Alexandros Iolas
Ιόλας ή τίποτα...
Και όμως, στη λεηλατημένη βίλα του Αλέξανδρου Ιόλα στην Αγία Παρασκευή υπάρχουν ακόμα έργα τέχνης.
Δεκαεπτά χρόνια έχουν περάσει από το θάνατο του δαιμόνιου εμπόρου τέχνης, ο οποίος ανακάλυψε και ανέδειξε πολλούς διάσημους καλλιτέχνες, ενώ δεν έπαψε μέχρι το τέλος να «σκανδαλίζει» με την εκκεντρική συμπεριφορά του, που δεν χωρούσε σε καλούπια. Στις μυθικές συλλογές του συμπεριλαμβάνονταν διάσημες υπογραφές -από τον Αντι Γουόρχολ, τον Μαξ Ερνστ, τον Ρενέ Μαγκρίτ μέχρι τον Παύλο, τον Τάκι, τον Ακριθάκη- αλλά και ελληνικές αρχαιότητες, βυζαντινές εικόνες, σπάνιες αντίκες.
Δεκαεπτά χρόνια διαρκεί και η περιπέτεια της εγκαταλειμμένης κατοικίας του που σχεδίασε ο Πικιώνης με τον Τσαρούχη, ενώ στις δόξες της φιλοξένησε τον Νουρέγεφ, τον Ντε Κίρικο, την Τζάκι, τη Μελίνα... Από τη στιγμή που έγινε γνωστός ο θάνατός του Ιόλα άρχισε και η αποψίλωση του αρχοντικού. Λένε ότι ακόμα και με καμιόνια κουβαλούσαν, γνωστοί και άγνωστοι, τους πίνακες, τα σπάνια χαλιά, τους λαμπερούς πολυελαίους. Απογυμνωμένη, η βίλα έγινε στέκι ναρκομανών και καταφύγιο άστεγων λαθρομεταναστών. Και, σαν να μην έφταναν όλα αυτά, παραλίγο να καεί πριν από λίγες ημέρες, όταν εκδηλώθηκε φωτιά στο υπόγειό της. Ευτυχώς οι περίοικοι είδαν τον καπνό και ειδοποίησαν εγκαίρως την πυροσβεστική...
«Δεν νομίζω ότι ήταν εμπρησμός, γιατί δεν βρέθηκαν τέτοια στοιχεία. Μάλλον κάποια παιδιά θα έπαιζαν με βαρελότα» εκτιμά ο δήμαρχος της Αγίας Παρασκευής, Αντώνης Σιδέρης, ο οποίος, όπως και ο προκάτοχός του, επιδιώκει την απαλλοτρίωση της βίλας και του οικόπέδου της, περίπου έξι στρεμμάτων, για να τη μετατρέψει σε πολιτιστικό κέντρο και μουσείο μοντέρνας τέχνης. Είναι ίσως η τελευταία ευκαιρία για να διασωθεί και να αξιοποιηθεί το ανάκτορο του Ιόλα, ενώ το χρονόμετρο μετράει αντίστροφα μέχρι τον Σεπτέμβριο. Τότε λήγει και η προθεσμία που το δικαστήριο έχει ορίσει για την απαλλοτρίωση του οικοπέδου.
«Στις αρχές του έτους επιδικάστηκε στον ιδιοκτήτη του ακινήτου Ιόλα, Σπύρο Γεωργίου, αποζημίωση ύψους 9,5 εκατομμυρίων ευρώ, ωστόσο, μέσω του δικηγόρου του δέχτηκε ρύθμιση στα 5 εκατομμύρια ευρώ» εξηγεί ο δήμαρχος.
