ΑΣΥΜΜΕΤΡΕΣ ΑΠΕΙΛΕΣ. OI NEEΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΕΙΛΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Αντιστράτηγος ε.α. Γ. ΚΟΡΑΚΗΣ

Κάθε εποχή της ιστορικής πορείας της ανθρωπότητας δημιούργησε τις δικές της ανισότητες, αντιπαλότητες και ιδιαίτερες διαμάχες που προκάλεσαν θύματα, καταστροφές και παρεπόμενες επιπτώσεις. Συχνά αυτές οι αντιπαλότητες εκφράσθηκαν με τις παραδοσιακές πολεμικές αναμετρήσεις, άλλες όμως πήραν μορφή εξέγερσης, αντίστασης, ένοπλης ενυπακοής ή ακόμη και ακραίας ατομικής διαμαρτυρίας. Η αφορμή ήταν άλλοτε η πολιτική αντιπαλότητα και άλλοτε η οικονομική ανισότητα ή ο θρησκευτικός φανατισμός. Η ανεπάρκεια των εκμεταλλευσίμων πόρων, οι γεωπολιτικές επιρροές της δύναμης, η εδαφική επέκταση, η πληθυσμιακή πίεση, η διαφορά στην ανάπτυξη ήταν μερικές ακόμη αφορμές για αντιπαλότητες. Το διπολιτκό σύστημα με τη λογική της αποτροπής ή ισορροπίας τρόμου κατάφερε ώστε να μη χρειασθεί ποτέ να κινητοποιηθεί το ένα κατά του άλλου και για 50 χρόνια η ειρήνη ήταν εξασφαλισμένη. Ενώ όμως η κατάρρευση του διπολισμού μας έφερε την παγκοσμιοποίηση, τις τεχνολογικές εξελίξεις και την επικοινωνιακή επανάσταση του διαδικτύου, δηλαδή όλες εκείνες τις παραμέτρους που υπόσχονταν στα τέλη του 20ού αιώνα την αυγή ενός νέου, καινούργιου κόσμου, ήλθαν οι ασύμμετρες απειλές να παίξουν το δικό τους αλλόκοτο και οπωσδήποτε καταλυτικό ρόλο στις επιδιώξεις της δύναμης και της επιρροής.

Στις νέες μορφές απειλών οι αντίπαλοι και τα αποτελέσματα είναι δυσανάλογα είτε με τη φύση της παραδοσιακής αναμέτρησης είτε με τη φύση του σκοπού. Άλλα χαρακτηριστικά αυτών των συγκρούσεων είναι η δυσαναλογία σε καταστροφικότητα, ο εκφοβισμός που επιτυγχάνεται κυρίως με τον αιφνιδιασμό, η θυσία αμάχων και οι ακρότητες στη χρησιμοποίηση μέσων. Τέλος με την χρησιμοποιούμενη ορολογία εκφράζεται η ασυμμετρία ανάμεσα στην εκτέλεση μιας πράξης και στις πρακτικές για την αντιμετώπισή της.

Οι κύριοι παράγοντες που διαμορφώνουν το πλέγμα των ασύμμετρων απειλών είναι η άνιση ανάπτυξη, οι ηγεμονικές συμπεριφορές, οι περιφερειακές διενέξεις, οι οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές διαφορές μεταξύ ανεπτυγμένων και μη ανεπτυγμένων χωρών, η οικονομική μετανάστευση και η λαθρομετανάστευση, η τρομοκρατία, το οργανωμένο έγκλημα, τα όπλα μαζικής καταστροφής, η ηλεκτρονική τρομοκρατία και τα εγκλήματα υψηλής τεχνολογίας και τέλος ο θρησκευτικός και εθνικιστικός φονταμενταλισμός.

Το τρομακτικό κτύπημα της 11^ης Σεπτεμβρίου 2001 διαφοροποίησε τα δεδομένα της άμυνας και γενικότερα της ασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο και προβλημάτισε έντονα την διεθνή κοινότητα ως προς τον τρόπο εκδήλωσης των ασύμμετρων απειλών και των καταστροφικών συνεπειών.

Άνιση Ανάπτυξη, Ηγεμονικές Συμπεριφορές και Περιφερειακές Διενέξεις

Από την άνιση ανάπτυξη, προκαλούνται διαφορές οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές. Υπάρχει τρομακτική ανισορροπία πλούτου, άφθονος πλούτος από την μια πλευρά και απύθμενη φτώχεια από την άλλη, με συνέπεια την οικονομική εξάρτηση και τη δημιουργία σφαιρών επιρροής δορυφόρων και αξόνων, δημοκρατικά καθεστώτα στη Δύση, απολυταρχικά και ανελεύθερα σε πολλές φτωχές χώρες με ευδιάκριτη την επιβολή των ολίγων στους πολλούς. Επίσης διαπιστώνονται μεγάλες διαφορές στους θεσμούς και τις δομές (παιδεία, υγεία, ασφάλεια, συστήματα παροχών κ.λ.π.).

