Διεπιστημονική Ημερίδα LUX IN TENEBRIS Ο τεχνητός φωτισμός από την αρχαιότητα έως σήμερα Σάββατο 10 Μαρτίου 2012, 10:30 – 18:00 Μουσείο Μπενάκη, Κτήριο οδού Πειραιώς Στη διεπιστημονική αυτή ημερίδα ιστορικοί, ιστορικοί της τέχνης, αρχαιολόγοι, μουσειολόγοι, λαογράφοι, ηλεκτρολόγοι και μηχανολόγοι-μηχανικοί θα παρουσιάσουν την εξέλιξη του τεχνητού φωτισμού από την αρχαιότητα έως σήμερα. Οι τρόποι προσέγγισής τους θα ποικίλουν. Άλλοτε θα ανατρέξουν σε ανασκαφικά δεδομένα, ιστορικές μαρτυρίες και σωζόμενα αντικείμενα και άλλοτε σε σύγχρονες φωτομετρικές αναλύσεις, για παράδειγμα σε αντίγραφα αρχαίων φωτιστικών μέσων με σκοπό να διερευνηθούν οι συνθήκες φωτισμού που επικρατούσαν στις οικίες της αρχαίας Ελλάδας. Περνώντας από την ύστερη ρωμαϊκή εποχή στους μέσους χρόνους, θα δοθεί έμφαση στα μέσα που διάφορες θρησκευτικές και πολιτισμικές ομάδες της ανατολικής Μεσογείου (Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι και Ιουδαίοι) επέλεξαν για να φωτίσουν τα θρησκευτικά και κοσμικά τους οικοδομήματα. Παράλληλα, θα εξετασθεί ο συμβολικός χαρακτήρας του φωτός, και ιδιαίτερα της φλόγας, έτσι όπως καταγράφεται στις θρησκευτικές δοξασίες και επιβιώνει στις σύγχρονες κοινωνίες. Μεταβαίνοντας στον εικοστό αιώνα, όταν με τη διάδοση του ηλεκτροφωτισμού συντελέσθηκε η σημαντικότερη μεταβολή στην ιστορία του τεχνητού φωτισμού, θα γίνει προσπάθεια να διερευνηθούν οι λόγοι της αρχικά περιορισμένης διάδοσης του ηλεκτροφωτισμού στον ελλαδικό χώρο και θα προβληθούν οι κοινωνικές διαφοροποιήσεις που αυτή προκάλεσε. Τέλος, φτάνοντας στο παρόν, ερευνητές ηλεκτρολόγοι-μηχανικοί θα προτείνουν καινοτόμους τρόπους φωτισμού αρχαιολογικών χώρων, μουσείων και εκθεμάτων τέχνης με την αξιοποίηση των πλέον εξελιγμένων φωτιστικών συστημάτων. Διοργάνωση: Μουσείο Μπενάκη ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ ΜΟΝΙΜΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ 10:30 - 11:00 ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ Α. Ο ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ 11:00 - 11:20 Τα µέσα τεχνητού φωτισµού στην αρχαιότητα Δρ Δωρίνα Μουλλού (Αρχαιολόγος, Διεύθυνση Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων, ΥΠ.ΠΟ.Τ.) Θα γίνει μια σύντομη επισκόπηση των μέσων φωτισμού που χρησιμοποιούνταν κατά την αρχαιότητα καθώς και προσπάθεια να απαντηθούν ερωτήματα όπως: ποιά ήταν τα μέσα τεχνητού φωτισμού, πώς ξεκίνησαν, πώς εξελίχθηκαν, ποιά ήταν η εργονομική σχεδίασή τους, πόσο κόστιζαν, πού και πώς χρησιμοποιούνταν για φωτισμό. Το μέγιστο βάρος θα δοθεί στον ελλαδικό χώρο των ιστορικών χρόνων. 