«Το υπουργείο Πολιτισμού ήδη μας παρέχει πίστωση 2,5 εκατομμυρίων, ενώ γίνονται προσπάθειες να βρεθούν και τα υπόλοιπα. Η αναπληρώτρια υπουργός Πολιτισμού, Φάνη Πάλλη-Πετραλιά, έχει ζητήσει, από τον Μάιο, αύξηση πίστωσης για την απαλλοτρίωση του χώρου από το υπουργείο Οικονομίας» συνεχίζει, δείχνοντάς μας το σχετικό έγγραφο. «Εκτοτε, δεν είχαμε κάποια άλλη επικοινωνία, γιατί, όπως μας τόνισαν, το βάρος δίνεται στα ολυμπιακά έργα».
Ενα ανάκτορο σε εγκατάλειψη
Σήμερα είναι εύκολο και για ένα παιδί να πηδήξει τη μάντρα της αφύλαχτης βίλας. Το θέαμα που αντικρίζεις είναι αποκαρδιωτικό. Στον κήπο, μέσα στην οργιώδη βλάστηση, είναι πεσμένο ένα από τα «Σινιάλα» του Τάκι. Το άλλοτε ολόλευκο αρχοντικό έχει πλέον το χρώμα της μούχλας. Οι μπαλκονόπορτες χάσκουν ανοιχτές. Στο ισόγειο έντονη η μυρωδιά από την υγρασία. Στο πάτωμα μια κομματιασμένη στήλη της Ραβένας από κόκκινο μάρμαρο, αφίσες, κατάλογοι εκθέσεων και παλιά «Newsweek» με εξώφυλλο τον Ρέιγκαν να φοράει το «αιώνιο» χαμόγελο και τον Χομεϊνί με τη βλοσυρή μάσκα του.
Παντού πεταμένα ρούχα. «Λες να είναι από την πανάκριβη γκαρνταρόμπα του Ιόλα;» ήταν προς στιγμήν η σκέψη μας, για να προσγειωθούμε βλέποντας την ετικέτα ενός σακακιού: «mαde in Poland». Στην κουζίνα ξεχαρβαλωμένη η πόρτα του ψυγείου, που ήταν πάντα γεμάτο σαμπάνιες και εκλεκτά εδέσματα. Στον όροφο, σε μια γωνιά, αναποδογυρισμένοι οι καναπέδες-γλυπτά του Μάτα από λευκό δέρμα αλόγου (!). Τουλάχιστον οι τοίχοι, εξ ολοκλήρου από λευκό μάρμαρο, είναι ανέγγιχτοι, αν εξαιρέσει κανείς τα γκράφιτι. Ατόφια παραμένουν και τα μεγάλα μαρμάρινα τραπέζια που κοσμούσαν την τραπεζαρία και τον κήπο...
«Δεν μπορούμε να αναστήσουμε το ανάκτορο του Ιόλα, αλλά θα το ανακαινίσουμε και θα το κάνουμε χώρο πολιτισμού» υπόσχεται ο δήμαρχος της Αγίας Παρασκευής. «Ακόμα και προσφορές έχουμε από καλλιτέχνες και συλλέκτες που συνεργάζονταν με τον Ιόλα, οι οποίοι θέλουν να μας χαρίσουν έργα και προσωπικά του αντικείμενα. Μάλιστα, πριν από λίγο καιρό μας ειδοποίησε ο ιταλός γλύπτης Ελιζέο Ματιάτσι ότι θέλει να μας στείλει ένα γλυπτό που του το είχε αγοράσει ο Ιόλας λίγο πριν πεθάνει...».
«Ακόμα και σήμερα τα έργα της συλλογής του Ιόλα όταν βγαίνουν σε δημοπρασία θεωρούνται φαβορί γιατί είναι μοναδικά κομμάτια», τονίζει ο γκαλερίστας Νίκος Σταθούλης, που έχει γράψει και τη βιογραφία του συλλέκτη.