Οι διαφορές που προκύπτουν από την άνιση ανάπτυξη που γίνονται όλο και πιο έντονες συμβάλλουν στην δημιουργία προϋποθέσεων για ασύμμετρες απειλές. Μέσα από συναισθήματα απόγνωσης και οργής «ψαρεύει» η τρομοκρατία. Ο ηγεμονισμός, οι διεθνείς επεμβάσεις και οι στρατηγικοί ανταγωνισμοί που οξύνουν τα περιφερειακά προβλήματα αποσταθεροποιούν το σύγχρονο διεθνές σύστημα. Ιδιαίτερα ο ηγεμονισμός που λειτουργεί είτε προς την κατεύθυνση της κατάργησης του διεθνούς συστήματος εγκαθιδρύοντας μια παγκόσμια αυτοκρατορία είτε προς την κατεύθυνση του ελέγχου με ποικίλους μηχανισμούς του καθεστώτος της κρατικής κυριαρχίας, αποτελεί βασικό αίτιο ανάπτυξης ασύμμετρων απειλών.

Λαθρομετανάστευση

Η κατάρρευση των καθεστώτων της Βαλκανικής, η κρίση στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και η φτώχεια σε πολλές χώρες της Ασίας και της Αφρικής προκάλεσαν ένα μεγάλο κύμα λαθρομετανάστευσης προς τη δύση. Η εξαθλίωση των ανθρώπων αυτών που οφείλεται κυρίως στις απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης, στην καταπίεση που υφίστανται από τα ανελεύθερα καθεστώτα και στις περιπέτειες των συχνών πολεμικών διενέξεων, τους καθιστά ικανούς για διάφορες πράξεις βίας προκειμένου να εξασφαλίσουν την επιβίωσή των και συνεπώς εύκολα θύματα στη στρατολόγηση από οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο.Η χώρα μας, λόγω γεωγραφικής θέσεως, της συμμετοχης στην ΕΕ, στα συστήματα ασφάλειας και γενικότερα του ρόλου που διαδραματίζει στον γεωγραφικό της περίγυρο αποτελεί τελικό και ενδιάμεσο σταθμό προορισμού μεταναστών.

Το ιδιαίτερα κοινωνικό και ανθρωπιστικών διαστάσεων θέμα αγγίζει και τα όρια ασφάλειας. Ειδικότερα η λαθρομετανάστευση διαμορφώνει για τη χώρα μας συνθήκες για πιθανή δημογραφική αλλοίωση του πληθυσμού σε συγκεκριμένες περιοχές,για δημιουργία εθνικών η θρησκευτικών ομάδων, διακίνησης όπλων, εκρηκτικών, ναρκωτικών μη αποκλειομένων και των όπλων μαζικής καταστροφής. Μέσω της λαθρομετανάστευσης δίνεται η δυνατότητα σε κακοποιά στοιχεία και φανατικούς με δυσδιάκριτο τον μεταξύ τους διαχωρισμό και με άγνωστες τις προθέσεις των, να εισέλθουν στη χώρα μας όταν μάλιστα δεν φαίνονται να δημιουργούνται προυποθέσεις για αποτελεσματική διαφύλαξη της άλλης πλευράς των συνόρων, στο έδαφος των γειτονικών της Ελλάδος χωρών, με έλεγχο των διερχομένων και εξερχομένων από αυτές προσώπων.

Η λαθρομετανάστευση, ως ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο λόγω των διαστάσεων που πήρε τα τελευταία χρόνια, αποτελεί έναν εν δυνάμει παράγοντα ασύμμετρης απειλής για το εσωτερικό της χώρας μας και κατά συνέπεια και για τις ένοπλες δυνάμεις. Η θέσπιση ειδικών μέτρων για την απέλασή τους αποτελεί επώδυνη μορφή ενεργειών για όλα τα συμβαλλόμενα μέρη.

Οργανωμένο Έγκλημα

Μια άλλη πηγή ασύμμετρης απειλής είναι το οργανωμένο έγκλημα. Ως οργανωμένο έγκλημα, παρά τις κατά καιρούς εννοιολογικές διακυμάνσεις, θεωρείται η οργάνωση προσώπων, που αποσκοπεί στην άσκηση εγκληματικής δραστηριότητας σε διαρκεί βάση προκειμένου να αποκομίσει οικονομικά οφέλη και να ελέγξει εθνικές και διεθνείς καταστάσεις.

Το 1998 η INTERPOL υοθέτησε ως οργανομένο έγκλημα κάθε επιχείρηση η ομάδα ατόμων που εμπλέκεται σε διαρκεί και παράνομη δραστηριότητα, η οποία έχει πρωταρχικό σκοπό την απόκτηση κερδών ανεξάρτητα από τοπικά σύνορα. Στη Γερμανία από εκπροσώπους της αστυνομίας και της δικαιοσύνης διαμορφώθηκε ένας άλλος ορισμός. Η αντιμετώπιση του οργανομένου εγκλήματος μέσω κοινών προσπαθειών δημιούργησε την ανάγκη ενός κοινού ορισμού. Μετά από πολλές συζητήσεις στην ΕΕ, συμφωνήθηκαν οι προυποθέσεις για να ενταχθεί μια εγκληματική πράξη στο οργανωμένο έγκλημα. Στη χώρα μας εκτός από το άρθρο 187 του ποινικού κώδικα αναγνωρίζεται και το νομικό πλαίσιο της ΕΕ .

Η μετεξέλιξη του οργανωμένου εγκλήματος και η μορφοποίησή του στη σημερινή του μορφή άρχισε, μετά την κατάρρευση των πολιτικών συστημάτων των κρατών του "υπαρκτού σοσιαλισμού" και ιδιαιτέρως, αυτών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, όταν η οικονομία στις χώρες αυτές δεν κατόρθωσε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του μέσου υπηκόου-καταναλωτή για καταναλωτικά αγαθά και έτσι προέκυψε η «παράλληλη» οικονομία και η εμφάνιση ομάδων νέων κυρίως ανθρώπων που διεκδίκησαν τμήμα των κερδών των επιχειρήσεων υπό την μορφή ενός άμορφου ακόμη οργανωμένου εγκλήματος. Οι μεταβολές που επήλθαν στα κράτη αυτά εισήγαγαν ένα νέο είδος βίας συνδεδεμένο με το οργανωμένο έγκλημα, με ιδιαίτερη επικινδυνότητα και κοινωνικές διαστάσεις.

