ξεκαθαρίσει ότι «εμείς δεν είμαστε διατεθειμένοι να συμμετάσχουμε σε τέτοιου είδους διαγωνισμούς χωρίς κανόνες και χωρίς ξεκάθαρες διαδικασίες».

Με τη δήλωση αυτή και την εντυπωσιακή προαναγγελία επιστροφής «χιλιάδων αρχαιοτήτων από το εξωτερικό την ερχόμενη εβδομάδα», ξεκίνησε ο κ. Βουλγαράκης την παρουσίαση του νομοσχεδίου «Μέτρα για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών», που εισάγεται αύριο προς συζήτηση στη Βουλή. Ο υπουργός Πολιτισμού θεωρεί πως το νομοσχέδιο υπήρξε «μοχλός πίεσης για τις εξώδικες διαπραγματεύσεις και επιτυχείς διεκδικήσεις παρανόμως εξαχθεισών αρχαιοτήτων». Με αυτό ιδρύεται για πρώτη φορά Υπηρεσία Πάταξης της Αρχαιοκαπηλίας στο ΥΠΠΟ. Μπούσουλας για τη σύσταση αυτής της Υπηρεσίας στάθηκε η αντίστοιχη οργάνωση της Ιταλίας, που είναι στελεχωμένη με 3.000 υπαλλήλους και πλήθος μέσων (ελικόπτερα, τζιπ, ταχύπλοα σκάφη κ.λπ.).

Μη φανταστείτε όμως κάτι ανάλογο στην ημεδαπή. Θα δίνεται, όμως, η δυνατότητα συνεργασίας των υπηρεσιών του ΥΠΠΟ με τις διωκτικές, τελωνειακές και εισαγγελικές αρχές, όπως επίσης με τους ευρωπαϊκούς και διεθνείς φορείς. Θα αποσπασθεί αξιωματικός της Ελληνικής Αστυνομίας (με βαθμό Αστυνόμου Β' ή Αστυνόμου Α') που θα λειτουργεί ως σύνδεσμος μεταξύ των αρμοδίων του ΥΠΠΟ και των διωκτικών αρχών. Μεγάλη σημασία δίνει ο Γ. Βουλγαράκης στη λίστα των υπό αναζήτηση αρχαίων, βυζαντινών και νεότερων έργων, η οποία θα συγκροτηθεί από τα αντίστοιχα τμήματα της νέας Υπηρεσίας και θα αναρτηθεί στο Διαδίκτυο. Ετσι, οι διεθνείς οίκοι δημοπρασιών και οι επίδοξοι αγοραστές θα γνωρίζουν, τα κομμάτια που αναζητώνται από τη χώρα μας, όπως θα το γνωρίζουν βεβαίως και οι αντίστοιχες υπηρεσίες δίωξης εγκλήματος των άλλων χωρών.

«Η εμπειρία έχει δείξει ότι, μόνο όταν υπάρχει πλήρης τεκμηρίωση της προέλευσης του αρχαίου, επιτυγχάνεται η επιστροφή του». Η συγκρότηση φακέλων και η αναζήτηση στοιχείων για κάθε κλεμμένο θα γίνεται τώρα από ένα Τμήμα Παρακολούθησης και Καταγραφής όλων των κλαπέντων ή υπεξαιρεθέντων κινητών μνημείων κατά τρόπο όχι τυχαίο και αποσπασματικό όπως γινόταν μέχρι σήμερα. Το Τμήμα αυτό θα συγκεντρώνει στοιχεία και για πρόσωπα που εμπλέκονται στην παράνομη απόκτηση και διακίνηση κινητών μνημείων, όπως και για όσους κατέχουν ανιχνευτές μετάλλου ή όργανα διασκόπησης υπεδάφους, βυθού ή πυθμένα. Επίσης, θα παρακολουθεί τη διεθνή αγορά (δημοπρασίες, εκθέσεις, έντυπα καταλόγων αγοραπωλησιών, Διαδίκτυο κ.λπ.), τα νέα αποκτήματα μουσείων, εμπόρων τέχνης ή συλλεκτών και θα ενημερώνεται για τις τρέχουσες τιμές.

Με δεδομένη την τεράστια και ανεξέλεγκτη εμπορία πλαστών που υπάρχει στη χώρα μας, είναι πολύ σημαντικό το άρθρο που αφορά τη σύσταση τμήματος «κιβδηλείας μνημείων», που θα ελέγχει τις τυχόν καταγγελίες και θα παρέχει πιστοποιητικά γνησιότητας και για νεότερα έργα τέχνης. Οσοι θα συλλαμβάνονται να εμπορεύονται πλαστά θα τιμωρούνται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών και τα πλαστά θα κατάσχονται. Το τμήμα αυτό συγκροτήθηκε γιατί υπήρξε πολίτης που διαμαρτυρήθηκε στο ΥΠΠΟ ότι αγόρασε από γκαλερί πλαστό έργο του Τσαρούχη, είπε ο υπουργός. Ο κ. Βουλγαράκης δίνει ιδιαίτερη σημασία στη δυνατότητα που θα έχουν τα ελληνικά δικαστήρια να εκδικάζουν υποθέσεις του εξωτερικού. Οι αποφάσεις θα γίνονται δεκτές στις χώρες με τις οποίες έχουμε σχετικές διακρατικές συμφωνίες.

Στην ερώτηση γιατί έπρεπε μια υπηρεσία όπως αυτή να υπάγεται απευθείας στον υπουργό, ο κ. Βουλγαράκης απάντησε ότι πρέπει να έχει αυξημένο κύρος, να υπάρχει απόλυτη μυστικότητα στη διακίνηση των πληροφοριών και να παρέχεται η δυνατότητα στον υπουργό να απευθύνεται στον ομόλογό του άλλης χώρας για τη διεκδίκηση παρανόμως εξαχθέντων πολιτιστικών αγαθών.
Ν.ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ

2 |6 |2009 13:20
2nd Athens Art Business Conference: Μεγάλες ευκαιρίες αγορών με ορίζοντα 3ετίας

Της ΛΗΤΩΣ ΜΗΣΙΑΚΟΥΛΗ
missiakouli@axianews.gr

Γενικό συμπέρασμα από το 2o Συνέδριο Αγοράς Τέχνης που έγινε την Τετάρτη 27 Μαΐου στο King George Palace είναι ότι η αγορά τέχνης εξακολουθεί να είναι η πιο ελκυστική εναλλακτική μορφή επένδυσης, όχι μόνο γιατί κρύβει τεράστια περιθώρια αντοχής απέναντι στην οικονομική κρίση, αλλά και χρυσοφόρες επενδυτικές ευκαιρίες. "Αγοράστε έργα τέχνης", ήταν η προτροπή όλων όσοι μίλησαν, επισημαίνοντας ο καθένας από τη σκοπιά του τα οφέλη.
Δύο μεγάλοι οίκοι δημοπρασιών που εκπροσωπήθηκαν στο συνέδριο, οι Christie's και Bonhams, δείχνουν να έχουν ξεπεράσει τον ξαφνικό τυφώνα της κρίσης που πέρασε ξυστά από τις πωλήσεις τους. Η αναθεώρηση στρατηγικής, οι περικοπές εξόδων, αλλά και οι πολύ σημαντικές μειώσεις, τόσο σε αριθμό lots όσο και σε τιμές εκτίμησης, έθεσαν ένα νέο επίπεδο αγοράς.
Οι αντιφατικές εικόνες πωλήσεων, που είδαμε τους τελευταίους έξι μήνες, σιγά-σιγά εξισορροπούν ρίχνοντας στο περιθώριο κάθε κερδοσκοπικά σκεπτόμενο επενδυτή ή συμφεροντολόγο έμπορο.
Το art market σήμερα αλλάζει και αυτοί που ευνοούνται είναι όσοι έχουν γνώση, χρήμα και σκοπεύουν να προβούν σε αγορές με ορίζοντα μεταπώλησης από τρία χρόνια και πάνω.
Επιστρέφοντας πάλι στη δευτερογενή αγορά, ο οίκος Christie's, σήμερα, μετά από ένα διάστημα νευρικότητας και έχοντας για πρώτη φορά αυξημένο το ποσοστό απούλητων έργων, καθησυχάζει το αγοραστικό κοινό για το υπόλοιπο του 2009 αλλά και για την επόμενη χρονιά.

Εξισορρόπηση τιμών

Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που έδωσε ο οίκος Christie's για τις πωλήσεις του 2008, ο ετήσιος τζίρος ήταν 2,8 δισ. λίρες / 5,1 δισ. δολάρια και τη μεγαλύτερη πτώση είχε καταγράψει η κατηγορία Σύγχρονης Τέχνης. Τη μικρότερη πτώση κατέγραψαν οι Christie's του Λονδίνου (-1% με ετήσιο τζίρο 893,4 εκατ. λίρες) στην King Street, ενώ τη μεγαλύτερη είχαν οι Christie's του Αμστερνταμ (-24% με ετήσιο τζίρο 37,8 εκατ. λίρες). Στο πρώτο εξάμηνο του 2009 τα ποσά έχουν ήδη ανεβεί. Οι τελευταίες δημοπρασίες του οίκου κινήθηκαν ανοδικά σημειώνοντας νέα ρεκόρ, όπως το έργο του David Hockney από τη συλλογή Betty Freeman που έφτασε τα 7,5 εκατ. δολάρια.

Τον Φεβρουάριο η δημοπρασία Impressionist & Modern Art που έγινε στους Christie's Νέας Υόρκης έκανε τζίρο 91.210.540 δολάρια και ποσοστό πώλησης by lot 83%.