«Τώρα έχουν μείνει στη βίλα του μόνο όσα ήταν βαριά και δεν μπορούσαν να τα σηκώσουν οι κλέφτες. Οπως δύο έργα του Ματιάτσι, που πρέπει να βρίσκονται στο υπόγειο του σπιτιού, το "Ρόμα" από μολύβι και η "Ταριχευμένη κουλτούρα" από μπομπίνες κινηματογράφου. Πρόσφατα με πληροφόρησαν ότι η "Χοντρή Νανά", ένα τεράστιο γλυπτό της Νίκι ντε Σεν Φαλ που υπήρχε στην είσοδο της βίλας, εντοπίστηκε σε μια μάντρα στο Πικέρμι. Αυτός που το έχει ζητάει "φύλακτρα" για να το δώσει... Η αγωνία του Ιόλα ήταν να μείνει στο σπίτι του η συλλογή του και αυτό πρέπει να το προσπαθήσουμε τώρα οι φίλοι, οι καλλιτέχνες, όλοι όσοι τον γνώριζαν».
Αλέξανδρος Ιόλας-Αντι Γουόρχολ
«Οταν πεθάνω δεν θέλω να μείνει κανένα ίχνος μου. Δεν θέλω ν' αφήσω τίποτα πίσω. Θέλω ο "μηχανισμός" μου να εξαφανιστεί...»
Την ίδια χρονιά, το 1987, και τέσσερις μήνες αργότερα, στίς 20 Ιουνίου, πέθανε ο Αλέξανδρος Ιόλας, ο κοσμοπολίτης, διορατικός συλλέκτης και δαιμόνιος έμπορος τέχνης που συνέδεσε το όνομά του με τη σύγχρονη τέχνη του 20ού αιώνα. Ο Ιόλας οργάνωσε την πρώτη και την τελευταία ατομική έκθεση του Γουόρχολ. Θεωρείται ο άνθρωπος που του έδωσε την ευκαιρία να καθιερωθεί. Πέθαναν και οι δύο στο ίδιο νοσοκομείο της Νέας Υόρκης. Ο Γουόρχολ, σε ηλικία 58 ετών, από επιπλοκές μετά από εγχείρηση αφαίρεσης της χοληδόχου κύστης. Ο Ιόλας στα 79 του από AIDS. Και οι δύο απεχθάνονταν τα νοσοκομεία. Θα φωτίσουμε εδώ τη συνεργασία τους, άγνωστη εν πολλοίς στο ευρύ κοινό.
Η πρώτη τους συνάντηση
Ο Αντριου Γουορχόλα (1928-1987), όπως στ' αλήθεια ονομαζόταν, γεννήθηκε στο Πίτσμπουργκ της Αμερικής από γονείς μετανάστες, καρπαθορωσικής καταγωγής. Ο Ιόλας (Κωνσταντίνος Κουτσούδης) γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1908, γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας εμπόρων, και στράφηκε νωρίς στον χορό. Ως κορυφαίος χορευτής των μπαλέτων του Ζορζ Μπαλανσίν περιοδεύει στην Ευρώπη και ανακαλύπτει τα νέα ρεύματα της σύγχρονης τέχνης. Το 1930 βλέπει στην γκαλερί «Marignan» στο Παρίσι τη «Μελαγχολία» του Ντε Κίρικο. Αυτή ήταν, όπως ο ίδιος έχει δηλώσει σε συνέντευξή του, η πρώτη φορά που μπήκε στο μυαλό του η επιθυμία να αγοράσει έναν πίνακα. Το 1944 ένα σοβαρό ατύχημα τον αναγκάζει να εγκαταλείψει τον χορό και να αφιερωθεί στη συλλογή έργων τέχνης. Το 1946, με την οικονομική βοήθεια της Ελίζαμπεθ Αρντεν, συνεργάζεται με την γκαλερί «Hugo» στη Νέα Υόρκη, την οποία και αγοράζει το 1953.