11:20 - 11:40 Φωτεινές πηγές και συνθήκες φωτισµού στις οικίες της αρχαίας Ελλάδας. Φωτοµετρικές αναλύσεις Δρ Λάμπρος Δούλος, Δρ Δωρίνα Μουλλού, Καθ. Φραγκίσκος Β. Τοπαλής (Εργαστήριο Φωτοτεχνίας, Σχολή Ηλεκτρ. Μηχανικών & Μηχ. Υπολογιστών, Ε.Μ.Π.) Η εργασία αυτή επιχειρεί μια πρώτη προσέγγιση των συνθηκών φωτισμού στις οικίες της αρχαίας Ελλάδας. Στόχος είναι να εξετασθούν τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των φωτιστικών μέσων που χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα (λύχνοι επίπλευσης και αναρρόφησης, δάδες, κεριά) ώστε να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για τις συνθήκες φωτισμού που επικρατούσαν στις οικίες της αρχαιότητας κατά τη διάρκεια της νύχτας. 11:40 - 11:50 Σχόλια – Ερωτήσεις 11:50 - 12:00 Διάλειμμα Β. ΤΑ ΦΩΤΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ 12:00 - 12:20 Ρωµαϊκά και πρωτοβυζαντινά λυχνάρια: πρωτοτυπία και µίµηση, οι δύο όψεις του ίδιου νοµίσµατος Δρ Πλάτων Πετρίδης (Επίκ. Καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Παν/μιο Αθηνών) Κατά τη ρωμαϊκή και πρωτοβυζαντινή εποχή συναντούμε συχνά τη διαδικασία της αντεκτύπωσης (surmoulage), δηλαδή της αναπαραγωγής μίας ή περισσότερων σειρών λυχναριών από μήτρα που προήλθε από αντιγραφή ενός εισηγμένου λύχνου. Από το 2ο έως τον 7ο αι. μ.Χ., τα τοπικά εργαστήρια των ελλαδικών πόλεων μιμούνται τύπους του συρμού με μεγάλη εμπορική επιτυχία. Ταυτόχρονα, από αυτή τη διαδικασία μίμησης προκύπτουν πρωτότυπες δημιουργίες, με κοινό ανά περιοχές διακοσμητικό λεξιλόγιο, που ελάχιστα θυμίζουν τα πρότυπα που αντιγράφηκαν αρχικά. 12:20 - 12:40 Oι καινοτοµίες και ο ρόλος της παράδοσης στον τεχνητό φωτισµό του Βυζαντίου Δρ Ιωάννης Μότσιανος (Αρχαιολόγος-Μουσειολόγος, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, ΥΠ.ΠΟ.Τ.) Στο θέμα του τεχνητού φωτισμού στο Βυζάντιο φαίνεται ότι υπήρξαν ελάχιστες καινοτομίες. Σε πολλές περιπτώσεις η παράδοση του παρελθόντος αποδείχτηκε τόσο ισχυρή ώστε να συμβάλλει στη διαιώνιση επιλογών και συνηθειών που αφορούσαν το φωτισμό, ακόμη κι αν αυτές προσαρμόστηκαν στα δεδομένα και τους συμβολισμούς που καθόριζε η κυρίαρχη θρησκεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο χριστιανισμός. 12:40 - 13:00 Τα µεταλλικά φωτιστικά σκεύη στο Βυζάντιο Δρ Μαρία Ξανθοπούλου (Λέκτωρ Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Παν/μιο Πελοποννήσου) Μια μεγάλη ποικιλία από μεταλλικά φωτιστικά σκεύη (λυχνάρια, λυχνοστάτες, κανδήλες, πολυκάνδηλα) σε ποικίλα σχήματα και με ευφάνταστο διάκοσμο συμπλήρωναν τον εξοπλισμό δημόσιων κτιρίων, εκκλησιών, αλλά και πλούσιων κατοικιών κατά τους Βυζαντινούς χρόνους. Τα σχετικά ανασκαφικά ευρήματα μας πληροφορούν για την κοινωνική θέση, τις συνήθειες και τις πεποιθήσεις των χρηστών τους. 13:00 - 13:10 Σχόλια – Ερωτήσεις 13:10 - 14:00 Διάλειμμα Γ. ΦΩΤΙΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΙΟΥΔΑΪΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ 14:00 - 14:20 Στύλος Πυρός: Φωτίζοντας το δρόµο του προσκυνητή Δρ Γιώργης Μαγγίνης (Αρχαιολόγος, SOAS, University of London, UK) Τα λυχνάρια που βρέθηκαν στην Αγία Κορυφή, το όρος που παραδοσιακά ταυτίζεται με το βιβλικό Χωρήβ στα νότια της χερσονήσου του Σινά, συμπληρώνουν τις γραπτές μαρτυρίες για ένα από τα σημαντικότερα προσκυνηματικά κέντρα της Εγγύς Ανατολής. 14:20 - 14:40 Φωτίζοντας το λόγο του Θεού: Αντικείµενα τεχνητού φωτισµού στα ισλαµικά τεµένη Μαρία Σάρδη (Ιστορικός Τέχνης, Υπ. Διδ., SOAS, University of London, UK / Επιστημονικός Συνεργάτης Μουσείου Μπενάκη) Παρουσίαση των φωτιστικών μέσων που χρησιμοποιήθηκαν για το φωτισμό των τζαμιών και των ιερών τόπων του Ισλάμ από την εμφάνιση της νέας θρησκείας (622 μ. Χ.) έως και τα χρόνια ακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Θα προβληθούν μερικά από τα πιο εντυπωσιακά δείγματα μεταλλοτεχνίας, υαλουργίας και κεραμικής της ισλαμικής τέχνης που αφιερώθηκαν από σουλτάνους και αξιωματούχους σε σημαντικά τεμένη. 14:40 - 15:00 Η λυχνολογική παράδοση στον εβραϊκό πολιτισµό: Τυπολογία, εικονογραφία και χρήση των τεχνητών φωτιστικών σκευών Αναστασία Λουδάρου (Αρχαιολόγος, ΜSc.,Υπ. Διδ., Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας, Α.Π.Θ. / Ειδική Ερευνήτρια του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος) Στην παρούσα ανακοίνωση εξετάζονται τα ιερά φωτιστικά μέσα του εβραϊκού πολιτισμού από την Ελλάδα και το Ισραήλ, στη βάση ιστορικών και αρχαιολογικών τεκμηρίων, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στο συμβολισμό και τη χρήση των λυχνιών από τη βιβλική εποχή έως και τα νεώτερα χρόνια. 15:00 - 15:10 Σχόλια – Ερωτήσεις 15:10 - 15:30 Διάλειμμα Δ. ΑΠΟ ΤΗ ΦΛΟΓΑ ΣΤΟ ΛΑΜΠΤΗΡΑ ΠΥΡΑΚΤΩΣΗΣ 15:30 - 15:50 Καίν’ ακόµη: συµβολική χρήση φωτιστικών στη νεοελληνική κοινωνία Ελένη Μπίντση (Λαογράφος, ΛΕΜΜ-Θ), Αναστασία Κουτσουδάκη (Αρχαιολόγος-Μουσειολόγος) Μια ερμηνευτική προσέγγιση στη χρήση, την απεικόνιση και τη μεταφορική αναφορά φωτιστικών σωμάτων, διερευνώντας τη συμβολική διάστασή τους στον κοινωνικό λόγο. Συμβολισμοί πίσω από κεριά, λυχνάρια, καντήλια και δαδιά που συναντώνται σε τελετουργικές και εθιμικές πρακτικές, σε λαϊκές παραδόσεις και προλήψεις, όπως και σε παραστάσεις. 