Ο Αλέξανδρος Ιόλας και η Θεσσαλονίκη

Αυτό το ηλεκτρονικό μήνυμα προστατεύεται από spam bots, θα πρέπει να έχετε ενεργοποιημένη τη Javascript για να το δείτε

Είναι αλήθεια ότι πάρα πολύ σημαντικά πράγματα ξεκινούν ανθρώπινα και απλά. Η παλιά φιλία του Αλέξανδρου Ιόλα με τη Μάρω Λάγια αλλά και η επιμονή της τελευταίας για τη δημιουργία ενός μουσείου σύγχρονης τέχνης στη Θεσσαλονίκη, μαζί με τη δραστική και άμεση συμμετοχή του Πέτρου Καμάρα, είναι η αφετηρία της «δωρεάς Ιόλα», η οποία συνολικά περιέλαβε σαράντα επτά έργα.

Από την πρώτη συζήτηση, το 1978, έγιναν πολλά, ενώ η ιδέα ενέπνευσε μια ομάδα ανθρώπων που δούλεψαν σκληρά ώστε σήμερα, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης να είναι ένας θεσμός με οντότητα και εύρος και να εξακολουθεί να εμπνέει τα μέλη και τους πολυάριθμους φίλους και υποστηρικτές του.

Η Θεσσαλονίκη με τους ανθρώπους της σκλάβωσε τον Αλέξανδρο Ιόλα. Του θύμιζε την Αλεξάνδρεια, όπως έλεγε, ή διαισθάνθηκε ταυτόχρονα ότι η μοίρα θα συντηρούσε πάνω σ’ αυτή τη σχέση, σ’ αυτή την αόρατη κλωστή, την μνήμη του. Όχι στη φαντασία, αλλά απτά, με τα έργα που παρέδωσε στα χέρια τους. Ο ίδιος πίστευε, ούτως ή άλλως, ότι τα μουσεία είναι καλύτερα σε χέρια ιδιωτών, μακριά από κρατικές δεσμεύσεις. Όπως ο πολιτισμός, που για να υπάρξει δεν χρειάζεται κυβερνητικές αποφάσεις.

Ο Αλέξανδρος Ιόλας ήταν άνθρωπος της τέχνης, κοσμοπολίτης, διορατικός συλλέκτης, ικανός έμπορος. Νεαρός έφυγε από τη γενέτειρά του Αλεξάνδρεια στη δεκαετία του τριάντα, σπούδασε χορό στο Παρίσι και το Βερολίνο. Ως κορυφαίος χορευτής της Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης περιοδεύει την Ευρώπη και ανακαλύπτει τα νέα ρεύματα και ρυθμούς στη σύγχρονη τέχνη. Όταν ένα σοβαρό ατύχημα τον αναγκάζει να εγκαταλείψει το χορό, αποφασίζει να αφιερωθεί στη συλλογή έργων τέχνης. Ενθουσιάζεται από τον Max Ernst, στη συνέχεια από τον Rene Magritte και τον Victor Brauner.

Αντιλαμβάνεται έγκαιρα ότι οι μεταπολεμικές Η.Π.Α. είναι έτοιμες να υποδεχθούν την ανήσυχη Ευρώπη. Η τέχνη αποκτά την αγορά της και τη δική της χρηματιστηριακή αξία. Δεν θα κάναμε λάθος να λέγαμε ότι ο Ιόλας συντέλεσε σ’ αυτό. Βασίζεται στο ένστικτό του και στις γνώσεις του, το έμπειρο μάτι του διακρίνει τα πάντα, τα πατρονάρει και τα προωθεί. Το 1953 ανοίγει την πρώτη του γκαλερί στη Νέα Υόρκη. Το ’63 στη Γενεύη, το ’64 στο Παρίσι, το ’65 στο Μιλάνο και λίγο αργότερα στη Μαδρίτη. Προέβαλε και καθιέρωσε καλλιτέχνες. Από τις γκαλερί του πέρασαν ονόματα σημαντικά, ανάμεσά τους οι Niki de Saint Phalle, Martial Raysse, Jean-Pierre Raynaud, Pino Pascali, Eliseo Mattiacci, Andy Warhol, Jean Tinguely, Roberto Crippa, Novello Finotti.

