Ο Πρωσοπογράφος της φύσης Σπύρος Παπαλουκάς

Ο Μεγάλος Ευρωπαίος Σπύρος Παπαλουκάς

Ένα όνειρο ζωής για τον Βασίλη και τη Μαρίνα Θεοχαράκη έγινε πραγματικότητα. .Το «Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. και Μ. Θεοχαράκη» ξεκίνησε τη λειτουργία του πανηγυρικά με μια μεγάλη αναδρομική έκθεση του Σπύρου Παπαλουκά, όπου παρουσιάζονται περίπου 200 έργα του, σε καλλιτεχνική επιμέλεια του ίδιου του Βασίλη Θεοχαράκη ο οποίος υπήρξε ένας από τους πλέον πιστούς μαθητές και φίλους του μεγάλου δάσκαλου.

Η έκθεση χωρίζεται με ευδιάκριτο τρόπο σε επιμέρους θεματικές ενότητες ,οι οποίες ακολουθούν τις διαφορετικές περιόδους στη ζωή και τη καλλιτεχνική διαδρομή του Σπύρου Παπαλουκά.

Από τα πρώιμα έργα του στην εποχή της μαθητείας του στην Αθήνα και το Παρίσι, έως αυτά της Αίγινας, της Ύδρας, του Αγίου Όρους , της Μυτιλήνης , τις νεκρές φύσεις, τα πορτρέτα και τα τοπία, η έκθεση αυτή η οποία θα διαρκέσει έως το τέλος Απριλίου 2008 ,μας αποκαλύπτει τη βαθύτατη γνώση του Σπύρου Παπαλουκά στα μυστικά της βυζαντινής τέχνης.

Λάτρης της Βυζαντινής παράδοσης και παθιασμένος με την ελληνική φύση, έχει χαρακτηρισθεί από τους ομότεχνούς του ως ο «πιο ζωγραφικός»… και αυτό αρκεί για να συμφωνήσει και ο θεατής βλέποντας με πόσο μαγικό τρόπο εναλλάσσονται στα έργα του οι χρωματικές διαβαθμίσεις, από τα γήινα , τις ώχρες, τις σιένες, τα πράσινα, τα ροζ, τα μπλε του κοβαλτίου, τα ουράνια λευκά… .

Βαθύς γνώστης των προβληματισμών της ζωγραφικής της αρχής του 20^ου αιώνα, ζωγραφίζει το ελληνικό τοπίο αναζητώντας ταυτόχρονα την ίδια τη ζωγραφική του ταυτότητα.

Αποφεύγει να αναμίξει ηθογραφικά στοιχεία και συμβολισμούς στα έργα του αυτός ο καλός μάστορας του χρωστήρα… Δεν τον ενδιαφέρουν… ούτε οι κριτικοί με την ενημερωμένη αμάθειά τους, ούτε οι ατμόσφαιρα της εποχής του….

Για τον καλλιτέχνη που φυλάει μέσα του καλά τα μυστικά της τέχνης του, οι βλασφημίες του πλήθους και οι ασχήμιες της κριτικής, τον αφήνουν παγερά αδιάφορο.

Για τον ζωγράφο Βασίλη Θεοχαράκη, αυτή η έκθεση λειτούργησε σαν πυξίδα στο όνειρο της ζωής του με τη λειτουργία του Ιδρύματός του, αλλά και σαν υπόσχεση ζωής στην επανεκτίμηση του μεγάλου του δάσκαλου και φίλου.

«Θέλω να τιμήσω το δάσκαλό μου . Γι΄αυτό και ανέλαβα προσωπικά την καλλιτεχνική επιμέλεια. Εδώ και δεκαετίες, έχω στήσει αρκετές εκθέσεις δικές μου. Δεν θα μπορούσα λοιπόν, να οργανώσω μια αναδρομική του καλλιτέχνη που θαυμάζω όσο κανέναν άλλον? Με τα έργα του οποίου έχω ζήσει μια ολόκληρη ζωή?»

Ο Σπύρος Παπαλουκάς γεννιέται το 1892 στη Δέσφινα Παρνασσίδας. Το 1907 πιάνει δουλειά σε χρωματοπωλείο στον Πειραιά. Ένα χρόνο μετά παίρνει απολυτήριο σχολαρχείου από τη κωμόπολη Χρυσού. Το 1909 εκτελεί τη πρώτη του παραγγελία, τον «Μεγάλο Αρχιερέα», και κατόπιν ολόκληρο το τέμπλο της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου στη Δεσφίνα.

Έως το1916 φοιτά στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και κατά τη διάρκεια των σπουδών του κερδίζει 7 πρώτα βραβεία.

Για τα επόμενα 5 χρόνια συνεχίζει τις σπουδές του στο Παρίσι, στις σχολές Grande Chaumiere και Ecole Julien .

Το 1922 παίρνει μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία, ως πολεμικός ζωγράφος μαζί με τον Περικλή Βυζάντιο και τον Παύλο Ροδοκανάκη. Με τα έργα που δημιουργούν κατά τη πορεία τους στο μέτωπο, το Υπουργείο Στρατιάς Μικράς Ασίας οργανώνει μεγάλη πολεμική έκθεση στο Ζάππειο Μέγαρο .