Ανεξάρτητα από τον ορισμό που δίδεται, το οργανωμένο έγκλημα στις νεές του σημερινές μορφές είναι πολυπλοκότερο, επεκτείνεται σε ευρύτερο γεωγραφικό πλαίσιο και δεν εκπορεύεται από τους παραδοσιακούς του χώρους (π.χ. από παραδοσιακές οικογένειες της Ιταλίας κ.λ.π) αλλά από πολλές άλλες χώρες κυρίως από πρώην σοσιαλιστικές δημοκρατίες.

Οι εγκληματικές πράξεις που συγκροτούν το οργανωμένο έγκλημα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. Η διακίνηση ναρκωτικών, το ξέπλυμα χρήματος, εκβιασμοί, προστασία, ανθρώπινα όργανα, η οργανωμένη πορνεία, η κλοπή αυτοκινήτων, έργων τέχνης, διακίνηση πλαστών χαρτονομισμάτων, η χρησιμοποίηση οικονομικών πόρων παράνομων ενεργειών για ενοικίαση μισθοφόρων, είναι μερικές από τις παράνομες δραστηριότητες. Το οργανωμένο έγκλημα συνδέεται επίσης άμεσα με τοπικές πολεμικές συρράξεις με την έννοια ότι χρησιμοποιούνται επαγγελματίες στρατιώτες της τύχης.

Η παράνομη διακίνηση πυρηνικών υλικών, χημικών ουσιών και βιολογικών μικροβίων μέσου του οργανωμένου εγκλήματος προσέδωσε σε αυτό φήμη και διενή εμβέλεια.

Η εγκληματική δραστηριότητα στη χώρα μας σύμφωνα με εκθέσεις αρμοδίων υπηρεσιών στη συντριπτική της πλειοψηφία δεν συνδέεται με το οργανωμένο έγκλημα. Οι εγκληματικές ομάδες που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας και εξαρθρώνονται από τις διωκτικές αρχές δεν διαθέτουν τη βασική δομή διάρθρωσης και οργάνωσης που θα τους επέτρεπε να έχουν διάρκεια στη δράση τους μετά από τη σύλληψη ωρισμένων μελών.

Ωρισμένες μορφές ασύμμετρων απειλών κυρίως πυρηνικής, χημικής, βιολογικής επίθεσης, ηλεκτρονικού και πληροφοριακού πολέμου υπάρχει η δυνατότητα κατω από ωρισμένες προυποθέσης να εκδηλωθούν δια του οργανωμένου εγκλήματος.

To κίνητρο δράσης αυτών που δραστηριοπούνται στο οργανωμένο έγκλημα είναι οικονομικό σε αντίθεση με την τρομοκρατία που είναι πολιτικό. Η πιθανότητα κινδύνου ασύμμετρης απειλής από το οργανωμένο έγκλημα, για τη χώρα μας, κατά την εκτίμησή μου είναι περιορισμένη. Εκείνο που δεν μπορεί να αποκλεισθεί είναι η στρατολόγηση κακοποιών κοινού ποινικού δικαίου από τρομοκρατικές οργανώσεις για επίτευξη στόχων οργανωμένου εγκλήματος.

Οπλα μαζικής καταστροφής

Ο όρος όπλα μαζικής καταστροφής χρησιμοποιείται λόγω της μαζικότητας των καταστροφών που προκαλούν, σε αντιδιαστολή με τον όρο Πυρηνικά-Βιολογικά-Χημικά όπλα που είχε καθιερωθεί αρχικά και αφορούσε στην καθαρά στρατιωτική χρησιμοποίηση και αξία τους.

Την κλιμάκωση των συμβατικών εξοπλισμών κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου ακολούθησαν και τα όπλα μαζικής καταστροφής. Η παγκόσμιος κοινή γνώμη είχε μεν αποδεχθεί το δόγμα της αποτροπής ανησυχούσε όμως όχι τόσο με την κλιμάκωση των ΟΜΚ αλλά περισσότερο γιά την πιθανότητα διασποράς των σε άλλες χώρες. Με την κατάρρευση του διπολισμού η προοπτική διασποράς και χρησιμοποίησης ΟΜΚ είναι εφιαλτική. Σήμερα υπάρχουν αρκετές χώρες που διαθέτουν επίσημα ΟΜΚ και τουλάχιστον άλλες 20 που έχουν αποκτήσει η προσπαθούν να αποκτήσουν κάποια δυνατότητα χρήσης των.

Η φύση της ενδεχόμενης χρησιμοποίησης Όπλων Μαζικής Καταστροφής (ΟΜΚ) αλλάζει. Εκεί όπου ο ρόλος τους ήταν η αποτροπή ενός γενικού πολέμου (κατά την εποχή του ψυχρού πολέμου), τώρα θεωρούνται όπλα επιλογής των θεωρουμένων στρατιωτικών δυνάμεων δευτέρας τάξεως ή ακόμη και μη κρατικών ομάδων. Εκτιμάται, ότι αυτοί οι πρότερον αδύνατοι παράγοντες στο παγκόσμιο προσκήνιο, πιστεύουν πλέον, ότι έχουν βρεί τρόπους επηρεασμού και εκφοβισμού των νομίμων κυβερνήσεων μέσω των ΟΜΚ.