Το 1965 αποφασίζει να μεταφέρει την έδρα και την κατοικία του στην Αγία Παρασκευή, στην Αθήνα. Χτίζει το σπίτι του με προδιαγραφές μουσείου και γνωρίζει νέους καλλιτέχνες, συνεργάζεται και δένεται μαζί τους. Ανάμεσά τους ο Τάκις, ο Ακριθάκης, ο Τσόκλης, ο Παύλος. Τους α­νοίγει το δρόμο για διεθνή σταδιοδρομία και αναγνώριση. Οι δεκαετίες '60, '70, '80, σημαδεύονται από τον Αλέξανδρο Ιόλα.

Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, δυσανάγνωστη ως το τέλος. Όσο η τρέχουσα ηθική τον αρνείται τόσο ο ίδιος αντιδρά επιθετικά και απρό­βλεπτα. Πληθωρικός και κυνικός δίνει και παίρνει πίσω. Ο Αλέξανδρος Ιόλας πεθαίνει το 1987 στην Ν. Υόρκη. Το όνειρό του για ένα "Μουσείο lόλα" στην Αθήνα έμεινε ανεκπλήρωτο. Η τεράστια και σπάνιας αξίας, ­καλλιτεχνικής και εμπορικής, συλλογή του, διάσπαρτη. Ένα μικρό της τμήμα βρίσκεται στο Centre Pompidou στο Παρίσι.

Η συνάντηση του Αλέξανδρου Ιόλα µε τη Θεσσαλονίκη αποκτά, ιδιαίτερη σημασία για την πόλη και την υστεροφημία του διορατικού συλλέκτη. Σήμερα στην Ελλάδα τίποτα δε θυμίζει το ευφυές και δημιουργικό του πέρασμα μόνον η συλλογή των 47 έργων που εκείνος δώρισε τότε, "σαν πυρήνα", για να ξεκινήσει τη ζωή του το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην πόλη µας.

Το Διοικητικό Συμβούλιο του Μ.Μ.Σ.Τ. µε πολύ χαρά αποφάσισε να τον τιμήσει δίνοντας το όνομά του στην τριώροφη πτέρυγα του μουσείου και αφιερώνοντάς του τον κατάλογο της μόνιμης συλλογής, η οποία περιλαμβάνει πλέ­ον περισσότερα από χίλια έργα (πίνακες, γλυπτά, εγκαταστάσεις, συναρμογές, χαρακτικά, φωτογραφίες) µε την ελπίδα ότι θα παραμείνει έ­να μουσείο αδέσμευτο, αντισυμβατικό και ανοικτό, ιδιότητες που εκτιμούσε ο Αλέξανδρος Ιόλας και χαρακτήρισαν την ζωή του.


Δωρητές

Η χειρονομία του Αλέξανδρου Ιόλα, μεγάλου ευεργέτη του Μουσείου, συνάντησε πολλούς υποστηρικτές. Γνωστοί συλλέκτες, η Μάγδα Κοτζιά, ο Franz Geierhaas, ο Αλέξανδρος και η Δωροθέα Ξύδη, ο Γιώργος Απέργης, ο Δημήτρης Μεϊμάρογλου και μαζί τους πάρα πολλοί καλλιτέχνες, συνεχίζουν να καταθέτουν συλλογές και έργα τους, με αποτέλεσμα η συλλογή του μουσείου να μεγαλώνει συνεχώς.

Επιθυμώντας να ευχαριστήσουμε όλους τους καλλιτέχνες δωρητές του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, οφείλουμε να τους διαβεβαιώσουμε ότι η αξιολόγηση των δημιουργιών τους είναι μεγάλη. Μέσα από την μορφική και εννοιολογική τεχνοτροπία των έργων τους δημιουργείται ένας θεμελιώδης επικοινωνιακός διάλογος, μια διαλεκτική σχέση, που επιτυγχάνει να επηρεάσει μέσα από τα εκπαιδευτικά προγράμματα τις ιδέες των νέων μαθητών. Γιατί η τέχνη μπορεί ακόμα να μεταδώσει προφητικά μηνύματα και να επηρεάσει την πολιτιστική συνείδηση των νέων.

Στους ευεργέτες του μουσείου πρώτη θέση κατέχουν ο Γιώργος Φιλίππου της Φιλκεράμ-Jοhnsοn, που φιλοξένησε το μουσείο και τη συλλογή του από το 1979 έως το 2001 και η εταιρεία Ι. Μπουτάρης και υιός Α.Ε., που επιβαρύνθηκε την οικονομική του στήριξη στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του.

Επίσης, στους μεγάλους χορηγούς συγκαταλέγονται η ΔΕΘ-Helexpo, που παραχώρησε χώρο στο Μουσείο (περίπτερο της ΔΕΗ) για τη στέγαση κατ’ αρχήν των περιοδικών του εκθέσεων, και από το 1999 έως το 2020, για την ανέγερση των τμηματικών του επεκτάσεων, κατ’ αρχήν με την επιχορήγηση του Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας «Θεσσαλονίκη ‘97» και στη συνέχεια με την μεγάλη επιχορήγηση του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (EFTA) μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και της Ελληνικής Πολιτείας μέσω του Υπουργείου Οικονομικών και του Υπουργείου Πολιτισμού, το Ίδρυμα «Σταύρος Σ. Νιάρχος» που επιχορήγησε την οργάνωση της βιβλιοθήκης του μουσείου, αλλά και συνεχίζει να το υποστηρίζει στις εκθεσιακή του δραστηριότητα και συγκεκριμένα στην ανάδειξη της συλλογής του και παρουσίασή της στην Αθήνα και στο εξωτερικό.

Ιδιαίτερα σημαντικός για την ζωή του Μουσείου είναι ο θεσμός της χορηγίας και η συμπαράσταση της Πολιτείας. Το Υπουργείο Πολιτισμού δια του Υπουργού του και των υπηρεσιακών του στελεχών, εκτιμώντας την ανοδική πορεία του Μ.Μ.Σ.Τ. το στηρίζει ηθικά (υπογραφή Προγραμματικής Σύμβασης) και οικονομικά στις λειτουργικές του ανάγκες, αλλά και συμπράττει στην ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό του (Γ’ Κ.Π.Σ. Επιχειρησιακά Προγράμματα «Πολιτισμός, 2000-2008» και «Κοινωνία της Πληροφορίας» με την επιχορήγηση του οποίου πραγματοποιήθηκε ο κόμβος αυτός).

Σημαντικό έργο πραγματοποιούν οι χορηγοί, οι οποίοι επωμίζονται την οικονομική επιβάρυνση των δραστηριοτήτων του, των εκθεσιακών και των παράλληλων εκδηλώσεών του. Μεταξύ τους συγκαταλέγονται Κρατικοί Φορείς, Πιστωτικά Ιδρύματα, Πολιτιστικά Ιδρύματα, ιδιωτικές επιχειρήσεις και ιδιώτες, ΜΜΕ, αλλά και μεμονωμένοι υποστηρικτές, ιδιώτες και Αίθουσες Τέχνης.

Τα Διοικητικά Συμβούλια του Μακεδονικού Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης, Αρχιτεκτονικής και Βιομηχανικού Σχεδιασμού και του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, ευχαριστούν όλους όσους συμπαραστάθηκαν ηθικά αλλά και υλικά στις όχι πάντα εύκολες προσπάθειές τους. Χωρίς την αρωγή των ευεργετών, των χορηγών, των δωρητών, των καλλιτεχνών, των αιθουσών τέχνης, αλλά και των ιδιωτών που στηρίζουν διαρκώς τις πρωτοβουλίες του, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης δεν θα μπορούσε να ανταποκριθεί στους στόχους και τα προγράμματά του.