Υπάρχει ζωή στου Ψυρρή;
Από τη Σοφία Ιγνατιάδου
apo TA NEA

Είναι η απόλυτη περιοχή των αντιθέσεων. Βρίσκεται στη σκιά της Ακρόπολης και όμως ελάχιστα έχει επωφεληθεί από τη λάμψη της. Κάποτε έσφυζε από ζωή την ημέρα, την τελευταία δεκαετία έχει γίνει το προπύργιο της νυχτερινής διασκέδασης.

Προτρέχοντας, κάποιοι την είχαν χαρακτηρίσει το «Σόχο» της Αθήνας, αλλά πλέον –πιθανότατα οι ίδιοι–μιλάνε για το αποτυχημένο πείραμά της. Τι συμβαίνει στου Ψυρρή;

O πολεοδομικός ιστός ενός ιστός ενός μεγάλου μέρους της Αθήνας μαρτυρά μια μυωπική αντιμετώπιση των στεγαστικών προβλημάτων που δημιούργησε η αστυφιλία.

Η χιονοστιβάδα των αντιπαροχών σε συνδυασμό με την απουσία ενός πλάνου ανάπτυξης παρέκαμψαν τη σημασία της αστικής μνήμης, διαμορφώνοντας μια πόλη με χαοτικό χωροταξικό σχεδιασμό, άναρχη δόμηση και, το πιο σημαντικό, με διαγραμμένες τις ιστορικές αναφορές της.

Η περιοχή του Ψυρρή φυσικά δεν αποτελεί εξαίρεση. Τα νεοκλασικά που είχαν γεμίσει την περιοχή στις αρχές του 20ού αιώνα δεν είχαν να παλέψουν μόνο απέναντι στους σεισμούς ή τη φθορά του χρόνου, αλλά και τις μπουλντόζες των κατεδαφίσεων.

Από τις μεγαλύτερες απώλειες της περιοχής ήταν το αρχοντικό του Ιωάννη Καρατζά στην Πλατεία Κουμουνδούρου και το σπίτι της οικογένειας Μακρή που κάποτε φιλοξένησε και τον Λόρδο Βύρωνα στην Αγίας Θέκλας.

Στη θέση τους σήμερα θα βρείτε –τι άλλο;– παρκαρισμένα αυτοκίνητα. Oι κουρσάροι της νύχτας διασχίζουν κάθε σαββατόβραδο τους δρόμους Καραϊσκάκη, Παπανικολή, Μιαούλη, αλλά δεν γνωρίζουν ότι στην περιοχή υπήρχε κοιμητήριο ηρώων του ’21.

Τρώνε φέτα και τζατζίκι δίπλα στην εκκλησία των Αγ. Αναργύρων, αλλά αγνοούν ότι σε ένα από τα κελιά της εκκλησίας διέμεινε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.

Η ιστορική μνήμη, όταν δεν ταυτίζεται με την αποστήθιση εγκυκλοπαιδικών γνώσεων ή δεν καταλήγει στην αρχαιολατρία, δημιουργεί μια οικειότητα με τον τόπο σου.

Όταν οι τόνοι τσιμέντου που σε περιβάλλουν σε κάνουν να ασφυκτιάς, είναι πολύ σημαντικό να αντιλαμβάνεσαι ότι η γειτονιά σου έχει μια ιστορία, ανεξάρτητα από το πόσο και αν πιστεύεις ότι σε αφορά.

Στο σχέδιο ανάπλασης του δήμου προβλέπεται βέβαια η «αποκατάσταση της ιστορικής φυσιογνωμίας της περιοχής», αλλά αναρωτιέται κανείς αν το μέγεθος της καταστροφής επιτρέπει την αναστολή της...

Το τέλος της βιοτεχνίας

Oι μικρές βιοτεχνίες, που τη δεκαετία του ’60 έδωσαν άλλο χαρακτήρα σε μια περιοχή που προοριζόταν κυρίως για κατοικία, τα τελευταία χρόνια φυτοζωούν.