Παρά τις πρωτοβουλίες που έχουν εκδηλωθεί είτε μονομερώς είτε από κοινού για τον έλεγχο των ΟΜΚ ο κίνδυνος της διασποράς και χρησιμοποίησής των δεν έχει εξαληφθεί και οφείλουμε να διατηρήσουμε ικανότητα πρόληψης και αντιμετώπισης τέτοιων απειλών. Η ασύμμετρη απειλή από τα ΟΜΚ είναι διαφορετική για κάθε χώρα και η αντιμετώπισή της απαιτεί διεθνή συνεργασία.

Η συλλογή πληροφοριών και η εκτίμηση της απειλής είναι οι βασικοί παράγοντες που θα οδηγήσουν την κυβέρνηση στην οργάνωση της ασφάλειας του κράτους με τις Ε.Δ. πρωτοπόρες στην συνεχή αυτή προσπάθεια.

Ηλεκτρονική Τρομοκρατία και Εγκλήματα Υψηλής Τεχνολογίας

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, πολλοί ήταν αυτοί που πίστευαν ότι η απειλή για μια τρομοκρατική δράση μεγάλης έκτασης με καταστροφικά αποτελέσματα μέσω των Η/Υ ανήκε στο επίπεδο της επιστημονικής φαντασίας. Η πραγματικότητα όμως ήλθε να αλλάξει αυτή την άποψη. Οι τεχνολογικές εξελίξεις που άρχισαν να προέρχονται από τα εργαστήρια της έρευνας στην ηλεκτρονική, τη βιολογία και την τεχνική ευφυία έδειξαν ότι πολύ σύντομα αυτές οι ακραίες για την εποχή τους προβλέψεις όχι μόνο θα έβγαιναν αληθινές αλλά ταυτόχρονα προοιωνίζονταν ακόμη πιο "φανταστικά" περιβάλλοντα και πρακτικές.

Η προδιαγραφόμενη εξέλιξη των Η/Υ συνοδεύεται με τις ανάλογες προσπάθειες για τη διάβρωση και εκμετάλλευση αυτού του παγκοσμίου συστήματος για εγκληματικούς ή τρομοκρατικούς σκοπούς, προσπάθειες που οι σημερινές διωκτικές αρχές είναι τραγικά αδύναμες να προβλέψουν ή να καταπολεμήσουν.

Το ότι οι πληρωμές και οι εισπράξεις, οι τραπεζικές και εμπορικές συναλλαγές, οι αγορές, οι μεταφορές, η ταχυδρομική επικοινωνία, η ψυχαγωγία, η ενημέρωση, οι δοσοληψίες με το κράτος, η ίδια η εργασία πραγματοποιούνται σήμερα ή θα πραγματοποιούνται στο εγγύς μέλλον, στηριγμένες αποκλειστικά σ΄αυτή τη δομή, ίσως να μας δίνει απλά την εντύπωση μιας εύκολης και δεδομένης χρηστικότητας.

Η πραγματικότητα όμως δεν είναι τόσο απλή. Το πλήθος, η δύναμη και η πολυπλοκότητα της σύνδεσης του Η/Υ που μας κάνουν εύκολη τη ζωή είναι τόσο δεμένα με τις υποδομές της καθημερινότητας που ο ίδιος ο χρήστης να έχει δυσκολίες να αντιληφθεί τις επιπτώσεις μιας μικρής διαταραχής τους.

Είναι γεγονός ότι οι επιθέσεις που έχουν συμβεί μέχρι τώρα στο δίκτυο Υπολογιστών έχουν αντιμετωπισθεί ταχύτατα είτε λόγω της περιορισμένης έκτασης των στόχων τους είτε γιατί η ψαλίδα ανάμεσα στην τεχνογνωσία των εισβολέων και την τεχνογνωσία των "φυλάκων" είναι μικρή.

Η τρομοκρατία όμως συνεχίζει και θα συνεχίσει και στο μέλλον να κτυπά το διαδίκτυο που από την ίδια του τη δομή επιτρέπει αυτές τις επιθέσεις. Οι μορφές της επίθεσης εντοπίζονται στη διάβρωση, την καταστροφή ή την υποκλοπή αρχείων είτε στην πρόκληση καταρρεύσεων σε τμήματά του είτε ακόμη και στην πρακτική που είναι γνωστή σαν ξέπλυμα κεφαλαίων που ένα μέρος τουλάχιστον από αυτά τα κεφάλαια χρησιμοποιούνται για χρηματοδότηση τρομοκρατικών ενεργειών.

Διαπιστώνεται ότι τα μεγάλα συστήματα υπολογιστών που λειτουργούν π.χ. σε τομείς εγκαταστάσεων οπλικών συστημάτων, παρακολούθησης δορυφορικών συστημάτων, σε γιγάντια χρηματοπιστωτικά κέντρα κ.λ.π. έχουν αυξημένες και δυσκολότερες στην παραβίασή τους δικλείδες ασφαλείας. Οι ηλεκτρονικοί τρομοκράτες όμως γνωρίζουν πολύ καλά τις τεράστιες καταστροφικές συνέπειες που μπορούν να προκληθούν ακόμη και σε μικρής έκτασης δολιοφθορά, σε συστήματα που μπορεί να φυλάσσονται λιγότερο αλλά είναι το ίδιο κρίσιμα για τη λειτουργία της καθημερινής ζωής μιας χώρας π.χ. σε τηλεφωνικά δίκτυα, σε συστήματα παροχής ενέργειας, σε δίκτυα κοινωνικών υπηρεσιών κ.λ.π. Τα σχέδια αυτών που σχεδιάζουν προσβολές και απειλές ηλεκτρονικών επιθέσεων μεσαίας έκτασης, εξυπηρετούνται καλύτερα, από την πρόκληση του πανικού, του τρόμου και της κοινωνικής σύγχυσης και αποδιοργάνωσης. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αυτού του είδους της απειλής είναι ο διαβόητος "ιός της χιλιετίας" που αντιμετώπισε ο κάθε χρήστης προσωπικού Η/Υ δηλαδή όλες οι επιχειρήσεις του πλανήτη και όλα τα κράτη του κόσμου, που ανεξάρτητα από την προέλευσή του και ασχέτως αν δημιουργήθηκε μέσα σε σκοτεινά κέντρα ηλεκτρονικής τρομοκρατίας, μυστικές υπηρεσίες ή φιλοπαίγμονες νεαρούς χάκερ με διεστραμένη αίσθηση του χιούμορ, είχε τεράστια επίδραση στην ψυχολογία της μάζας.

Το μέλλον μας επιφυλάσσει ακόμη πιο εφιαλτικές προοπτικές σε ηλεκτρονικές επιθέσεις. Σήμερα η τρομοκρατία και ιδιαίτερα η ηλεκτρονική, διαθέτει άφθονα κεφάλαια, ειδικευμένα άτομα στη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, πλήθος οργανώσεων βιτρίνας με φαινομενικά νομιμότατες προδιαγραφές, λογιστές, χρηματιστές, τραπεζίτες, δικηγόρους, πυρηνικούς φυσικούς και γενικά επιστήμονες ειδικούς στην κρυπτογραφία, πιθανώς πρώην στελέχη μυστικών υπηρεσιών, άριστο και άφθονο σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμο και το σπουδαιότερο μέλη-οπαδούς που είναι πολύ φανατικοί και έτοιμοι για τα πάντα. Είναι πολλές οι ενδείξεις που μας πείθουν ότι η πλειονότητα των τρομοκρατικών ενεργειών στο μέλλον δεν θα διε ξάγεται με απευθείας κτυπήματα σε πραγματικούς στόχους αλλά με επιθέσεις στο χώρο των Υπολογιστών και του διαδικτύου που είναι χώρος που καλύπτει ολόκληρο τον πλανήτη. Η έκταση αυτής της κάλυψης είναι εκείνο που θα κάνει τις ηλεκτρονικές επιθέσεις εξαιρετικά πιο επικίνδυνες από κάθε άλλη τυπική τρομοκρατική δράση.

Θρησκευτικός και Εθνικιστικός Φονταμενταλισμός

Οι τρομοκρατικές ενέργειες της 11ης Σεπτεμβρίου και η συνακόλουθη παγκόσμια κρίση επανέφεραν στο προσκήνιο το θέμα του Ισλάμ και των σχέσεων του ισλαμικού κόσμου με τη Δύση.

Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός, όπως επικράτησε στην αρχή ως ορολογία ή εξτρεμισμός όπως τελικά εξελίχθηκε, για να υποδηλώσει τις πράξεις βίας, είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο με απρόβλεπτες διαστάσεις και έναν ιδιότυπο επεκτατισμό, που δύσκολα ανακόπτεται, πολύ δε δυσκολότερα καταστέλλεται. Είναι ταυτόχρονα το κοινωνικό φαινόμενο λαών που πρόσφατα απέκτησαν εθνική συνείδηση και είναι μια θρησκεία που περιλαμβάνει στοιχεία επεκτατισμού και σχετικής βίας.

Φονταμενταλιστές είναι αυτοί που υποστηρίζουν την ανωτερότητα μερικών θεμελιωδών δογμάτων σε σχέση με τα άλλα.

Φανατισμός είναι η τυφλή προσήλωση σε ιδέα ή πρόσωπο που οδηγεί στην άρνηση αποδοχής της «άλλης» άποψης και στο μίσος εναντίον εκείνου που εκφράζει το αντίθετο.

Εθνικισμός είναι η αποκλειστική και πολλές φορές υπερβολική προσήλωση προς την ιδέα της πατρίδας και του έθνους και γενικά των Εθνικών Ιδεωδών με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό την διάκριση των Εθνών σε ανώτερα και κατώτερα και την προσπάθεια επιβολής των πρώτων στα δεύτερα. Η έντονη προβολή της ιδέας του Έθνους συνδυαζόμενη με τάσεις εδαφικής επεκτάσεως σε βάρος άλλων χωρών συνήθως γειτονικών είναι εθνικισμός.

Η αρχή του εθνικισμού, ως κοινωνικού φαινομένου, τοποθετείται χρονικά στην περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης που άνοιξε το δρόμο για την δημιουργία των σύγχρονων εθνικών κρατών. Ο εθνικισμός ως ιδεολογία και φιλοσοφία εμπεριέχει την ιδέα της επέκτασης των εθνικών συνόρων πράγμα που επιβεβαιώθηκε με την πρόσφατη κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης όπου είδαμε την αναβίωση των παλαιών εθνικισμών σε μεγάλο μέρος της επικρατείας της. Η τάση αυτή εκτός του ότι λειτουργεί αποσταθεροποιητικά υποθάλπει και εθνικιστικές ομάδες που συνιστούν εν δυνάμει ασύμμετρη απειλή.