Μία από τις καλύτερες μακροπρόθεσμες επενδύσεις, ιδίως στην παρούσα οικονομική κατάσταση, είναι η Ινδική αγορά, η οποία έχει καταγράψει αύξηση την τελευταία δεκαετία κατά 830%, ενώ από το 2008 μέχρι σήμερα καταγράφηκε αύξηση κατά 35%.

Οσο για την ελληνική αγορά, ο οίκος Bonhams, που πραγματοποιεί τα Greek Sales, είναι ελαφρώς επηρεασμένος από την οικονομική κρίση με τα ποσοστά των πωληθέντων έργων να διαμορφώνονται στο 72%, από 80% που ήταν πέρσι τον Μάιο, και στην τελευταία δημοπρασία να σημειώνουν το μεγαλύτερο ποσοστό πωληθένων έργων που έχει καταγραφεί ποτέ (84%). Μάλιστα, αν λάβουμε υπόψη ότι το 2008 ο ετήσιο τζίρος από τις πωλήσεις έργων των δύο Greek Sales του οίκου ήταν περίπου 11 εκατ. ευρώ, το 2009, ο ετήσιος τζίρος ξεπέρασε τα 9 εκατ. ευρώ, πράγμα που επιβεβαιώνει την αντοχή της αγοράς.

Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι:

" Τα καλά και σπάνια κομμάτια αποτελούν σήμερα επένδυση-ευκαιρία, με την τρέχουσα περίοδο να ευνοεί για αγορές.
" Υπάρχει ρευστότητα που διοχετεύεται σε έργα μοναδικά.
" Η αγορά για να είναι ανοδική θέλει σωστές κινήσεις τόσο από τους πωλητές όσο και από τους αγοραστές. Ετσι θα αποφευχθούν η σπέκουλα, η υπερ-προσφορά, η παράλογη μεταβλητότητα στις τιμές και πάνω απ' όλα η υπερβολή.


Ποιες ευκαιρίες
παρουσιάζονται

Στη διεθνή αγορά, εκτός από το κυνήγι ευκαιριών στη Σύγχρονη Τέχνη, επιστρέφουμε σύμφωνα με το Fine Art Fund Group στην πιο κλασική και σίγουρη κατηγορία: τους Old Masters. Μάλιστα το Fine Art Fund προβλέπει ότι τα επόμενα 3 χρόνια θα σημειωθούν τεράστια ρεκόρ τιμών στην κατηγορία αυτή, ενώ σε μια γενική πρόβλεψη ο Ph.Hoffman προσδοκά 60 δισ. δολάρια στα συνολικά έσοδα του art fund για το 2015!

Ο εκκεντρικός fund manager που αποθεώθηκε από το κοινό παραδέχτηκε ότι ανήκει στα "κακά παιδιά" της τέχνης εφόσον βγάζει χρήματα από αυτήν. Timing για αγορές, τόνισε, αναφέροντας ακόμη και τον εφοπλιστικό κλάδο που, ενώ είναι σε πτώση, πολλοί εφοπλιστές πουλούν τα περιουσιακά τους στοιχεία, ενώ ένας μεγάλος αριθμός περιμένει να αγοράσει. Γιατί θεωρούν την τέχνη ένα πολύ καλό χαρτοφυλάκιο αξιών και ασφαλές καταφύγιο. Εχω δει εκπληκτικές αποδόσεις όπως για παράδειγμα το 2005 έργο του Peter Doig αγόρασαν για 880.000 δολάρια και πουλήθηκε ένα χρόνο μετά για 1,82 εκατ. δολάρια. Εργο του Frank Auerbach το 2006 αγοράστηκε για 1,1 εκατ. δολάρια, ενώ το 2007 πωλείται για 2,4 εκατ. δολάρια. Του Ed Ruscha αγοράζεται έργο για 480.000 εκατ. δολάρια και πωλείται για 858.900 δολάρια τρία χρόνια μετά. Η αγορά τέχνης είναι δυνατή και ταυτόχρονα πιο επιλεκτική.
Ενδιαφέρον είχε το ότι έδειξε τη σύγκριση με τον χρηματιστηριακό χώρο.

Η κ. Τερψιχόρη Αγγελοπούλου, εκπρόσωπος του οίκου Bonhams και δ/ντρια της Art Expertise (Τερψιχόρη Αγγελοπούλου-Λόλα Στεφανίδου και Συνεργάτες Ο.Ε.), σε μια ομιλία που αφορούσε άμεσα την ελληνική αγορά, είπε:
"Η διεθνής οικονομική κρίση επηρέασε ελαφρώς τη δημοπρασία του Νοεμβρίου, σε κάθε περίπτωση, όμως, η όποια κάμψη της είναι σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από τις διεθνείς δημοπρασίες άλλων ισχυρών κεντρικών αγορών. Το ποσοστό δε της τελευταίας δημοπρασίας που έγινε πριν από λίγες ημέρες ανήλθε στο 83% by lot και 90% by value, πράγμα που δείχνει την ευρωστία της ελληνικής αγοράς."
Ανέφερε σημαντικά παραδείγματα μεταπώλησης όπως το έργο του Κωνσταντίνου Μαλέα που το 2002 είχε 80.00 ευρώ, ενώ το 2007 στη δημοπρασία του οίκου έπιασε περίπου 550.000 ευρώ! Εργο του Περικλή Πανταζή, το 2008, άγγιξε τα 534.000 ευρώ, ενώ 60.000 ήταν η τιμή του το 1994.
Παρομοίως, οι τιμές του Δημήτρη Γαλάνη στις αρχές της δεκαετίας κυμαίνονταν μεταξύ 3.000 και 10.000 ευρώ. Τον περασμένο Νοέμβριο και εν μέσω διεθνούς οικονομικής κρίσης έργο του άγγιξε τα 343.000 ευρώ!
"Η γενιά του '30 παρουσιάζει σημαντικό περιθώριο ανόδου", συμπλήρωσε η κ. Αγγελοπούλου.


ΝΕΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕ Ο κ. Δ. ΚΟΠΕΛΟΥΖΟΣ

Ο κ. Δημήτρης Κοπελούζος, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του ΟΜΙΛΟΥ ΚΟΠΕΛΟΥΖΟΥ, ανακοίνωσε τη λειτουργία ενός νέου ιδιωτικού μουσείου. "Πριν από 5 χρόνια αποφάσισα να οικοδομήσω ένα μουσείο μοντέρνας τέχνης για να στεγάσω αυτά τα έργα. Ελπίζω ότι θα λειτουργήσει έπειτα από μερικούς μήνες. Ετσι, όταν θα σας καλέσω, θα δείτε και την άλλη μου μεγάλη αγάπη, την τέχνη, εφόσον μέχρι τώρα με γνωρίζατε μέσα από τον χώρο της ενέργειας", είπε χαρακτηριστικά.

Είπε για το 2nd Athens Art Business Conference 2009:
"Είναι μια πρωτοβουλία που ανοίγει δρόμο διαλόγου για την παγκόσμια και εγχώρια αγορά τέχνης. Σήμερα, υπό τις παρούσες οικονομικές συνθήκες, οι συλλέκτες το σκέφτονται εις διπλούν πριν προβούν σε αγορές. Αυτός που αγαπά την τέχνη αγοράζει έργα λίγα ή πολλά που τον γεμίζουν και τον ξεκουράζουν κοιτώντας τα, ενώ ταυτόχρονα έχει πραγματοποιήσει μια μεγάλη και ασφαλή επένδυση. Μιλώντας από τα δικά του βιώματα ως συλλέκτης που ξεκίνησε να συγκεντρώνει έργα στην πολύ νεαρή ηλικία των 18 χρόνων, ο κ. Κοπελούζος έδωσε το σύνθημα "Αγοράστε τέχνη και χαρείτε την!", εξηγώντας πως αυτό που χαρίζει η τέχνη δεν το βρίσκει κανείς στις επιχειρήσεις.
"Οι νέοι καλλιτέχνες χρειάζονται νέους συλλέκτες-αιμοδότες ώστε να προχωρήσει η τέχνη", είπε.


"Θα δεχόμαστε πίνακες ως ενέχυρο"

Ο κ. Αγγελος Φιλιππίδης, πρόεδρος του ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟΥ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΤΕ, μίλησε για τις δύο νέες ενέργειες που έχει ξεκινήσει το Τ.Τ., όπως τον διαγωνισμό με τους σπουδαστές των ΑΣΚΤ Αθήνας και Θεσσαλονίκης με θέμα την αποταμίευση στην περιβαλλοντική της έννοια.
"Δώσαμε κίνητρα σε νέους καλλιτέχνες να διαγωνίζονται έχοντας και μια χρηματική επιβράβευση, εξαιρετικά σημαντική, στα πρώτα στάδια της δημιουργίας τους", εξήγησε και συμπλήρωσε:
"Επιπλέον, έχουμε ήδη δημιουργήσει ένα τμήμα στο ενεχυροδανειστήριο που ιστορικά καλύπτει το Τ.Τ., όπου θα δεχόμαστε πίνακες ως ενέχυρο προκειμένου κάποιος να μπορεί να πάρει ένα δάνειο χαμηλότοκο με 6% όπως είναι το δάνειο του ενεχυροδανειστηρίου. Κάνουμε με αυτόν τρόπο μια αξία άμεσα ρευτοποιήσιμη."