Σε ένα κτίριο απέναντι ακριβώς από την γκαλερί, ο Γουόρχολ σχεδιάζει τις περίφημες γόβες που τον καθιέρωσαν τη δεκαετία του '50 ως το τρομερό παιδί της εικονογράφησης και της διαφήμισης. Ο Ιόλας πρόσεξε τον λιπόσαρκο νεαρό που πηγαινοερχόταν καθημερινά. Μια μέρα, διηγείται ο βιογράφος του Νίκος Σταθούλης, τον σταμάτησε και τον ρώτησε τι κάνει. «Σχεδιάζω παπούτσια» του απάντησε ο Αντι. «Μπορώ να τα δω;» ρώτησε ο Ιόλας. Την άλλη μέρα ο Γουόρχολ τον ξεναγούσε στο εργαστήριό του και ο Ιόλας του έκλεινε τη συμφωνία για έκθεση.
Τον Ιούνιο του 1952 εγκαινιάστηκε η πρώτη ατομική έκθεση του Γουόρχολ με μια σειρά 15 σχεδίων βασισμένων σε διηγήματα του Τρούμαν Καπότε. Ο Γουόρχολ ήταν 23 ετών και είχε μετακομίσει από το Πίτσμπουργκ στη Νέα Υόρκη τρία χρόνια πριν. «Υπάρχει μόνο μία κριτική για εκείνη την έκθεση και δεν είναι θετική» λέει ο Ματ Ουόρμπικαν, ο υπεύθυνος των αρχείων του Μουσείου Γουόρχολ στο Πίτσμπουργκ. «Ο Αντι είχε μια εμμονή με τον Καπότε ήδη από το 1947, όταν ο συγγραφέας πρωτοπαρουσιάστηκε στην αμερικανική λογοτεχνική σκηνή. Ο Αντι ταυτιζόταν μαζί του. Του έστελνε γράμματα θαυμασμού. Του Καπότε όμως δεν του άρεσε η κολακεία του Γουόρχολ. Δεν είναι σαφές αν γνωρίστηκαν το 1952 στην έκθεση. Από το 1973 όμως και μετά άρχισαν να κάνουν πολλή παρέα. Υπάρχει βέβαια και μια ανεπιβεβαίωτη ιστορία που λέει ότι η μητέρα του Καπότε πήγε στην έκθεση, αγόρασε όλα τα σχέδια και τα κατέστρεψε...»
Για τον Ιόλα πάντως ήταν η αρχή μιας μακρόχρονης φιλίας με τον Γουόρχολ. Ο Ν. Σταθούλης θυμάται ότι μόνο ο Ιόλας μπορούσε να επισκεφθεί απροειδοποίητα το «Factory». Στα «Ημερολόγιά» Γουόρχολ (που εκδόθηκαν το 1989) ο Ιόλας αναφέρεται πολλές φορές. Αλλοτε συζητάνε για δουλειά καθώς τρώνε στο «Factory» κι άλλοτε συναντιούνται σε κάποιο πάρτι στο Παρίσι ή τη Ρώμη. Τούς συνέδεε και το διάσημο ζεύγος των συλλεκτών Τζον και Ντομινίκ ντε Μενίλ από το Τέξας, οι πιστότεροι ίσως μαικήνες του Αντι Γουόρχολ. Αυτοί ανέθεσαν στον Ιόλα να συγκροτήσει τη συλλογή τους. Σήμερα, αυτή ακριβώς η συλλογή αποτελεί το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Φόργουορθ στο Τέξας, ένα από τα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου.
Ο Γουόρχολ ζωγραφίζει Ιόλα
Το 1974 ο Ιόλας παράγγειλε στον Γουόρχολ το πορτρέτο του αγαπημένου του ντανταϊστή αμερικανού φωτογράφου Μαν Ρέι, ενώ το 1982 τύπωσε τα πορτρέτα που έφτιαξε για τον Μέγα Αλέξανδρο. Είναι άλλωστε και το μοναδικό έργο Γουόρχολ που βρίσκεται σε κρατικό ελληνικό ίδρυμα, χάρη στη δωρεά του Ιόλα στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης.