«Η παρακμή ξεκίνησε λίγο πριν το 2000. Μικρές βιοτεχνίες, όπως τσαγκαράδικα, αναγκάστηκαν να φύγουν γιατί είτε δεν τους έδιναν το βιομηχανικό ρεύμα που χρειάζονταν για να δουλέψουν είτε οι τιμές ενοικίασης των χώρων εκτοξεύτηκαν στα ύψη», μας λέει ο Νίκος Ντερακοπιάν, που πουλάει δέρματα από τα μέσα του ’60 σε ιδιόκτητο χώρο.

Αναγνωρίζει ότι η δραστηριότητα της περιοχής αναπόφευκτα θα μετατοπιζόταν και προς άλλου τύπου επιχειρήσεις, αλλά δεν παραλείπει να σχολιάσει με παράπονο:

«Εδώ παλιά ήταν πιάτσα εργαστηρίων δέρματος και κοσμημάτων, αλλά πλέον η περιοχή δεν έχει καμία σχέση με το επάγγελμά μας».

«Το εμπόριο έφυγε και οι βιοτεχνίες κλείσανε γιατί δεν μπορούσαν να δουλέψουν. Κλείσανε τους δρόμους και το πέρασμα Μιαούλη προς Αριστοφάνη με το πρόσχημα ότι θέλουν να ευνοήσουν την κατοικία, αλλά τελικά όλα γίνανε κέντρα υγειονομικού ενδιαφέροντος», μας λέει ο επίσης βιοτέχνης Γιάννης Κονταξής.

«Στις πλατείες δεν μπορείς να περάσεις από τα τραπεζοκαθίσματα. Μαθαίνουν ότι θα περάσει ο δήμος, τα μαζεύουν για λίγο και, μόλις φύγει, τα ξαναβάζουν. Να βάλουν ένα όργανο να είναι όλη τη μέρα εκεί! Μόνο έτσι μπορείς να ελέγξεις την κατάσταση».

Τον πετυχαίνω στον απογευματινό του καφέ έξω από το μηχανουργείο του Γιώργου Ράπτη που εργάζεται στην περιοχή από το 1965. O τελευταίος χαρακτηρίζεται από τους συνδαιτυμόνες ως ο «τελευταίος από τους ρομαντικούς».

Ένας τεχνίτης που συνεχίζει με μεράκι μια παράδοση ετών, έστω και αν η καπιταλιστική πραγματικότητα τον έχει γονατίσει οικονομικά.

«O Έλληνας γενικά είναι καλός τεχνίτης και μπορεί να φτιάξει πράγματα στη μισή τιμή απ’ ό,τι έξω. Απλά πλέον οι περισσότεροι θα προτιμήσουν να αντικαταστήσουν ένα εξάρτημα παρά να το φέρουν εδώ και να το επισκευάσουν. Έτσι λειτουργεί ο κόσμος πλέον».

Η ιστορία επαναλαμβάνεται...

Πικρία, απογοήτευση, αγανάκτηση ή ακόμη και παραίτηση φορτίζουν το λόγο των βιοτεχνών που είδανε μια περιοχή, όπου ζήσανε για δεκαετίες, να λεηλατείται και τελικά να τους διώχνει.

«Όλα αυτά έγιναν επειδή κάποιοι θέλησαν να μεταφέρουν το διασκεδαστήριο της Πλάκας εδώ», σχολιάζει ο κ. Ντερακοπιάν.

Η Πλάκα που τη δεκαετία του ’60 και του ’70 έσφυζε από κέντρα νυχτερινής διασκέδασης σώθηκε χάρη στο προεδρικό διάταγμα του Αντώνη Τρίτση, που το ’82 καθόρισε τις χρήσεις γης.
Στην περίπτωση βέβαια της περιοχής του Ψυρρή, είναι ένα θέμα που διαπραγματεύεται ο δήμος με το υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και που πρακτικά δεν έχει διευθετηθεί.

Πολλά νυχτερινά κέντρα λειτουργούν χωρίς άδεια, ενώ τα τραπεζοκαθίσματα έχουν επιδείξει επεκτατικές τάσεις που αντικατοπτρίζουν την ασυδοσία των ιδιοκτητών τους.

«Υπάρχουν μαγαζιά που είναι 2 επί 2 και λειτουργούν μόνο και μόνο χάρη στα τραπεζοκαθίσματα που απλώνουν σε όλο το πεζοδρόμιο. Αυτό που επιθυμούμε σαν κάτοικοι της περιοχής είναι θεσμοθέτηση και τήρηση των χρήσεων γης.

Είναι ένα θέμα που πραγματικά αμφιβάλλω αν θέλουν να το λύσουν. Τα τραπεζοκαθίσματα αποτελούν έναν από τους πιο σημαντικούς πόρους του δήμου, αλλά αυτό που συμβαίνει είναι τραγικό.

Όπως τραγικό είναι και το γεγονός ότι, όπως έδειξε και το παράδειγμα της Αδριανού, οι πρώτοι που επωφελούνται από τις πεζοδρομήσεις του σχεδίου ανάπλασης είναι οι ιδιοκτήτες των τραπεζοκαθισμάτων», μας επισημαίνει η Κατερίνα Πιτούλη, μέλος του Πολιτιστικού Εξωραϊστικού Συλλόγου «Παναθήναια» που δραστηριοποιείται στην ευρύτερη περιοχή του Ψυρρή, του Κεραμεικού και του Μεταξουργείου.

Η ανάπλαση

Το σχέδιο ανάπλασης της περιοχής περιλαμβάνει τη μετατροπή επιλεγμένων δρόμων σε δρόμους ήπιας κυκλοφορίας, τη διαπλάτυνση των πεζοδρομίων (άραγε για να χωρέσουν και άλλα τραπεζοκαθίσματα;), πεζοδρομήσεις (από τα 20 χλμ. δρόμων του Ψυρρή τα 12 θα στρωθούν με κυβόλιθο), περαιτέρω κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, εικαστικές επεμβάσεις με γκράφιτι, αναδιαμόρφωση των πλατειών και δενδροφυτεύσεις κατόπιν βιοκλιματικής μελέτης.

Από το Φεβρουάριο ξεκίνησε και η ελεγχόμενη κυκλοφορία οχημάτων εντός της περιοχής τις βραδινές ώρες της Παρασκευής και του Σαββάτου.

«Δεν γνωρίζουμε κάτι για τη μελέτη γιατί δεν έχει γίνει καμία παρουσίαση. O δήμος οφείλει να θέσει την κάθε απόφαση σε δημόσια διαβούλευση όταν προχωράει σε τέτοια μέτρα.

Όσον αφορά την ανάπλαση του πρασίνου, είμαι αρκετά επιφυλακτική. Έχουν δείξει ήδη ένα επικίνδυνο δείγμα γραφής.

Στην Κανάρη στο Κολωνάκι, για παράδειγμα, στο πλαίσιο της διαπλάτυνσης των πεζοδρομίων, ξεριζώσανε τις νεραντζιές που μοσχοβολούσαν, ένα σήμα κατατεθέν της Αθήνας, και φέρανε αυστραλιανούς βραχυχίτωνες», επισημαίνει η Κατερίνα Πιτούλη.

«Πρέπει να δημιουργηθεί ένας συντονιστικός φορέας διαχείρισης της ανάπλασης του ιστορικού κέντρου ικανός να διαχειριστεί κυκλοφοριακές μελέτες, να ασχοληθεί με θεσμοθετήσεις και επικυρώσεις πολεοδομικών μελετών που ήδη έχουν εκπονηθεί.

Υπάρχουν μελέτες από την Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας που δεν έχουν επικυρωθεί ούτε θεσμοθετηθεί από το 2004! Δυστυχώς, η Ενοποίηση λειτούργησε όταν είχε ένα όραμα, αλλά πλέον δεν κάνει τίποτα. Για την περιοχή του Ψυρρή συγκεκριμένα εφαρμόζεται πολεοδομική μελέτη από το ’93!