Οι κριτικές του Φώτου Πολίτη και του Ζαχαρία Παπαντωνίου για τα έργα του Σπύρου Παπαλουκά είναι διθυραμβικές και το Υπουργείο αποφασίζει τη μεταφορά της έκθεσης στη Σμύρνη, μολονότι διαφαίνεται ήδη η τραγική κατάληξη της εκστρατείας. Από την απόφαση αυτή , ο καλλιτέχνης θα υποστεί βαρύτατο πλήγμα, αφού 500 έργα του καίγονται στο τρένο που τα μεταφέρει στη Σμύρνη τις μέρες της καταστροφής της.

Για δυο χρόνια 1 922-1923, βαθειά απογοητευμένος από τη διακοπή των σπουδών του και την απώλεια των έργων του, αποσύρεται στην Αίγινα , όπου επιδίδεται στη μελέτη του ελληνικού τοπίου.

Εκεί συντροφιά με τον Στρατή Δούκα, τον Δημήτρη Πικιώνη και τον Κώστα Βάρναλη ,δημιουργούν τη «περίοδο της Αίγινας».Την ίδια περίοδο ο Στρατής Δούκας φεύγει για το Άγιον Όρος , όπου προετοιμάζει την εκεί παραμονή του Σπύρου Παπαλουκά τον οποίο ακολουθεί σύντομα με σκοπό να μελετήσει το αγιορείτικο τοπίο και τη βυζαντινή τέχνη. Οι δύο φίλοι παραμένουν στη μοναστηριακή πολιτεία για ένα χρόνο και ο καλλιτέχνης δημιουργεί ακατάπαυστα, δημιουργώντας την περίοδο του «Αγίου Όρους».

Το 1925 ο Στρατής Δούκας προετοιμάζει και πάλι τη παραμονή του καλλιτέχνη στη Μυτιλήνη , όπου ο Παπαλουκάς μένει για ένα εξάμηνο όπου δημιουργεί τη «περίοδο της Μυτιλήνης», ενώ παράλληλα διορίζεται καθηγητής του ελεύθερου και διακοσμητικού σχεδίου στη Βιοτεχνική Σχολή. Μελετάει τα ψηφιδωτά του Οσίου Λουκά. Εκτελεί αντίγραφα . Ζωγραφίζει τοπία της Παρνασσίδας.

Το 1926 με συντροφιά τους φίλους του Στρατή Δούκα και Δημήτρη Πικιώνη πηγαίνει στη Σαλαμίνα, όπου δουλεύοντας χωρίς διακοπή δημιουργεί τη περίοδο της «Σαλαμίνας» ενώ λίγα χρόνια μετά, το 1929, μετά από πρόσκληση του Άγγελου Σικελιανού, μετέχει στη προετοιμασία των Δελφικών Εορτών σε συνεργασία με τον Δημήτρη Πικιώνη.

Μαζί με τους Στρατή Δούκα, Δημήτρη Πικιώνη, Νίκο Χατζηκυριάκο Γκίκα και Σωκράτη Καραντινό ,εκδίδουν το περιοδικό «Τρίτο Μάτι» το οποίο αποτέλεσε σταθμό για τα καλλιτεχνικά και πνευματικά πράγματα του τόπου.

Το Υπουργείο Παιδείας το 1939, του αναθέτει την εικονογράφηση του ναού της Σχολής Νομικού, τη διακόσμηση της Μονής Μεγάλου Σπηλαίου και του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου Κρήτης, για το οποίο πραγματοποιεί όλη τη προεργασία και τις σχετικές μακέτες, αλλά δεν προλαβαίνει να εκτελέσει λόγω της κύρηξης του πολέμου.

Ο δήμαρχος της Αθήνας Κωνσταντίνος Κοτζιάς το 1940, του αναθέτει τη διεύθυνση της Δημοτικής Πινακοθήκης όπου αφοσιώνεται κυριολεκτικά στο έργο της ανασυγκρότησης των συλλογών της , της συντήρησης τους και της οργάνωσης της πρώτης σημαντικής επανέκθεσης τους.

Από το 1951-1956 μετέχει σε επίσημες ελληνικές διοργανώσεις που πραγματοποιεί το ελληνικό κράτος με καλλιτεχνικές εκθέσεις στην Αίγυπτο, το Βέλγιο, τη Γιουγκοσλαβία, την Ιταλία, τον Καναδά, την Ολλανδία, τη Σουηδία, την Αμερική.

Το 1956, διορίζεται καθηγητής του εργαστηρίου ζωγραφικής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, όπου ένα χρόνο μετά αφήνει τη τελευταία του πνοή σε ηλικία 65 ετών.

Σπάνια έκθεση. Από αυτές που χρειάζονται πάθος και όραμα για να οργανωθούν. Από αυτές τις εκθέσεις που αποκαθιστούν τους μεγάλους καλλιτέχνες και το έργο τους.

Από αυτές τις εκθέσεις που επανατοποθετούν τις πνευματικές αξίες στις πραγματικές τους διαστάσεις…

Και επειδή… κάθε έκθεση τελειώνει… αλλά ο κατάλογος πάντα μένει… προμηθευτείτε τη πολυτελή μονογραφία του καλλιτέχνη 325 σελίδων που συνοδεύει την αναδρομική έκθεση η οποία στη συνέχει θα περιοδεύσει εντός και εκτός των συνόρων, στη Θεσσαλονίκη, στη Κωνσταντινούπολη κ.α.