Τρομοκρατία

Η τρομοκρατία αναπτύχθηκε από τους δύο προηγούμενους ομιλητές, θα έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε και στη συνέχεια και άλλες απόψεις και γι αυτό θα περορισθώ στις παρακάτω επισημάνσεις.

Το κύμα της τρομοκρατίας που πλήττει τις σύγχρονες και ιδιαίτερα τις δυτικές κοινωνίες είναι φαινόμενο που οι ρίζες του φθάνουν μέχρι τις πρώτες μορφές κοινωνικής οργάνωσης.

Τα αίτια μπορούν να αναζητηθούν σε όλο το φάσμα των ανθρωπίνων επιδιώξεων. Πολιτικοί,οικονομικοί, θρησκευτικοί, φυλετικοί, εθνικοί, εθνοτικοί και κονωνικοί λόγοι ενοχοποιούνται Δεν υπάρχουν μυνήματα αισιοδοξίας για την εξάλειψή της απεναντίας αυξάνονται οι δυσχέρειες αντιμετώπισή της.

Η τρομοκρατία έχει γίνει αποτελεσματική γιατί εκμεταλλεύεται την εξέλιξη της σύγχρονης τεχνολογίας που επιτρέπει σε μεμονομένα άτομα η μικρές ομάδες ατόμων να προκαλούν μεγάλων διαστάσεων καταστροφές και εκμεταλλεύεται επίσης την δημοσιότητα των ΜΜΕ.

Μεταφέρει τη μάχη στη σφαίρα του συμβολικού, δεν μάχεται με ισοδύναμα όπλα αλλά με δικούς της όρους που είναι το χρήμα, η τεχνολογία, το δίκτυο των μέσων μαζικής ενημέρωσης και το σπουδαιότερο με το θάνατο των τρομοκρατών όπου δεν υπάρχει συμμετρική απάντηση.

Ο κλασικός πόλεμος,χθές στο Αφγανιστάν αύριο στο Ιράκ και διαρκώς στην Τσετσενία δεν είναι αποτελεσματικό μέτρο για την αντιμετώπισή της. Πιθανώς να την ενισχύει.

Η κρίση της διεθνούς τρομοκρατίας είναι περισσότερο πολιτική παρά οικονομική.

Υπαρχει αδύρητος ανάγκη να προσδιορισθεί η έννοια της τρομοκρατίας, να δημιουργηθεί το κατάλληλο νομικό πλαίσιο που να μην αφήνει περιθώρια για τρομοκρατικές πράξεις και να δημιουργηθεί ένα διεθνές όργανο που θα συντονίζει τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας.

Οι Ένοπλες Δυνάμεις μπροστά στη νέα πρόκληση

Η ανάγκη προσαρμογής των Ενόπλων Δυνάμεων είναι φανερή από την αλλαγή του γεωπολιτικού περιβάλλοντος καθώς έληξε ο ψυχρός πόλεμος. Εάν η κατάρρευση της τέως Σοβιετικής Ένωσης προκάλεσε μια δραματική αλλαγή σε ένα μικρό χρονικό διάστημα υπάρχουν και άλλες εξελίξεις που πραγματοποιήθηκαν και πραγματοποιούνται με πολύ αργούς ρυθμούς μεταβάλλοντες τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Η παγκοσμιοποίηση που εκφράζει ένα μεγάλο μέρος από αυτές τις μεταβολές και καλύπτει όλους τους τομείς της ζωής όπως οικονομία, πολιτισμό, πολιτική, άμυνα κ.λ.π. κάνει τον κόσμο πολύ πιο δυσνόητο αφού είναι ολοένα και δυσκολότερο να απομονώσουμε επιμέρους πραγματικότητες και να τις αναλύσουμε ξεχωριστά. Ο πολλαπλασιασμός των αλληλοεπιδράσεων μας οδηγεί σε συστήματα ολοένα πιο σύνθετα και περίπλοκα. Εάν σ΄αυτά προσθέσουμε και την ρευστότητα που επκρατεί γύρω μας αντιλαμβανόμαστε πόσο δύσκολο είναι να κατανοήσουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες καλούμαστε να υλοποιήσουμε τις αναγκαίες προσαρμογές στο χώρο των Ε.Δ. Και βέβαια το πρόβλημα δεν είναι μόνο δικό μας. Όλοι οι παράγοντες της διεθνούς ζωής βρίσκονται σε δυσκολία και σύγχυση διαφορετικής κλίμακος. Η Ευρώπη έχει την υποχρέωση να αυτοπροσδιορισθεί μέσα σ΄αυτό το συγκεχυμένο περιβάλλον εν αντιθέσει με την υπερδύναμη που κατορθώνει να προσαρμόζει την πολιτική της για μια σειρά από λόγους με επιτυχία και να ενισχύει την διεθνή της θέση.

Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές που έχει επιφέρει η παγκοσμιοποίηση στο χώρο της άμυνας είναι αυτή που αφορά στο ρόλο του εδάφους. Από τον 19^ο αιώνα ανάμεσα στους διαφόρους παράγοντες ισχύος, το έδαφος εθεωρείτο ο σημαντικότερος, τουλάχιστον στην Ηπειρωτική Ευρώπη. Ο απόλυτος έλεγχός του επιτεύχθηκε με την εξέλιξη της βιομηχανικής επανάστασης. Το κρατικό έδαφος αποτέλεσε στην αρχή το πλαίσιο της οικονομικής ανάπτυξης και στη συνέχεια το εφαλτήριο για την κατάκτηση των διεθνών αγορών. Ο θρίαμβος του εθνικού εδαφικού κράτους ολοκληρώθηκε κατά τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο και από εκεί καθιερώθηκε η γεωπολιτική σκέψη που κυριαρχείται από την εδαφική διάσταση και προβάλλεται η εδαφική στρατηγική. Ευρωπαϊκοί λαοί αλληλοεξοντώνονταν δια δύο περίπου αιώνες για να κερδίσουν λίγο έδαφος. Με το άνοιγμα των αγορών και την ανάπτυξη των μεταφορών και επικοινωνιών, το κράτος άρχισε να χάνει τον οικονομικό έλεγχο επάνω στο έδαφός του, ενώ η αξία του εδάφους ως φορέα, ως μέσο της άμυνας και ασφάλειας έχει υποβαθμισθεί.

Σήμερα η ανάπτυξη των τεχνολογιών έχει καταστήσει τον εδαφικό έλεγχο πολύ πιο δύσκολο. Τα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά κύματα διεισδύουν μεταφέροντας ξένες ιδέες και μηνύματα, οι δορυφόροι αναγνωρίζουν το τι γίνεται μέσα σε μία χώρα. Η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής στα οπλικά συστήματα έχει μετατρέψει τον πόλεμο σε δραστηριότητα εκτός τόπου και χρόνου και επικρατεί εκείνος που έχει πρόσβαση σε πιο προχωρημένη τεχνολογία. Ο πόλεμος έχει αποεδαφοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό. Ο εδαφικές επιχειρήσεις, θα μπορούσα να πω, ότι είναι δευτερεύουσες ενέργειες για εξουδετέρωση της αντίστασης του αντιπάλου εφ΄όσον ο πόλεμος θα έχει κριθεί στον αέρα αλλά κυρίως στην τεχνολογική αντιπαράθεση.

Συμπερασματικά θα έλεγα ότι η σχέση εδάφους και ισχύος έχει αντιστραφεί δηλαδή ένας λαός πρέπει να είναι ισχυρός για να μην κινδυνεύει να χάσει το έδαφός του και ότι αυτό που κατά θαυμαστό τρόπο εξέφρασε το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν του Αλβανικού Έπους «Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους», έχει διαφοροποιηθεί με την έννοια ότι μικρές χώρες δεν μπορούν να ελπίζουν ότι θα αντισταθούν για πολύ, στηριγμένες γερά στο έδαφός τους.

Κυρίες και Κύριοι,

Στη νέα εποχή, στην εποχή του 21^ου αιώνα, η ασφάλεια και η οικονομία αποτελούν τους δύο βασικούς πυλώνες που θα στηριχθεί η πορεία μας. Την ασφάλεια, μέχρι πρόσφατα, την διακρίναμε σε εσωτερική και εξωτερική και τα θέματα εσωτερικής ασφάλειας είτε ήταν η τρομοκρατία, το διεθνές έγκλημα, η παράνομη μετανάστευση, είτε ο πληροφοριακός πόλεμος είχαν ανατεθεί στα Υπουργεία Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης. Ήταν ένα εσωτερικό φαινόμενο και έτσι αντιμετωπιζόταν. Μια απόφαση όμως του ΝΑΤΟ, που αποδέχεται, για πρώτη φορά βέβαια, ότι οι ασύμμετρες απειλές είναι εξωτερική απειλή στρατιωτικού χαρακτήρα, αλλάζει τα πράγματα. Με τη θέση αυτή λειτουργεί το άρθρο 5 της Συμμαχίας, εκδηλώνεται δηλαδή η αλληλεγγύη, η συμπαράταξη και η κοινή προσπάθεια. Ανεξάρτητα από τις επιφυλάξεις που μπορεί να έχει κανείς, ιδιαίτερα για τις αποδείξεις ενοχοποίησης των υπευθύνων για τις συνέπειες των πράξεων υλοποίησης των ασύμμετρων απειλών, εκτιμώ ότι έχει ωριμάσει η αντίληψη για μια νέα πολιτική ασφάλειας ώστε να καλύπτει και την αντιμετώπιση των ασύμμετρων απειλών. Υπάρχει επιτακτική ανάγκη οι πολίτες να αισθάνονται ασφαλείς, η κοινωνία μας να είναι θωρακισμένη απέναντι στις ασύμμετρες απειλές. Το θέμα εάν θα συνεχισθεί η ευθύνη αντιμετώπισης των ασύμμετρων απειλών από τα Υπουργεία Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης προβληματίζει τους υπευθύνους.Το βέβαιο είναι ότι σήμερα ζητείται η συμβολή των Ενόπλων Δυνάμεων στην αντιμετώπιση των ασύμμετρων απειλών ως εξωτερική απειλή και αυτό μας οδηγεί στην ανάγκη αναθεώρησης του δόγματος ασφαλείας ώστε να καλύπτει με επάρκεια τις ασύμμετρες απειλές. Η πολιτική Εθνικής Άμυνας έχει ως κεντρικό άξονα της αμυντικής στρατηγικής την αποτροπή της τουρκικής απειλής και την αντιμετώπιση πιθανών κινδύνων από την αποσταθεροποίηση στα Βαλκάνια. Το Στρατηγικό μας Δόγμα είναι αμυντικό, προσανατολισμένο στην αντιμετώπιση των προαναφερθέντων κινδύνων και απειλών. Υπάρχει ανάγκη το δόγμα να αντιμετωπίζει και τις ασύμμετρες απειλές. Οφείλουν οι Ε.Δ. να διαμορφώνουν υποδομές, να αποκτήσουν τα μέσα αλλά και την ικανότητα να αντιμετωπίσουν τις ασύμμετρες απειλές. Αυτό θα επιτευχθεί, κατ΄αρχήν, με την βελτίωση στους τομείς των δικτύων. Η εκμετάλλευση της πληροφορικής και της δυνατότητας αξιοποίησης των νεών μορφών τεχνολογίας από τις Ε.Δ. θα προσδώσει δυνατότητες και ικανότητες αντιμετώπισης ασύμμετρων απειλών.

Η απαξιωτική αντίληψη για την ανθρώπινη ζωή όλων εκείνων που εμπλέκονται στο σύμπλεγμα των ασύμμετρων απειλών και η αδιαφορία για τις συνέπειες των πράξεων τους δυσκολεύει και ελαχιστοποιεί την δυνατότητα των μηχανισμών ασφαλείας να τις αποτρέψουν στο στάδιο της εκδήλωσής των. Αυτό επιβάλλει προβάδισμα στις προληπτικές στρατηγικές σε βάρος των κατασταλτικών και καταδεικνύει την ανάγκη στρατηγικής αναθεώρησης του συστήματος πληροφόρησης και ασφάλειας με επίκεντρο την απρόσκοπτη και καλόπιστη πολυεπίπεδη συνεργασία σε εθνικό και ευρύτερο περιφερειακό επίπεδο ιδιαίτερα με χώρες που πρεσβεύουν τις ίδιες με εμάς αρχές και αξίες.

Ο πληροφοριακός πόλεμος έχει διεθνή υπόσταση και είναι μέρος του γενικού πολέμου. Η απόκτηση τεχνικής, εκπαιδευτικής και θεσμικής υποδομής από τις Ε.Δ. για διεξαγωγή αμυντικών και επιθετικών επιχειρήσεων πληροφοριακού πολέμου είναι προς την σωστή κατεύθυνση. Επίσης επιβάλλεται η ανάληψη πρωτοβουλίας από τις Ε.Δ. ώστε να ενημερωθούν Κυβερνητικοί αξιωματούχοι για την συμβολή του πληροφοριακού πολέμου στην ασφάλεια και άμυνα της χώρας με απώτερο σκοπό την ανάπτυξη οργανωτικών δομών για αντιμετώπιση όλων των συναφών θεμάτων.

Η σταδιακή απεξάρτηση των Ε.Δ. από εμπορικά δίκτυα. Ένας σημαντικός όγκος πληροφοριών μεταφέρεται από εμπορικά μέσα επικοινωνιών που είναι εκτός ελέγχου και προστασίας των Ε.Δ. με αποτέλεσμα την πιθανή ευπάθεια της πληροφοριακής μας υποδομής.

Η δημιουργία σε ανώτατο επίπεδο ενός κεντρικού φορέα για συνεχή εκτίμηση των ασύμμετρων απειλών όπως επίσης και η εισαγωγή του κεφαλαίου των ασύμμετρων απειλών σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης του προσωπικού και ιδιαίτερα των στελεχών των Ε.Δ. θα λειτουργήσουν ενισχυτικά στην αντιμετώπισή των.

Οι Ε.Δ. θα κληθούν να αντιμετωπίσουν το κύριο βάρος των συνεπειών από την χρησιμοποίηση ΟΜΚ. Εκτιμώ ότι η σημερινή ικανότητα των Ε.Δ. για αντιμετώπιση τέτοιων απειλών πρέπει να αυξηθεί.

Αυτές είναι σε γενικές γραμμές οι κατευθύνσεις προς τις οποίες οφείλουν οι Ε.Δ. να εκδηλώσουν ενέργειες ώστε να βελτιωθεί η δυνατότητά των έναντι των ασύμμετρων απειλών. Χρειαζόμαστε Ένοπλες Δυνάμεις ικανές για επιχειρησιακή δράση αλλά και ειδικής εκπαίδευσης του προσωπικού για διαφύλαξη εγκαταστάσεων εθνικού συμφέροντος και διεξαγωγή επιχειρήσεων εναντίον των ασύμμετρων απειλών όταν κριθεί αναγκαίο. Σύμφωνα με τις επιταγές των καιρών ο Ελληνικός Στρατός οφείλει να είναι ευκίνητος, επαγγελματικής εκπαίδευσης και αποτελεσματικός με τη χρήση σύγχρονου εξοπλισμού.

Κυρίες και Κύριοι,

Θα τελειώσω την εισήγησή μου με την απάντηση στο ερώτημα κατά πόσον η χώρα μας αντιμετωπίζει κινδύνους από ασύμμετρες απειλές. Οι νέες μορφές απειλών που είναι χειρότερες από εκείνες με τις οποίες είχαμε συνηθίσει να ζούμε, δεν αναγνωρίζουν σύνορα και δεν έχουν συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές δράσεως. Η Ελλάδα όμως, αν και έχει παραδοσιακά καλές σχέσεις με χώρες περιοχών που, κατά την εκτίμηση πολλών αναλυτών, «εξάγουν» διεθνιστικά φαινόμενα, είναι πιθανό να υποστεί τις συνέπειες ασύμμετρων απειλών λόγω συμμετοχής μας στο ΝΑΤΟ, Ε.Ε. και γενικά σε όργανα συλλογικής ασφάλειας.