Ποια είναι η αντιμετώπιση των κατοίκων απέναντι στις βιοτεχνίες και τα νυχτερινά μαγαζιά; Πού συμπίπτουν τελικά τα συμφέροντα εργαζομένων και μόνιμων κατοίκων;

«Δεν θα είχαμε πρόβλημα να μείνουν επιλεγμένα κάποιες βιοτεχνίες ή νυχτερινά μαγαζιά, δεδομένου ότι θα υπήρχε κάποιο μέτρο και θα τηρούνταν οι άδειες», μας λέει η Κατερίνα και συνεχίζει και η πρόεδρος του συλλόγου, η Βάσω Νικολακοπούλου:

«Υπήρχε σίγουρα όχληση και όταν η περιοχή ήταν γεμάτη από βιοτεχνίες, αλλά αυτός ο κόσμος συντηρούσε και τα μικρομεσαία μαγαζιά. Απλά κάποια στιγμή έπεσε πολύ χρήμα. Υπήρξαν βιοτέχνες που προτίμησαν να το δεχτούν, να πουλήσουν το χώρο τους και να φύγουν».

Oι νέες αφίξεις

Η πολυχρηστικότητα της περιοχής είναι κάτι που φαίνεται να επιθυμούν οι πρόσφατα αφιχθέντες στη συνοικία. Η καθηγήτρια χορού Φρόσω Τρούσα, που μετακόμισε στου Ψυρρή το 1998, ομολογεί:

« Σκοπός είναι να υπάρχει μια ποικιλία. Να μπορεί να βρει κανείς εδώ και καταστήματα που μπορούν να υποστηρίξουν τον κοινωνικό ιστό της περιοχής. Πρέπει να έρθουν νέοι επιχειρηματίες και να πάρουν το ρίσκο.

Αντιλαμβάνομαι, πέρα από τις ιδιαίτερες συνθήκες της, πως υπάρχει μια αρνητική εικόνα για τη γειτονιά, αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο τραγικά. Δεν καταλαβαίνω γιατί,όταν συμβαίνει κάτι στο κέντρο, να είναι πιο τραγικό από ό,τι όταν συμβαίνει στα προάστια».

Η πρόσφατη μεταφορά του OΚΑΝΑ από τη Γερανίου στο Νοσοκομείο Σωτηρία σίγουρα θα ικανοποίησε πολλούς από τους κατοίκους.

«Δεν είναι λύση το να φέρνεις τον OΚΑΝΑ στο κέντρο», μας λέει ο Δημήτρης Δημητρίου, συνιδιοκτήτης του καταστήματος πώλησης επίπλων «Mofu» που άνοιξε επί της Σαρρή το 2001.

«O OΚΑΝΑ πρέπει να βρίσκεται κάπου όπου θα μπορεί να προφυλάξει τα άτομα αυτά από τους διακινητές ναρκωτικών ουσιών»; Πώς βλέπει όμως την παλιά εργατική τάξη της περιοχής;

«Πιστεύω ότι το κράτος θα έπρεπε να στηρίξει επιλεκτικά όσους βιοτέχνες συνδέονται πραγματικά με την παράδοση. Το κάθε επάγγελμα πρέπει να εξυπηρετεί τις ανάγκες της εποχής του, οπότε, αν δεν έχει κάποια ιστορική αξία, η στήριξή του θεωρώ ότι είναι ήσσονος σημασίας. Πάντως, πιστεύω ότι δεν έχουν ιδέα αν θέλουν να κρατήσουν ή όχι τους βιοτέχνες. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιο όραμα».

Το παράδειγμα του Ψυρρή έδειξε ότι σίγουρα δεν φτάνουν μερικές γκαλερί για να δημιουργήσεις το νέο «Σόχο». Απέδειξε ότι, όταν αντιμετωπίζεις μια περιοχή σαν την κότα με τα χρυσά αβγά, προδιαγράφεις τον οικονομικό μαρασμό της.

Και φυσικά, όταν αμελήσεις τον κοινωνικό ιστό των κατοίκων, στήνεις ένα οικοδόμημα χωρίς θεμέλια.

Το μοντέλο ανάπτυξης βασισμένο αποκλειστικά σε επιχειρήσεις υγειονομικού ενδιαφέροντος έφτασε σε κορεσμό, καθιστώντας την έλξη της περιοχής αναλώσιμο είδος και τελικά εξαντλώντας την, καθώς περιοχές όπως ο Κεραμεικός και το Γκάζι αναλάμβαναν με τη σειρά τους τον ίδιο ρόλο.