«Το 1972 ο Γουόρχολ ζωγράφισε το πορτρέτο του Ιόλα -δύο απ' αυτά βρίσκονται στη συλλογή του μουσείου στο Πίτσμπουργκ» τονίζει ο Ματ Ουόρμπικαν. «Εχουμε μάλιστα μερικές αδημοσίευτες σελίδες των ημερολογίων του Γουόρχολ, στις οποίες γράφει ότι το 1973, όντας στο Παρίσι, ο Ιόλας έβαλε τον Γουόρχολ να τον ξαναφωτογραφίσει, καθώς τα πρώτα έργα δεν τον ευχαρίστησαν καθόλου...»
Το 1985, ο Ιόλας παράγγειλε στον Γουόρχολ αυτό που έμελλε να είναι το τελευταίο έργο του. Η ιταλική τράπεζα Credito Valtellinese ήθελε ένα ηχηρό γεγονός για τα εγκαίνια του ανακαινισμένου Παλάτσο Stelline στο Μιλάνο. Απέναντι ακριβώς από το Παλάτσο βρίσκεται το μοναστήρι όπου τον 15ο αιώνα ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ζωγράφισε τον «Μυστικό Δείπνο». Στο μυαλό του Ιόλα γεννήθηκε αμέσως η ιδέα. Παρήγγειλε στον Γουόρχολ τον δικό του «Μυστικό Δείπνο». Η ειρωνεία είναι ότι την ίδια ακριβώς περίοδο στην Ελλάδα του άκρατου λαϊκισμού, ο Ιόλας έβλεπε τη φωτογραφία του στα πρωτοσέλιδα εφημερίδων να συνοδεύεται από τα επίθετα ακόλαστος, αρχαιοκάπηλος, ναρκομανής...
Η έκθεση εγκαινιάστηκε στις 22 Ιανουαρίου 1987, με 5.000 καλεσμένους από κάθε γωνιά της Γης. Η επιτυχία ήταν τεράστια και τα έργα (που είχε προ-αγοράσει ο Ιόλας και σχεδίαζε να τα αφήσει στο «μουσείο» που ονειρευόταν να φτιάξει στην Αγία Παρασκευή) θεωρήθηκαν αργότερα τα σημαντικότερα του Γουόρχολ. Συνολικά έφτιαξε 60 έργα για τον «Μυστικό Δείπνο». Τα 24 εκτέθηκαν στο Μιλάνο. Ηταν φωτογραφικές επιζωγραφισμένες ανατυπώσεις του έργου του Ντα Βίντσι αλλά και πορτρέτα του Χριστού, καθώς και καθαρά ζωγραφικά έργα με στοιχεία κολάζ. Ενα απ' αυτά πουλήθηκε αργότερα από τους κληρονόμους του Ιόλα και βρίσκεται στη συλλογή του Ζαχαρία Πορταλάκη. Ο Ιόλας, αν και ήταν στο Μιλάνο τη νύχτα των εγκαινίων, δεν κατάφερε να φτάσει στην γκαλερί. Η αρρώστια τον είχε ήδη καταβάλει και βρέθηκε από το αεροδρόμιο σ' ένα νοσοκομείο της Ιταλίας.
Ο Γουόρχολ τάφηκε στο Πίτσμπουργκ σε κλειστό οικογενειακό κύκλο. Ομως στο μνημόσυνο την 1η Απριλίου στη Νέα Υόρκη συγκεντρώθηκαν περισσότερα από 2.000 άτομα. Ο Ιόλας πέθανε μόνος στις 20 Ιουνίου του 1987 στη Νέα Υόρκη. Η συλλογή του έφυγε νύχτα από τη χώρα -παρά την αντίθετη επιθυμία του. Το σπίτι του στην Αγία Παρασκευή λεηλατήθηκε και σαπίζει αναξιοποίητο...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου