Όταν αναφέρομαι στον ζωγράφο-δημιουργό Ευγένιο Σπαθάρη δε το θεωρώ εύκολη υπόθεση. Φοβάμαι ότι θα παρασυρθώ από το «Θέατρο Σκιών», του οποίου υπήρξε αναπόσπαστο κομμάτι.
Φοβάμαι μην παρασυρθώ από αυτό που, 60 χρόνια τώρα είχε δημιουργήσει ο μεγάλος καλλιτέχνης στον νεοελληνικό κόσμο. Ένα μύθο με τύπους ηρώων και ανθρώπων αντικειμενικά πραγματοποιημένους .
Όταν για πρώτη φορά είδα τα ζωγραφικά έργα του, κατάλαβα σχεδόν αμέσως ότι ο Ευγένιος Σπαθάρης , ως μεγάλος δάσκαλος δεν «εξουδετερώθηκε» από τη μοναξιά του, όπως συμβαίνει σχεδόν σε όλους τους μεγάλους καλλιτέχνες. Τη μεταμόρφωσε. Την «κατοίκησε». Εντρύφησε στην ελληνική ιστορία και έφτιαξε δικούς του ήρωες, θεούς, φίλους, τόπους, γλέντια…Ήταν μια ανάγκη του για να κινηθεί, να ζήσει, όχι να αναπαραστήσει. Αυτή η θέση του, θέση ζωής, είναι πιο κοντά στη δημιουργία.
Από την εμπειρία της ελληνικής ιστορίας ο Ευγένιος Σπαθάρης κράτησε την ιδέα. Και το αντίστροφο. Γι’ αυτό είναι καθαρή η ζωγραφική του. Γι’ αυτό προβάλλει έντονη η ποίηση του χρωστήρα του. Γιατί, πέρα από αυτή, προβάλλει ένας χαρακτήρας που αγγίζει οικουμενικά ενδιαφέροντα.
Από την εμπειρία της ιστορίας πέρασε στη φύση του Έλληνα και από εκεί στην ίδια την ιδέα. Αφετηρία καθαρή. Η Ρωμιοσύνη βρήκε τους λαϊκούς της ήρωες .Η υπερφυσική, μεταφυσική τους γύμνια δεν είχε ανάγκη από ωραιοποιά σχήματα. Είχε ανάγκη μόνο από χαρίσματα, τα οποία, σε κοινή θεά ισοδυναμούν με τις ινδικές θεότητες, που, ακόμη και γυμνές, επηρεάζουν όλες τις αισθήσεις. Αυτή είναι η ικανοποίηση του Ευγένιου Σπαθάρη. Αισθάνεται ότι τα έργα του έχουν για όλους τουλάχιστον ένα αντίκρισμα στη σύγχρονη πραγματικότητα. Η σφαγή της Σμύρνης, οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, οι επαγγελματίες του δρόμου, οι φιγούρες της γειτονιάς αποτελούν για όλους γνώριμες ιστορίες από τους γονείς μας. Αυτά τα βιώματα ελπίδας, πόνου και χαράς μας καθοδήγησαν. Οι ήρωες του 1821 ήταν σαν εικονίσματα κρεμασμένοι στις σχολικές μας αίθουσες. Οι μάχες, οι αγώνες για την ελευθερία, μας τροφοδότησαν με ψυχικό μεγαλείο. Αυτή είναι η ζωγραφική του Ευγένιου Σπαθάρη: Ένα ηθογραφικό τοπίο, στο οποίο αρμόζουν ορισμένοι άνθρωποι με ανάλογες πράξεις.
Οι αγώνες, ο εμφύλιος, η Κατοχή, οι δικαιωμένοι πόλεμοι έδωσαν την ευκαιρία στον Ευγένιο Σπαθάρη να δεθεί με τα περασμένα και να συνεχίσει. Αυτά τα έργα μοιάζουν με κλίμακα πνευματική που ισοδυναμεί με κανόνες της ζωής μας. Σχεδόν αποκρυπτογράφησε την φύση του Έλληνα. Ήταν μια ανάγκη για τον λαϊκό καλλιτέχνη, η οποία λειτούργησε ως ανάγκη καθαρότητας, ηθικής και αισθητικής. Δεν ανέχθηκε ποτέ την αδικία της Ιστορίας. Γιατί τα έργα του μοιάζουν μάλλον με ένα είδος «μετάληψης» και έχουν τεράστια συμβολική δύναμη. Οι εικόνες του συλλαμβάνουν παρομοιώσεις. Βιάζουν της αντινομίες της πραγματικότητας . Μέσα σε ένα μόνο έργο του περικλείονται όλες οι ανταποκρίσεις των αισθήσεων. Τα μηνύματά του μεταβιβάζονται άμεσα από τον έναν στον άλλο. Δεν χρειάζεται διανοητικός μόχθος για να παρατηρήσεις τα έργα αυτά. Αρκεί η συγκινησιακή δεκτικότητα για να αισθανθείς πόσο μεγάλο είναι το έργο αυτού του πολυτάλαντου λαϊκού καλλιτέχνη. Η ζωγραφική του έχει λάμψη, «σπιρτάδα». Δεν έχει ανάγκη από «σοφές » συζητήσεις για να γίνει δεκτική. Δονούνται οι εικόνες του σε μια πορεία ακατάληπτης μνήμης, όταν συνδέονται με τον συγκινησιακό μας παλμό.
Πίσω από κάθε τέχνη υπάρχει η μοίρα του φιλότεχνου που μιλάει. Ο Ευγένιος Σπαθάρης μας «προμηθεύει παράδοση». Τα έργα του είναι ελεύθερα. Έχουν την ίδια αυτοτέλεια, την ίδια αρμονία και την ίδια ένταση. Οι ίδιοι συντελεστές συγκίνησης προσδίδουν την ίδια βαρύτητα με τη ζωγραφική του μεγάλου καλλιτέχνη μας Θεόφιλου Χατζημιχάλη. Αποτελεί μια νέα αρετή στη νεοελληνική τέχνη η ζωγραφική του, γιατί μας αφήνει με μια διαύγεια που προβάλλει το βαθμό της ευαισθησίας μας.