Το υπουργείο Πολιτισμού λέει ναι στην επένδυση στην τέχνη

Για πρώτη φορά το υπουργείο πολιτισμού δείχνει ενδιαφέρον για το εμπόριο τέχνης και επένδυση σε αυτήν.
Ο υπουργός Πολιτισμού κ. Αντώνης Σαμαράς άνοιξε τη συζήτηση επισημαίνοντας ότι:
"Πρέπει να εξοικειωνόμαστε ως λαός και να συνηθίζουμε τις έννοιες Τέχνη και Επιχειρηματικότητα, που μέχρι τώρα θεωρούνταν αμοιβαία αποκλειόμενες". Ενα πολύ θετικό μήνυμα από το υπουργείο, να "συμφιλιώνεται" για πρώτη φορά με τον όρο χρηματιστήριο τέχνης.
"Η ιδιωτική και εταιρική επένδυση στην τέχνη μπορεί να γίνει και πηγή άντλησης πόρων για τον σύγχρονο πολιτισμό. Σήμερα το δικό μου πρόβλημα είναι ότι δίνονται για τον πολιτισμό περί τα 3/4 της μιας ποσοστιαίας μονάδας του προϋπολογισμού. Εμείς θα θέλαμε να υπερ-τριπλασιάσουμε τα ποσά που δίνονται για τον πολιτισμό από την κοινωνία συνολικά, όμως αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνει μόνον από τον κρατικό προϋπολογισμό. Η κοινωνία μπορεί να επενδύσει στην τέχνη και τα κέρδη της να επανεπενδυθούν στον σύγχρονο πολιτισμό. Αν δεν βάλουμε στο παιχνίδι τον κόσμο της αγοράς, φοβάμαι ότι θα μείνουμε με πενιχρούς και ανεπαρκείς πόρους. Φτάνει μόνον να μη γίνει το ιδιωτικό αυθαίρετο και το επιχειρηματικό αγοραίο και ευτελές", είπε ο υπουργός.

Η "ακτινογραφία" του Συνεδρίου

Μετά την περσινή επιτυχία του πρώτου στη χώρα μας Διεθνούς Συνεδρίου Αγοράς Τέχνης, ακολούθησε το 2nd Athens Art Business Conference 2009, κάνοντάς το όχι μόνο σημείο αναφοράς για όλους όσοι απασχολούνται με το εμπόριο και την προώθηση της Ελληνικής και Παγκόσμιας τέχνης, αλλά και ένα νέο, δυνατό θεσμό.

Για πρώτη φορά, συναντήθηκαν όλοι οι παράγοντες της αγοράς τέχνης (γκαλερίστες, συλλέκτες, δημοπράτες, καλλιτέχνες, έμποροι), με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια άνευ προηγουμένου αλληλο-εκτίμηση, θεμέλιο για αλληλο-υποστήριξη που τόσο ανάγκη έχει η αγορά. Χαρακτηριστικά, μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, όπως είναι η Athes Biennale, είδαμε να αναγνωρίζουν ότι οι δημοπρασίες όπως τα Greek sales είναι ένα σημείο συνολικής καταξίωσης πέραν της οικονομικής πλευράς για τους εικαστικούς, καθώς επίσης είδαμε οίκους δημοπρασιών, όπως οι Bonhams, να παραδέχονται ότι είναι απαραίτητη μια δυνατή πρωτογενής αγορά που απαρτίζεται κατά βάση από τις γκαλερί.

Ο πρόεδρος του Ομίλου INFOTAINMENT S.A. και εκδότης της "Α", κ. Αντώνης Πίκουλας, είπε για την αγορά:
"Βρίσκεται σε ένα μεταίχμιο. Παρακολουθούμε σε όλη τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης αντικρουόμενες απόψεις και αντιφατικές τιμές. Στις τελευταίες δημοπρασίες μετά τον πρωτοφανή πανικό του Νοεμβρίου για πρώτη φορά είδαμε τις τιμές εκτίμησης να χαμηλώνουν τόσο πολύ."
Toν συντονισμό του φετινού πάνελ ανέλαβε η διευθύντρια του Ιδρύματος Γιάννη Σπυρόπουλου κ. Ολγα Δανιηλοπούλου, η οποία εξέφρασε την ακόλουθη άποψη:
"Ζούμε ένα χαοτικό σύστημα που δεν μας έχει επιτρέψει να αξιολογήσουμε αλλά και να εκμεταλλευτούμε την τέχνη μας. Ας προσπαθήσουμε να δούμε τι συμβαίνει και να ξεκαθαρίσουμε τις θέσεις μας απέναντι σε αυτό μιλώντας πλέον ανοιχτά για το τι εστί εμπόριο τέχνης σήμερα."

Θεματικές ενότητες

Η θεματολογία των ομιλητών είχε βασικό άξονα την Κρίση & τις Νέες Αγορές. Από τους CHRISTIE'S INTERNATIONAL μίλησε ο κ. Jeremy Goldsmith(*), που φαίνεται να είναι ένα από τα νέα καλά "χαρτιά" του οίκου. Στην ομιλία του είπε πως "μετά από δύο χρονιές τεράστιου αγοραστικού boom, όπως ήταν το 2007 και το 2008, όταν η οικονομική κρίση χτύπησε τον χρηματο-οικονομικό κόσμο με χαρακτηριστικό παράδειγμα την χρεοκοπία της Leehman Brothers και άλλων πολλών τραπεζών. Οι πωλήσεις έργων τέχνης όχι μόνον συνέχιζαν αλλά κατέγραφαν και εξαιρετικές τιμές".
Στις 15 Σεπτεμβρίου του 2009, την ίδια ημέρα που ανακοινώθηκε η μεγάλη χρεοκοπία της Lehman Brothers, η δημοπρασία έργων του D. Hisrt στους Sotheby's έκανε τιμές-ρεκόρ με τζίρο 95,7 εκατ. λίρες! Για το 2009 δεν υπάρχει κρίση στην αγορά τέχνης, είπε ο Jeremy Goldsnith.
O κ. Goldsmith, μίλησε και για την επιχειρηματική επέκταση του οίκου στις αναδυόμενες αγορές, όπως η Κίνα, η Ρωσία, η Μέση Ανατολή και η Ινδία.

Η κ. Neha Kirpal Narayan, associate director της INDIA ART SUMMIT (IAS), ταξίδεψε από την Ινδία για πρώτη φορά στην Ελλάδα με σκοπό να δείξει στο συνέδριο τις μεγάλες προοπτικές που παρουσιάζει η ανερχόμενη δύναμη του art market, η Ινδική τέχνη, που η ίδια μάλιστα είπε ότι έχει κοινά χαρακτηριστικά με την Ελληνική, από την άποψη ότι πρόκειται για δύο νέες αγορές. Οι Ελληνες παρευρισκόμενοι έδειξαν άμεσα τόσο το συλλεκτικό, όσο και το επενδυτικό ενδιαφέρον τους για την ινδική αγορά, επιδιώκοντας γνωριμία με την Ινδή businesswoman, αλλά και σχεδιάζοντας να επισκεφτούν την IAS τον Αύγουστο. Τόνισε ότι την τελευταία δεκαετία η ινδική αγορά έχει σημειώσει αύξηση κατά 830%, με το 3,23% να καταγράφεται από τη σύγχρονη Ινδική τέχνη. Αυτό έκανε την ινδική τέχνη να εισχωρήσει στη δευτερογενή αγορά.
"Είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε τον διάλογο ανάμεσα στις διάφορες χώρες", τόνισε στην ομιλία της.

Κυνήγι χρηματοδοτών από την Athens Biennale

Τα ζητήματα χρηματοδότησης περιοδικών εκθέσεων έθιξαν οι τρεις καλλιτεχνικοί διευθυντές της Athens Biennale, Ξένια Καλπακτσόγλου, Αυγουστίνος Ζενάκος και Poka-Yio, γνωστοί με τα αρχικά XYZ. "Οι περισσότεροι άνθρωποι που αναλαμβάνουν να μας χρηματοδοτήσουν είτε είναι εταιρείες με συνείδηση στον χώρο της τέχνης, είτε ιδιώτες δωρητές. Μια βασική πρόταση θα ήταν να μην αρκούμαστε στο γεγονός ότι η τέχνη και η επιχειρηματικότητα είναι κάτι το οποίο έχει λυθεί αλλά με ποιους όρους συμβαίνει αυτό και γιατί".
Η χρηματοδότηση από τον επιχειρηματικό κόσμο ενός γεγονότος όπως είναι η Athens Biennale αποδεικνύει πόσο σημαντική είναι αυτή η προσπάθεια, με παραδείγματα την περίπτωση της χορηγίας της Deutsche Bank στην 1η Athens Biennale και της Cosmote στη 2η Athens Biennale που θα πραγματοποιηθεί στις 15 Ιουνίου 2009.

"Τα πλαστά έργα που διακινούνται είναι όσα και τα γνήσια"

Η συζήτηση ολοκληρώθηκε με την πολυαναμενόμενη ομιλία του κ. Γιώργου Οικονομόπουλου, δικηγόρου και νομικού συμβούλου της Εθνικής Πινακοθήκης.
Εντύπωση προκάλεσε το γεγονός ότι το ποσοστό των πωλήσεων πλαστών έργων τέχνης στην Ελλάδα -κυρίως ζωγραφικών- των μεγάλων Ελλήνων δημιουργών που δεν είναι στη ζωή, προσεγγίζουν σε αριθμούς τα γνήσια. Για την αντιμετώπιση του θέματος προτάθηκε να ακολουθηθεί το μοντέλο που εφαρμόζεται στο εξωτερικό, δηλαδή θεσμικά κι έχοντας θεσπιστεί συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον τρόπο και τα μέσα ελέγχου της γνησιότητας των πωλούμενων στις χώρες αυτές έργων τέχνης. Ο κ. Οικονομόπουλος πρότεινε το παράδειγμα του ορκωτού εκτιμητή (comissaire prisaire) ο ρόλος και οι αρμοδιότητες του οποίου καθορίστηκαν για πρώτη φορά στη Γαλλία το 1816! Ο συγκεκριμένος θεσμός είχε και έχει πολύ θετικά αποτελέσματα στη Γαλλία, περιορίζοντας σημαντικά την εγκληματική πλαστογραφία έργων τέχνης, καθώς και την ασύδοτη πώληση πλαστών.

*Ο κ. Goldsmith αντικατέστησε την κ. Dina Amin που επρόκειτο να εκπροσωπήσει τον οίκο και η οποία αναγκάστηκε να επιστρέψει εκτάκτως στο Λονδίνο.


Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Οργάνωση & υποστήριξη:
Το συνέδριο διοργανώθηκε από την INFOTAINMENT S.A. υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού (ΥΠΠΟ) και με την υποστήριξη των:

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΟΥ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ (Τ.Τ.)

ΟΠΑΠ

ΟΜΙΛΟΥ ALAPIS

WIND HELLAS

Χορηγοί Επικοινωνίας ήταν οι:
"Η ΑΞΙΑ"
www.axiaplus.gr
"Ο ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ"
"ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ"
"ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ"

Μαρία Τσαντσάνογλου: «Το μουσείο είναι συλλογική δουλειά»

Ενας κατάλογος έκθεσης την οδήγησε στη ρωσική πρωτοπορία, ύστερα στη Μόσχα και τέλος στη Θεσσαλονίκη - μέσω Αθήνας. Η πορεία της Μαρίας Τσαντσάνογλου είναι ταυτισμένη με το μοντερνισμό και η ίδια αποδεικνύει το σύγχρονο πνεύμα της (και) στο ωράριο του μουσείου που διευθύνει εδώ και δύο χρόνια: 7 μέρες την εβδομάδα, δέκα το πρωί με δέκα το βράδυ - θέλω ν' ακούσω ποια αφορμή θα βρει κάποιος, για... να μην το επισκεφτεί!

- Πώς βρεθήκατε στο χώρο της τέχνης και στη συνέχεια στο ΚΜΣΤ;

- «Από πολύ νωρίς, όντας φοιτήτρια στη Φιλοσοφική, είχα αποφασίσει πως ήθελα να κάνω κάτι που να σχετίζεται με το μοντερνισμό. Τυχαία έπεσα πάνω στον κατάλογο της έκθεσης της Συλλογής Κωστάκη που είχε γίνει στο Γκούγκενχαϊμ το 1981 - ένας και μοναδικός κατάλογος, στο βιβλιοπωλείο Προμηθέας, στη Θεσσαλονίκη. Αν και δεν ήξερα τι ακριβώς ήταν, τον αγόρασα. Αυτό ήταν! Αμέσως με κέρδισε η ρωσική πρωτοπορία και πήγα στη Μόσχα για μεταπτυχιακές σπουδές. Από το 1985 ασχολούμαι επιστημονικά με το ρωσικό φουτουρισμό και τη ρωσική πρωτοπορία γενικά. Στη Ρωσία έζησα 14 χρόνια δουλεύοντας με κύριο αντικείμενο τη ρωσική τέχνη του 20ού αιώνα. Στη συνέχεια δούλεψα ως βοηθός επιμελήτρια της Άννας Καφέτση στην Εθνική Πινακοθήκη, για την πρώτη μεγάλη έκθεση της Συλλογής Κωστάκη στην Ελλάδα το 1995, το 1998 ορίστηκα μέλος της επιτροπής για την παραλαβή της Συλλογής Κωστάκη μετά την αγορά της από το ΥΠΠΟ, το 2002 άρχισα να δουλεύω στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης -Συλλογή Κωστάκη της Θεσσαλονίκης και το καλοκαίρι του 2006 ορίστηκα διευθύντρια.»

FOUND: Πύργος ραδιοφώνου Shabolovka (αρχιτέκτονας Vl. Shukhov, 1922, © R. Pare).

- Πρόσφατα, το υπουργείο Πολιτισμού πέρασε μια τροπολογία περιορίζοντας ουσιαστικά τις αρμοδιότητες των διευθυντών του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), στην Αθήνα και του ΚΜΣΤ, διευρύνοντας παράλληλα το ρόλο των δ.σ. Πώς θα τη σχολιάζατε;

- «Κοιτάξτε, για μένα ο ουσιαστικός ρόλος των μουσείων έχει να κάνει με το καλλιτεχνικό μέρος. Όσο αυτό δεν επηρεάζεται και όσο μπορώ ελεύθερα να οργανώσω τον εκθεσιακό και επιστημονικό προγραμματισμό του μουσείου, δηλαδή να έχω την καλλιτεχνική διεύθυνση, θεωρώ ότι δε θίγομαι. Άλλωστε, και με τον προηγούμενο νόμο, τις τελικές αποφάσεις τις έπαιρνε το δ.σ. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής υπέβαλλε τις προτάσεις του και το συμβούλιο αποφάσιζε αν και ποιες από αυτές θα υλοποιηθούν με βάση το ιδεολογικό πλαίσιο του μουσείου, πόσο εφικτή οικονομικά ήταν η υλοποίησή τους κλπ. Σήμερα τα δ.σ. των δύο μουσείων είναι άμισθα όργανα, επομένως το να επιφορτιστούν με το διοικητικό και οικονομικό έλεγχο συνεπάγεται περισσότερες ώρες δουλειάς. Αυτό, λοιπόν, πρέπει να το δει ο νομοθέτης - ενδεχομένως να κάνει έμμισθο το δ.σ.»

- Δε βλέπετε, δηλαδή, ενδεχόμενο κίνδυνο να υπεισέρχονται εξωκαλλιτεχνικοί παράγοντες στη λειτουργία των μουσείων, δεδομένου ότι οι άνθρωποι που απαρτίζουν τα δ.σ. συνήθως είναι από λίγο ως καθόλου σχετικοί με το αντικείμενο;

- «Είναι δύσκολο να απαντήσω γενικά, γιατί στο ΚΜΣΤ, στο οποίο περιορίζεται η δική μου εμπειρία, τα μέλη του δ.σ. είναι άνθρωποι του χώρου (καλλιτέχνες, συλλέκτες, γκαλερίστες) και μέχρι στιγμής δεν έχουν επέμβει για δικά τους ενδιαφέροντα στις δικές μου προτάσεις. Αντίθετα με έχουν στηρίξει. Στο μέλλον, με ένα άλλο δ.σ., κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να συμβεί.»

- Στα μεγάλα μουσεία του εξωτερικού ο καλλιτεχνικός διευθυντής έχει τη δική του αυτοτέλεια;

- «Όχι, στα περισσότερα ο διευθυντής δεν έχει τέτοιου είδους υπερεξουσία, εισηγείται τις προτάσεις του στο δ.σ. ή στην επιτροπή εκθέσεων.»

FOUND: Εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας (αρχιτέκτονας E. Mendelson, 1925-37, © R. Pare).

- Τι λέτε για το πρόσφατο κρούσμα λογοκρισίας στη Μόσχα;

- «Η έκθεση "Απαγορευμένη Τέχνη" παρουσίαζε έργα που τα προηγούμενα χρόνια είχαν λογοκριθεί από διάφορους (κυρίως χαμηλόβαθμους) εκπροσώπους αρχών εξουσίας, με την ανυπόστατη για την ίδια την ουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας λογική να αποφευχθεί η πρόκληση του κοινού αισθήματος (έργα με έντονες σεξουαλικές, θρησκευτικές ή πολιτικές αιχμές). Η τέχνη πολύ συχνά στοχεύει στην πρόκληση του κοινού αισθήματος, οδηγώντας έτσι σε βαθιές και ριζικές αισθητικές ανατροπές που εκπαίδευσαν το βλέμμα και τη σκέψη. Η συγκεκριμένη έκθεση καλούσε σε διάλογο για τη λογοκρισία, ζητώντας να επικοινωνήσει μέσα από την απελευθέρωση των αναστολών. Μόνο και μόνο γι' αυτό δεν έπρεπε ούτε να λογοκριθεί ούτε να ασκηθούν διώξεις.»

- Έχουμε πολλά αρχαιολογικά μουσεία στην Ελλάδα, αλλά σύγχρονης τέχνης πρόσφατα αποκτήσαμε.

- «Σωστά, έχουμε μακρά παράδοση αρχαιολογικών μουσείων, τα οποία είναι απολύτως ενταγμένα στο Δημόσιο και δουλεύουν -με βάση το προσωπικό μεράκι των διευθυντών και του προσωπικού- λιγότερο ή περισσότερο δημοσιοϋπαλληλικά. Αυτό είναι πρόβλημα. Μουσεία σύγχρονου πολιτισμού η Ελλάδα απέκτησε πολύ πρόσφατα και δεν έχει τέτοια παράδοση. Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχουμε αποκτήσει υποδομή σύγχρονου πολιτισμού - τολμώ, μάλιστα, να πω πιο πλούσια στη Θεσσαλονίκη απ' ό,τι στην Αθήνα (ΚΜΣΤ, Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης, Μουσείο Φωτογραφίας, Μουσείο Κινηματογράφου, Τελλόγλειο). Η σύγχρονη τέχνη είναι επίκαιρη, επομένως ασκεί και κριτική και πρέπει να είμαστε έτοιμοι να την αντιμετωπίσουμε, να μην τη φοβηθούμε. Η καλλιτεχνική έκφραση σήμερα (performances, events, εγκαταστάσεις) αποτελεί σύνθεση πολλών τεχνών -της φωτογραφίας, της μουσικής, του θεάτρου, της ζωγραφικής, του κινηματογράφου μέσω των βίντεο- αλλά και επιστημών. Αλλά έχουμε καθυστερήσει και στη μουσειολογία, ως επιστήμη.»

- Επισκεπτόμενη πολλά -μεγάλα και μικρά- μουσεία του εξωτερικού, με εντυπωσιάζει πάντοτε η φιλικότητά τους. Γιατί δεν... αισθάνομαι το ίδιο και στην Ελλάδα (εκτός εξαιρέσεων, φυσικά);

- «Είναι καθαρά θέμα παιδείας πώς προσεγγίζει κάποιος ένα μουσείο, αλλά και πώς προσεγγίζει το ίδιο το μουσείο τον επισκέπτη του. Εμάς, στο ΚΜΣΤ, μας απασχολεί ιδιαίτερα πώς θα κάνουμε το μουσείο ένα χώρο διαδραστικό, εμπλουτίζοντας κάθε φορά τις εκθέσεις μας με εκδηλώσεις (εκπαιδευτικά προγράμματα, συνέδρια, πάρτι) που προκαλούν το ενδιαφέρον για μάθηση και ψυχαγωγία. Δυστυχώς, τα εκπαιδευτικά προγράμματα στην Ελλάδα σήμερα είναι τυποποιημένα... Το δικό μας πρόγραμμα "Το μουσείο πάει σχολείο" (κι όχι το... αντίθετο) πάει πολύ καλά και το επόμενο στάδιο είναι να διοργανώσουμε μικρές εκθέσεις μέσα στα ίδια τα σχολεία, ώστε, όταν έρθουν οι μαθητές στο μουσείο, να αισθανθούν ότι είναι ένας χώρος δικός τους.»

LOST: Τυπογραφείο στο Μπακού, Αζερμπαϊτζάν (αρχιτέκτονας S. Pen, 1932, φωτογράφος άγνωστος, © Κρατικό Μουσείο Αρχιτεκτονικής Μόσχας).

- Σκέφτεστε να εισηγηθείτε στο ΥΠΠΟ κάτι αντίστοιχο, αλλά με πανελλαδική εφαρμογή;

- «Ξέρω ότι το υπουργείο έχει στα σκαριά ένα πρόγραμμα για να φέρει τα σχολεία πιο κοντά στη σύγχρονη τέχνη - περιμένω με ενδιαφέρον να δω πώς θα λειτουργήσει και ίσως συνεργαστούμε σ' αυτό. Και κάτι άλλο. Μαζί με τη Σχολή Τυφλών και τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Τυφλών έχουμε ξεκινήσει ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα μεταγραφής, κατά κάποιον τρόπο, των δισδιάστατων έργων ζωγραφικής σε τρισδιάστατα, για άτομα με προβλήματα όρασης και σε κάθε έκθεσή μας, από τώρα και στο εξής, θα έχουμε ένα παράρτημα για τυφλά άτομα.»

- Γιατί αυτό το... μίζερο ωράριο στα ελληνικά μουσεία;

- «Εγώ πιστεύω πως όλα τα μουσεία πρέπει να έχουν ενιαίο ωράριο, αυτό θα διευκόλυνε πάρα πολύ τα πράγματα. Νομίζω πως δεν ασχολήθηκε κανείς σοβαρά και συνολικά με αυτό το θέμα. Εμείς λειτουργούμε 7 μέρες την εβδομάδα, 10:00-22:00.»

- Οι φύλακες διαθέτουν, πιστεύετε, την απαιτούμενη επάρκεια; Κάποιοι δίνουν την εντύπωση πως δε γνωρίζουν σε ποια έκθεση κάνουν φύλαξη...

- «Ε, αυτό είναι προφανής αποτυχία του ίδιου του μουσείου. Δεν μπορώ να φανταστώ ότι ένα μουσείο διοργανώνει μια έκθεση και δεν είναι ενήμεροι οι πάντες. Όχι σε εξειδικευμένο βαθμό, αλλά οπωσδήποτε έτοιμοι να απαντήσουν σε κάποιες απλές ερωτήσεις των επισκεπτών ή να τους κατευθύνουν στον κατάλληλο άνθρωπο. Όλοι οι φύλακες πρέπει να παρακολουθούν ένα σεμινάριο πριν από κάθε έκθεση - τουλάχιστον εμείς αυτό το κάνουμε πάντοτε. Μπορούν -και πρέπει- να είναι ως ένα βαθμό και ξεναγοί.»

- Θα... μετακομίσετε σύντομα από τη Μονή Λαζαριστών;

- «Ελπίζω ότι μέσα στο 2009 θα προχωρήσει η προκήρυξη του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την Υφανέτ, ώστε να αποκτήσουμε ένα χώρο αντάξιο της συλλογής μας, με δυνατότητες προβολής, αποθήκευσης, εργαστηρίων, βιβλιοθηκών, χώρων για τα παιδιά, πωλητηρίου, καφέ και όλων όσα σχεδιάζουμε! Η Μονή Λαζαριστών είναι συμπαθητικός χώρος, αλλά μακριά από το κέντρο και δεν είναι διαμορφωμένος έτσι ώστε να μπορεί να φιλοξενήσει έργα σύγχρονης τέχνης. Αντί, όπως θα έπρεπε, να προσαρμόζουμε το χώρο στα έργα που θέλουμε να παρουσιάσουμε, είμαστε αναγκασμένοι να προσαρμόζουμε τα έργα στο συγκεκριμένο χώρο!»

- Πόσο εύκολο είναι για έναν καλλιτέχνη να εκθέσει τη δουλειά του σε ένα μουσείο;

- «Η επιλογή των καλλιτεχνών για μια έκθεση γίνεται από τους επιμελητές, που την προτείνουν στον καλλιτεχνικό διευθυντή κι εκείνος αποφασίζει αν θα την εισηγηθεί στο δ.σ. Κάθε μουσείο έχει ένα εννοιολογικό πλαίσιο και μέσα σ' αυτό εντάσσεται και η επιλογή των εκθέσεων και των καλλιτεχνών.»

- Με τα πλαστά έργα τέχνης, τι γίνεται;

- «Πολύ λυπηρό θέμα. Εμείς στο ΚΜΣΤ, έχοντας αυτή την πολύ σημαντική στο είδος της και με μεγάλη οικονομική αξία συλλογή, το αντιμετωπίζουμε συχνά, γιατί προσελκύει και πολλούς πλαστογράφους. Δυστυχώς, υπάρχουν πολλά πλαστά έργα ρωσικής πρωτοπορίας στον κόσμο, ευτυχώς όμως οι σοβαρές γκαλερί και οι οίκοι δημοπρασιών το έχουν αντιληφθεί και ζητούν πλέον πάρα πολλά πιστοποιητικά. Με δεδομένη τη γνησιότητα των έργων της Συλλογής Κωστάκη (αφού τα αγόραζε από τους ίδιους τους καλλιτέχνες και τους συγγενείς τους σε μια εποχή που κανένας δεν ενδιαφερόταν γι' αυτά), αλλά και με τη βοήθεια νέων διαγνωστικών τεχνολογιών, σκοπεύουμε να δημιουργήσουμε μια τράπεζα πληροφοριών, όπου όποιος ενδιαφέρεται, θα έχει τη δυνατότητα να διαπιστώσει κατά πόσο ένα έργο αυτής της περιόδου είναι γνήσιο ή όχι.»

VANGUARD ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΩΣΤΑΚΗ: Σχέδιο για το πρώτο σοβιετικό θέατρο στο Όρενμπουργκ (Ι. Κουντριασόφ, 1920, τέμπερα, μελάνι και μολύβι σε χαρτί, 21,2x53,4 εκ., © ΥΠΠΟ, ΚΜΣΤ-Συλλογή Κωστάκη).

«Εικαστική» αρχιτεκτονική

Η έκθεση «Lost Vanguard Found: Σύνθεση αρχιτεκτονικής και τέχνης στη Ρωσία (1915-1935)» παρουσιάζει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, την ιστορία και την πρόσληψη του ρωσικού αρχιτεκτονικού κονστρουκτιβισμού, αλλά και τη σχέση ζωγραφικής-αρχιτεκτονικής μέσα από μια νέα εικαστική αισθητική, που έχει στόχο την εφαρμογή της στην αρχιτεκτονική. Έτσι, τα σχέδια των καλλιτεχνών της ρωσικής πρωτοπορίας εντάσσονται οργανικά στο φυσικό αστικό τοπίο.

Επιμέλεια έκθεσης: Μαρία Τσαντσάνογλου, σε συνεργασία με τους David Sarkisyan (διευθυντή του Κρατικού Μουσείου Αρχιτεκτονικής της Μόσχας) και Ηρακλή Παπαϊωάννου (επιμελητή του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης)

Συνεργαζόμενοι φορείς: Κρατικό Μουσείο Αρχιτεκτονικής Μόσχας και Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.

* ΚΜΣΤ, Μονή Λαζαριστών, ως τις 28 Σεπτεμβρίου 2008.

Συνέντευξη στην ΕΛΛΗ ΚΟΝΤΟΝΑΣΙΟΥ - ekont@naftemporiki.gr

Ενας πλαστογράφος εξομολογείται

Οι πελάτες, τα κυκλώματα, οι μόδες από τη δεκαετία του ’70 μέχρι σήμερα, με τα μάτια κάποιου που έφτιαξε χιλιάδες αντίγραφα

Της Μαργαριτας Πουρναρα

Σπάνια ένας δημοσιογράφος έχει την ευκαιρία να βρεθεί απέναντι σε έναν πλαστογράφο έργων τέχνης. Να μπορεί να θέσει ερωτήματα για τα τεχνάσματα των κυκλωμάτων, την κοινωνική σύνθεση του αγοραστικού κοινού, τους νεκρούς ή ζωντανούς καλλιτέχνες που έχουν μεγαλύτερη «πέραση» στην αγορά. Η συναρπαστική αφήγηση του ανθρώπου που καθόταν απέναντί μου -με την επιθυμία να διατηρήσει την ανωνυμία του- διήρκεσε δύο ώρες. Εκανε τη δουλειά του αντιγραφέα πάνω από δύο δεκαετίες, για να αποσυρθεί τελικά στα τέλη του ’90, έχοντας φτιάξει χιλιάδες αντίγραφα. Κάποια κρέμονται ακόμα σε «καλά» σπίτια.

Ο μίτος της ιστορίας που διηγήθηκε ξεκίνησε στη δεκαετία του ’70, με τους ευνοούμενους της στρατιωτικής κυβέρνησης να «χτυπούν» πλαστά έργα σε δημοπρασίες στο Κολωνάκι και την Ερμού. Διέτρεξε τη μεταπολίτευση και τα χρόνια του ΠΑΣΟΚ, όπου νεόπλουτοι αγόραζαν πίνακες για τις νεόδμητες βίλες τους. Εφτασε στις ημέρες μας, με τους κερδισμένους του χρηματιστηρίου να καυχώνται στις παρέες τους ότι απέκτησαν σε τιμή ευκαιρίας ένα σπουδαίο έργο ενός καλλιτέχνη, του οποίου δεν ξέρουν το μικρό όνομα.

Το συμπέρασμα είναι πικρό: Κανείς δεν μπορεί να σταματήσει τη βιομηχανία πλαστών στην Ελλάδα. Οι εκπρόσωποι της άρχουσας τάξης από την επταετία μέχρι τις ημέρες μας, άλλαξαν πολλές φορές. Ομως ο νεοπλουτισμός και η αμάθεια επιβίωσαν, οδηγώντας τις εκάστοτε ελίτ του χρήματος σε αγορές έργων τέχνης χωρίς κριτήρια ποιότητας και αυθεντικότητας. Η κατάρα μιας χώρας που έχει έλλειμμα παιδείας συνεχίζεται από γενιά σε γενιά. Το ίδιο και η βιομηχανία πλαστών, με την ανοχή του κράτους, των θεσμών του και των ιστορικών τέχνης, που ενίοτε αποτελούν μέρος του προβλήματος.

— Πώς αναμειχθήκατε στο κύκλωμα της πλαστογραφίας;

— Μπήκα στη δουλειά τη δεκαετία του ’70 για λόγους βιοπορισμού. Εμαθα την τέχνη του αντιγραφέα προτού σπουδάσω ζωγραφική. Εργάστηκα ως πλαστογράφος από 18 έως 45 ετών. Εχω κάνει χιλιάδες πλαστά. Μου άρεσε να αντιγράφω τον Βικάτο για τη θερμότητα των συναισθημάτων του. Ο Βολανάκης με δυσκόλευε. Ημουν ανθρωποκεντρικός ζωγράφος και ήταν κοπιαστικό να κάνω θάλασσες και λεπτομέρειες σκαφών.

— Ποιοι αγόραζαν πλαστά επί Χούντας;

— Η δεκαετία του ’60 και του ’70 κινήθηκαν στην Ελλάδα σε έναν αδέξιο ευρωπαϊσμό όπου όλοι ήθελαν να αποκτήσουν ακριβούς πίνακες. Πίστευαν ότι θα ανεβεί η κοινωνική τους θέση και τα χρήματα που έδωσαν για την αγορά, θα αβγάτιζαν. Ηταν μια συνομοταξία ανθρώπων που είχαν βγάλει εύκολα λεφτά με διαγωνισμούς δοσμένους από την στρατιωτική κυβέρνηση, την ώρα που οι αριστεροί διώκονταν. Κάποιοι από αυτούς ήταν μαυραγορίτες στην Κατοχή ή τον Εμφύλιο. Δεν ήταν αστοί καθότι μια εθνική αστική τάξη έχει συνήθως πολιτισμό και παιδεία, αλλά άτομα που καμώνονταν τους αστούς. Οταν λοιπόν αυτοί ζητούσαν να βάλουν στο σπίτι τους Τσαρούχη, Παρθένη, Μπουζιάνη, βρίσκονταν αμέσως πλαστογράφοι που έκαναν αντίγραφα αυτών των καλλιτεχνών. Ηταν μια σάπια κατάσταση νεόπλουτων, από τα μπουζούκια μέχρι τα αντικάδικα. Η ανάγκη τους για επώνυμα έργα διαμόρφωσε την αγορά των πλαστών και στη συνέχεια την ποδηγέτησε. Στις δημοπρασίες που γίνονταν τότε στη χούντα πωλήθηκαν πολλά αντίγραφα. Οταν οι αγοραστές το έπαιρναν χαμπάρι, πήγαιναν στον έμπορο να διαμαρτυρηθούν. Τότε δεν δίδονταν πίσω τα χρήματα και στο τέλος οι πελάτες έφευγαν με άλλη «παντόφλα»: κάτι παρηγορητικό που ήταν κατά κανόνα κι αυτό ψεύτικο. Ετσι εγκλωβίζονταν σε μια αλυσίδα πλαστών πινάκων.

— Ποιους καλλιτέχνες αντέγραφαν τότε οι πλαστογράφοι;

— Βολανάκη, Γύζη, Ιακωβίδη, Λύτρα, Μαλέα, ακόμα και ζωγράφους που ήταν τότε εν ζωή. Τα αντίγραφα κυμαίνονταν από κακέκτυπα μέχρι αρκετά καλά. Οι πλαστογράφοι δεν έφταναν την ποιότητα του πρωτοτύπου αλλά θα μπορούσε να μοιάζει σε έργο μαθητών των ζωγράφων. Ορισμένα πλαστά έργα του Εγγονόπουλου ήταν τόσο άσχημα που η γυναίκα του είχε πει ότι οι πλαστογράφοι δεν σέβονται τη μνήμη του. Ο Τσαρούχης όταν έβλεπε δικά του πλαστά χαμογελούσε και έλεγε «Δεν είναι έργα μου, διότι είναι όμορφα», εννοώντας ότι ποτέ δεν έκανε στα έργα του επιτηδευμένη ομορφιά.

Η επιχείρηση

— Πώς ηταν οργανωμένη η επιχείρηση της αντιγραφής;

— Υπήρχαν δεκάδες ατελιέ και σπίτια όπου γινόταν η δουλειά... Συμμετείχαν και κάποιοι που είναι σήμερα αναγνωρισμένοι ζωγράφοι. Οι «οργανωτές» επέλεγαν παλιά σαρακοφαγωμένα τελάρα, παλιά πανιά που τα επιζωγράφιζαν, σκουριασμένες πρόκες. Εκαναν τα πάντα για να δείχνει το έργο την δήθεν παλαιότητά του. Το κίνητρο του πλαστογράφου ήταν το εύκολο μεροκάματο. Θυμάμαι τη δεκαετία του ’70 να έχω κάθε μέρα στην τσέπη δυο χιλιάδες δραχμές, δηλαδή εξήντα τον μήνα, που ήταν τρομερός μισθός. Για να τσιμπήσει ο αγοραστής, πολλές φορές στηνόταν ολόκληρο σκηνικό με ένα ενοικιασμένο σπίτι, μια δήθεν χήρα ναυάρχου, σπαθιά στους τοίχους και πλαστά έργα. Μόλις έφευγε το κορόιδο, τα ξηλώναν όλα και μετά από λίγο δεν υπήρχε τίποτα.

— Πώς εξελίχθηκε η υπόθεση της πλαστογραφίας την Μεταπολίτευση;

— Η πλαστογραφία παρουσίασε κάμψη όταν άρχισαν να καταξιώνονται ζωγράφοι, όπως λ.χ. οι Γαΐτης, Φασιανός, Μυταράς, Μαυροΐδης, Σπυρόπουλος. Ηταν άνθρωποι που δεν ανακατεύτηκαν ποτέ με την αντιγραφή και κέρδισαν με την αξιοσύνη τους τη φήμη τους. Η παρουσία τους μεταπολιτευτικά βοήθησε τους Ελληνες να αποκτήσουν παιδεία. Εβλεπαν ένα έργο που τους συγκινούσε και ήθελαν να το αποκτήσουν. Το κίνητρο ήταν η αισθητική συγκίνηση, όχι η επίδειξη του νεόπλουτου. Τότε άλλαξαν οι συναρμογές του κυκλώματος των αντιγραφέων. Εξακολούθησαν να υπάρχουν εργαστήρια όπου οι τεχνίτες αντέγραφαν τους παλιούς, αλλά σιγά σιγά έβαλαν και τους νέους καταξιωμένους ζωγράφους στο ρεπερτόριό τους. Βέβαια, τα έργα αυτά ήταν κακά, στο όριο του ανεκτού.

— Πώς άλλαξε η βιομηχανία των πλαστών το ’80;

— Τη δεκαετία του ’80 μειώθηκε ο αριθμός των πλαστών και ανέβηκε η ποιότητά τους. Επίσης άρχισε να μπαίνει στο παιχνίδι η τεχνολογία και πολλά γίνονταν με κομπιουτερίστικα κόλπα. Με τον καιρό έγινε καλύτερος επιμερισμός των εργασιών. Κάποιος έβαζε προπλάσματα, κάποιος πρώτο φως, ο τρίτος δεύτερο φως και ο πίνακας έβγαινε από πολλά χέρια. Εξελίχθηκε το σύστημα του ιμάντα, όπου ο καμβάς περνούσε από πέντε άτομα που έβαζαν ο καθένας άλλο χρώμα. Γίνονταν ευκολότερα και γρηγορότερα τα έργα. Υπήρχαν και αντιγραφείς που δούλευαν μόνοι τους παράλληλα με τα εργαστήρια

— Σε ποια κατηγορία πελατών στόχευαν τότε οι πλαστογράφοι;

— Το πελατολόγιο το ’80 άλλαξε. Ηρθαν οι εργολάβοι και άλλες συντεχνίες που ευνοήθηκαν από το ΠΑΣΟΚ και έβγαλαν γρήγορα λεφτά. Ηταν πιο προοδευτικοί από το αγοραστικό κοινό της χούντας. Νέο χρήμα με μεγάλη αυθάδεια. Ανθρωποι λαϊκοί, πανέτοιμοι να κάνουν ό,τι χρειαστεί για να επικρατήσουν κοινωνικά. Μέσα σε αυτόν τον τζόγο που πήγαιναν να παίξουν, «έφαγαν» πολλές παρτίδες από πλαστά, αφού δεν είχαν τις γνώσεις να ξεχωρίζουν το αληθινό από το ψεύτικο. Αγόραζαν πάλι γενιά του Μονάχου, καλλιτέχνες από τις αρχές του 20ού αλλά είχαν πλέον μπει στο παιχνίδι και αντίγραφα μεταπολεμικών ζωγράφων και συγχρόνων. Πιάνανε κάποια πλαστά αλλά όλοι παρίσταναν τα θύματα.

— Τι έγινε τη δεκαετία του ’90;

— Το ’90 αγοραστές ήταν πάλι οι μεγαλοπιασμένοι της κοινωνίας που έπαιρναν πίνακες όπως έπαιρναν τα κοστούμια από τον Γιαννέτο. Δέκα δέκα. Είχαν όμως κι αυτοί ανάγκη την τέχνη ως κοινωνικό διαβατήριο. Το καλό αμάξι και το καλό ρούχο δεν έφτανε. Η μαζικοποίηση της αγοράς των πλαστών περιορίστηκε αισθητά, διότι είχε δημιουργηθεί μια κάστα ανθρώπων που γνώριζαν περισσότερα γιατί συνέλεγαν έργα με κριτήρια. Δεν ήταν τόσο εύκολο να πασάρεις το ψεύτικο.

Χέρι με χέρι

— Σήμερα, πώς είναι η κατάσταση;

— Υπάρχουν και οι προχειροδουλειές στα πλαστά, αλλά σπανίζουν. Πολλοί πλαστογράφοι δεν φτιάχνουν έργα για να τα σπρώξουν στην αγορά και όπου καταλήξουν, αλλά ξέρουν εξαρχής πού πρέπει να στοχεύσουν. Τα έργα αυτά θα κυκλοφορήσουν χέρι με χέρι, συνωμοτικά, για να φτάσουν στους αγοραστές που έχει βάλει στο μάτι το κύκλωμα. Θα είναι εφοπλιστές, επιχειρηματίες, εκείνοι που έβγαλαν λεφτά στο χρηματιστήριο και τα ξοδεύουν χωρίς συναίσθηση. Λίγοι εξ αυτών σχημάτισαν συλλογές, έμαθαν πώς να κινούνται. Εχουν αποκτήσει παιδεία. Μπορεί να την πάτησαν διότι αγόρασαν πλαστά στο παρελθόν και είναι πιο προσεκτικοί. Ετσι δεν είναι σπάνιο, αν καταλήξουν με ένα αντίγραφο, να το επιστρέψουν ζητώντας τα λεφτά τους. Αν δεν θέλουν να εκτεθούν, θα ξαναρίξουν το πλαστό στην αγορά μετά 1 - 2 χρόνια για να το φάει άλλο κορόιδο.

— Ποιοι αγοράζουν πλαστά στις ημέρες μας;

— Μπορεί να την πατήσουν εφοπλιστές του εξωτερικού ή της Ελλάδας, χρηματιστές και πολλοί άλλοι που μπαίνουν στην αγορά της τέχνης για επένδυση, καθώς τα έργα τέχνης πάντα ανεβαίνουν. Αυτοί έχουν συμβούλους που τους σπρώχνουν έργα. Αν μέσα σε αυτά υπάρχει πλαστό, οι σύμβουλοι το προωθούν σε άλλους, καλυπτόμενοι από το γεγονός ότι ο προηγούμενος κάτοχος ήταν σπουδαίο όνομα στην αγορά

— Πώς δουλεύουν οι σύγχρονοι πλαστογράφοι;

— Τώρα πληρώνουν και Ρώσους, Αλβανούς και Ρουμάνους αντιγραφείς που είναι καλοί και έχουν κλασική παιδεία. Είναι «χεράδες» και τα καταφέρνουν καλά. Τα περισσότερα πάνε στην Ελλάδα αλλά υπάρχουν και μερικά που πάνε έξω.

— Στις δημοπρασίες βγαίνουν πλαστά;

— Σήμερα υπάρχουν λίγα και καλά οργανωμένα κυκλώματα που έχουν αναγάγει την πλαστογραφία σε επιστήμη και ενίοτε χρησιμοποιούν τους ξένους οίκους πολλών χωρών ως βιτρίνα. Εχουν σύγχρονα μηχανήματα και ανθρώπους που διαθέτουν γνώσεις συντήρησης. Στις δημοπρασίες της Ελλάδας και του εξωτερικού βγαίνουν ορισμένα πλαστά. Βέβαια, είναι πολύ πιο εύκολο να περνούν αυτοί οι πίνακες σε ιδιωτικές αγορές. Οσο και αν λένε οι ξένοι οίκοι ότι ψάχνουν εξονυχιστικά την αυθεντικότητα των έργων, δεν μπορεί κανείς να είναι 100% εξασφαλισμένος και έτσι έχουμε δει πολλά παρατράγουδα. Παντού ελλοχεύει ο κίνδυνος της εξαπάτησης. Από την άλλη, οι μεγάλοι οίκοι είναι πιο προσεκτικοί διότι διαχειρίζονται διεθνώς σπουδαία έργα και τεράστια ποσά. Υπάρχουν και άλλα κόλπα των επιτηδείων: βάζουν π.χ. ένα αντίγραφο σε έναν πλειστηριασμό σε υψηλή τιμή· το έργο δεν βρίσκει αγοραστή αλλά έχει πάρει το λούστρο ότι βγήκε στο σφυρί και ύστερα το πωλούν σε έναν ιδιώτη.

Εγκλωβισμένος στο κύκλωμα...

— Πώς αισθάνεται ένας πλαστογράφος;

— Είναι εγκλωβισμένος. Υποκύπτει στις παραγγελίες του εμπόρου που του αναθέτει τη δουλειά χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς. Οι έμποροι ξέρουν ότι ένα κορόιδο πεθαίνει στην Ελλάδα και δέκα γεννιούνται. Από την άλλη, οι πλαστογράφοι είναι ζωγράφοι που θα μπορούσαν αντί να κάνουν αντίγραφα να παρουσιάζουν δική τους δουλειά. Ομως εκμαυλίζονται από το εύκολο χρήμα. Υποχωρούν μπροστά στον Γολγοθά να αναδείξουν την δική τους υπογραφή. Πολλοί πλαστογράφοι παλιά αρνούνταν να υπογράψουν πλαστά. Ξέρουν ότι πρόκειται για την αντιποίηση έργου ενός νεκρού ή ζωντανού καλλιτέχνη. Ετσι, είναι πολύ συνηθισμένο να υπάρχει κάποιος του οποίου δουλειά του ήταν μόνο να βάζει τις υπογραφές.

— Πώς θα νιώθατε αν είχατε μπροστά σας ένα νεκρό ή ζωντανό καλλιτέχνη του οποίου έργα αντιγράψατε;

— Αν ένας νεκρός καλλιτέχνης σηκωνόταν από τον τάφο και γνώριζε τον αντιγραφέα του, θα μπορούσε να του σπάσει ένα καβαλέτο στο κεφάλι. Οχι μόνο για το γεγονός της αντιγραφής αλλά και για την κακή ποιότητα του έργου. Είναι σαν ένας αμόρφωτος μουσικά να υπογράφει παρτιτούρες με το όνομα Μότσαρτ. Αν είχα μπροστά μου ένα νεκρό ή ζωντανό καλλιτέχνη που αντέγραψα, θα ένιωθα πολύ άσχημα. Μόνο με τη σιωπή θα τα έβγαζα πέρα. Εκανα μια απόπειρα να πιάσω το μεγαλείο τους. Δεν έχω δικαιολογίες. Θα μπορούσα να είχα παλέψει για το δικό μου ταλέντο. Τύπτομαι. Ομως πλήρωσα το τίμημα διότι ως ζωγράφος άργησα πολύ να βρω τον εαυτό μου.

Η ζωγραφική είναι ψυχή

— Μετανιώσατε;

— Ναι. Η ζωγραφική είναι ψυχή. Ο πλαστογράφος αντιγράφοντας προσπαθεί να οικειοποιηθεί άλλες ψυχές. Ετσι δεν μπορεί να βρει ποτέ τη δική του. Αποπροσανατολίζεται. Ψάχνει στις κοντούρες του ενός ζωγράφου, στις φόρμες του άλλου, στο κιαροσκούρο του τρίτου να βρει τον εαυτό του και δεν τα καταφέρνει. Ετσι περνά ο καιρός. Αντί να ανακαλύψει τις δικές του δυνατότητες όσο είναι νέος και έχει κουράγιο, φτάνει να το κυνηγήσει όταν τα μάτια βλέπουν λιγότερο. Οταν δεν μπορεί να δώσει πολλά στην υπόθεση της ζωγραφικής και οι συμβάσεις της ζωής και της οικογένειας τον πιέζουν για εύκολο χρήμα. Στο τέλος αναγκάζεται να παραμείνει στη δουλειά.

— Γιατί αποσυρθήκατε;

— Αποφάσισα να φύγω από το κύκλωμα όταν διαπίστωσα ότι δεν μπορούσα πια να ζωγραφίσω τίποτα δικό μου. Ξεπατίκωνα στοιχεία από τους καλλιτέχνες που αντέγραφα κάθε περίοδο. Τα έργα μου ήταν ένα κακό συνονθύλευμα δικών τους στοιχείων. Μου έβγαινε άθελά μου η εικαστική θωριά τους. Θυμάμαι λ.χ. ήθελα να κάνω το πορτρέτο της τότε φίλης μου και έβγαινε λίγο Παρθένης, Τσαρούχης, Μπουζιάνης. Οταν αποφάσισα να ξεκόψω, έκανα ατομική έκθεση ζωγραφικής. Εκεί διαπίστωσα πόσο δύσκολο ήταν να πουλήσω το δικό μου όνομα. Οι άνθρωποι του κυκλώματος ήρθαν, είδαν τα έργα μου, μου είπαν ότι ήταν κακά, δεν αγόρασαν τίποτα ώστε να με αναγκάσουν να γυρίσω στις αγκάλες τους. Οταν πια έφτασα να πουλάω πολλά δικά μου, κατάλαβα πόσο λάθος δρόμο είχα πάρει. Για να μπορέσω να αποτραβηχτώ έπρεπε να κόψω τις πολλές πολυτέλειες και να μάθω να ζω με τα λίγα. Από την άλλη, η χαρά της δικής μου δημιουργίας υπεραναπλήρωνε την οικονομική στενότητα.

Να αντισταθούν

— Τι συμβουλές θα δίνατε σε νέους πλαστογράφους;

— Θα έλεγα στα νέα παιδιά που έχουν μπει σε αυτήν τη δουλειά να αντισταθούν στο εύκολο χρήμα. Να φτάσουν με τις δικές τους δυνάμεις στην πεμπτουσία της εικαστικής δημιουργίας, σε όποια μανιέρα και σε όποια ματιέρα τους ταιριάζει τελικά.

— Πώς είναι τα πράγματα στο εξωτερικό;

— Είναι πιο διστακτικός ο αγοραστής και αναγκάζει τους αντιγραφείς να κάνουν πολύ πιο ποιοτική δουλειά από αυτήν που βλέπουμε στην Ελλάδα. Είναι σαφές ότι το κοινό θέτει τις προδιαγραφές στον πλαστογράφο. Εδώ πάνε όλοι στα τυφλά να πάρουν μια δήθεν ευκαιρία. Πόσες φορές δεν με έχουν φωνάξει σε σπίτια για να μου δείξουν με καμάρι τα σπουδαία έργα τους και αναγνωρίζω πίνακες που έχω κάνει εγώ στο παρελθόν.

— Ποιος είναι ο ρόλος των ιστορικών τέχνης;

— Υπάρχουν πάντα άνθρωποι που έχουν γνώση αλλά δεν έχουν τα κότσια να βγουν να πουν ότι κάτι είναι πλαστό. Η δειλία τους, η απροθυμία να αναλάβουν τις ευθύνες τους ή –ακόμα χειρότερα– η εν γνώσει συνεργασία τους αποτελεί ένα κρίκο στο κύκλωμα με τα πλαστά. Τα δίκτυα πλαστογραφίας δεν αποτελούνται μόνο από αντιγραφείς και εμπόρους. Υπήρχαν ειδικοί, ιστορικοί τέχνης κ.ά. που με το αζημίωτο γνωμοδοτούν ότι ένα πλαστό είναι αυθεντικό ή πελαγοδρομούν στις εκτιμήσεις και δεν λένε καθαρά τη γνώμη τους στον κάτοχο. Ποτέ δεν υπήρξε στην Ελλάδα μια οργανωμένη αντίδραση στο πλαστό από κανέναν κλάδο της τέχνης. Δεν έχει γίνει κάθαρση και όλα ξεθωριάζουν με τον χρόνο. Σπάνια κάποιος έχει κατηγορηθεί, ενώ πολλές εκδόσεις τέχνης και εγκυκλοπαίδειες έχουν πλαστά στις σελίδες τους.

Ολα καθαγιάζονται

— Ποια είναι ισχύς των κυκλωμάτων;

— Τα κυκλώματα είναι διαπλεκόμενα. Διαπερνούν πάντα όλες τις κοινωνικές ομάδες και συναπαρτίζονται από ανθρώπους κάθε λογής. Κάπως έτσι εξασφαλίζεται η ανοχή. Πόσες φορές δεν έχουμε δει άτομα που είναι αμφιβόλου ηθικής να βραβεύονται από την πολιτεία, να αναγνωρίζεται η προσφορά τους ως ταγοί και θεματοφύλακες της τέχνης. Ολα καθαγιάζονται στην Ελλάδα. Δεν υπάρχει καμιά καταφυγή για τον αγοραστή.

— Τι πρέπει να γίνει;

— Ενας ανεξάρτητος θεσμός με άτομα που έχουν επιστημονική επάρκεια, κατάρτιση και άρτια υλικοτεχνική υποδομή. Θα το στελέχωνα με νέα παιδιά που έχουν διάθεση να δουλέψουν, τα οποία θα επέβλεπαν ειδικοί και καθηγητές. Οι ειδικοί αυτοί –απαραιτήτως εγνωσμένου κύρους και ήθους– θα έκαναν μια επιτροπή που να αποφασίζει αν ένα έργο είναι αληθινό με συλλογική ευθύνη. Οι ιδιώτες θα πρέπει να πλήρωναν ένα μικρό ποσό για την γνωμοδότηση. Να έφευγαν έχοντας στο χέρι μια έγγραφη απόφαση –όπως παίρνουμε τις ιατρικές μας εξετάσεις– χωρίς μισόλογα, υπονοούμενα και ασάφειες.

— Μπορεί να εξυγιανθεί το τοπίο;

— Οταν το σύνολο των θεσμών που αφορά την αγορά της τέχνης σε μια χώρα δουλεύει σωστά, υπάρχει η εξαίρεση που είναι τα πλαστά. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, ισχύει το αντίθετο. Ολα δουλεύουν λάθος και η εξαίρεση είναι το σωστό και το τσεκαρισμένο. Ο Ελληνας αγοραστής για να προφυλαχθεί πρέπει να του αρέσει αυτό που αγοράζει και να ρωτάει πολλούς ειδικούς πριν βάλει το χέρι στην τσέπη. Αν είναι αντίγραφο, μετά την αγορά πολύ δύσκολα θα ξαναπάρει τα λεφτά του...

«Πινάκους έχετε;»

«Κάποιοι αδαείς την περίοδο της χούντας έμπαιναν σε γκαλερί και ρωτούσαν “Πινάκους έχετε;”. Ούτε τη λέξη δεν ήξεραν να πουν σωστά. Ορισμένοι από αυτούς ήθελαν να το παίξουν κοινωνικά. Προσπαθούσαν να αγοράσουν έναν αυθεντικό Παρθένη, λ.χ., σε τιμές εξευτελιστικές. Το πιο πιθανό ήταν να επρόκειτο για πλαστό έργο, για “Παρθενοραφή”, όπως διακωμωδούσαν τότε οι κύκλοι. Θυμάμαι άλλο ένα περιστατικό. Μια κυρία, σύζυγος κάποιου φτασμένου που είχε κρεαταγορά, επισκέφθηκε μια γκαλερί για να αγοράσει έργα για το σπίτι της, ζητώντας “κάτι καλό”. Ο έμπορος της πρότεινε να πάρει ένα έργο με κάρβουνο, πενάκι ή σινική. Η κυρία ήθελε “κάτι καλύτερο”. Της πρότεινε παστέλ, υδατογραφίες ή ελαιογραφίες, αλλά εκείνη πάλι δεν ήταν ευχαριστημένη. Στο τέλος της υποσχέθηκε ότι από Δευτέρα θα της έχει έτοιμη μια “βουτυρογραφία” και έφυγε επιτέλους ευχαριστημένη».

Τα χαρίσματα του καλού πλαστογράφου

«Ενας καλός πλαστογράφος δεν αντιγράφει ποτέ μηχανικά. Δεν έχει τόση σημασία το θέμα του ζωγράφου, όσο το συναίσθημά του, η ψυχολογία του, η ανάσα του, ο λυρισμός του. Πρέπει ο αντιγραφέας να ψυχανεμιστεί τη ζωή του, τη φάση που περνούσε όταν έφτιαχνε το έργο. Αφού κάνει το έγκλημα ο πλαστογράφος, ας κριματιστεί με τον σωστό τρόπο, πλησιάζοντας την ψυχή του ζωγράφου, φτιάχνοντας το αντίγραφο με αγάπη. Να γίνει το πλαστό η καλύτερη δυνατή αποτίμηση του έργου ενός καλλιτέχνη. Να μην προσβάλει την μνήμη του νεκρού ζωγράφου, να μην υποκύψει στην ύβριν της κακής και εύκολης αποτύπωσης ενός ξένου έργου».

— Εσείς, με ποιον τρόπο δουλεύατε;

— Είχα πάντα καλό αρχείο με φωτογραφίες από εγκυκλοπαίδειες, καταλόγους κ.ά. Πρόσεχα τις λεπτομέρειες. Μελετούσα την πινελιά, τις αντιθέσεις του φωτός, τα ψυχρά και τα θερμά, τη γραμμή. Εστίαζα ακόμα και στη διάθεση που είχε όταν έκανε το έργο. Πολύ συχνά έκανα νέες συνθέσεις. Από ένα ή δύο πίνακες έπαιρνα τα πρόσωπα, από άλλον το φόντο σαν να πρόκειται για τρίτο έργο του ζωγράφου.