15:50 - 16:10 Ηλεκτροφωτισµός και ελληνική κοινωνία στις αρχές του 20ου αιώνα Αλίκη Βαξεβάνογλου (Ιστορικός-Ερευνήτρια, Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Κοινωνίας, Ακαδημία Αθηνών) Σημαντικότατη τεχνολογική καινοτομία στις ευρωπαϊκές χώρες ο ηλεκτρισμός εμφανίζεται στην Ελλάδα έχοντας κατά τα φαινόμενα σοβαρά εχέγγυα επιτυχούς διάδοσης (κεφάλαια, γνώσεις κτλ.). Σε τι οφείλεται λοιπόν η πολύ περιορισμένη διάδοση (έστω και μόνο του ηλεκτροφωτισμού) στον ελληνικό πληθυσμό καθ' όλη τη διάρκεια του α’ μισού του 20ου αιώνα; Σε αυτά και σε μερικά ακόμα ερωτήματα θα επιχειρήσει να απαντήσει η ανακοίνωση αυτή. 16:10 – 16:20 Σχόλια – Ερωτήσεις 16:20 – 16:40 Διάλειμμα Ε. ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΩΝ. ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 16:40 - 17:00 Μία πρόταση για το φωτισµό του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Μεσσήνης µε αυτόνοµο φωτοβολταϊκό σύστηµα Καθ. Φραγκίσκος Β. Τοπάλης (Εργαστήριο Φωτοτεχνίας, Σχολή Ηλεκτρ. Μηχανικών & Μηχ. Υπολογιστών, Ε.Μ.Π.) Η ανασκαφή της αρχαίας Μεσσήνης από τον Πέτρο Θέμελη έφερε στο φως μια ολόκληρη αρχαία πόλη. Προς τούτο εκπονήθηκε μελέτη εγκατάστασης φωτισμού με φωτοβολταϊκό σύστημα για αυτόνομη λειτουργία. Ο φωτισμός θα είναι τηλεχειριζόμενος, αυτοματοποιημένος, με επιλεγμένα σενάρια φωτισμού, χωρίς η φωτοβολία του να προκαλεί θάμβωση στους επισκέπτες. 17:00 – 17:20 Ο φωτισµός εκθεσιακών χώρων και εκθεµάτων µουσείων. Μύθος και πραγµατικότητα Δρ Ιωάννης Ηλιάδης (Ηλεκτρολόγος-Μηχανικός, 12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Καβάλα) Στην παρούσα εργασία προτείνονται λύσεις φωτισμού εκθεσιακών χώρων και προθηκών με φυσικό και τεχνητό φως. Λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν σε νέα η παλαιά μουσεία καθώς και σε ιστορικά διατηρητέα κτίρια, τα οποία πρόκειται να λειτουργήσουν ως χώροι συλλογών ή ως μουσεία πόλεων. 17:20 – 17:40 Ανάδειξη έργων τέχνης µε σύγχρονες πηγές φωτισµού Ηλίας Χαλκιώτης (Μηχανολόγος-Μηχανικός, Professional Lighting Applications, OSRAM Α.Ε.) Η εξέλιξη στον τομέα του φωτισμού στις μέρες μας είναι ταχύτατη. Οι σύγχρονες πηγές φωτισμού προσφέρουν καινοτόμες λύσεις τόσο στον φωτισμό ανάδειξης των έργων τέχνης όσο και στην προστασία τους από τη βλαπτική ακτινοβολία. 17: 40 - 17: 50 Ερωτήσεις 17: 50 - 18: 00 Σύνοψη Η ΟΜΑΔΑ BEFORELIGHT ΦΩΤΙΖΕΙ ΤΟ ΚΑΦΕ-ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ ΚΤΗΡΙΟ ΟΔΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ /ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 7 Μαρτίου - 1 Απριλίου 2012 Στο πλαίσιο της διεπιστημονικής ημερίδας: Lux in tenebris. H ιστορία του τεχνητού φωτισμού από την αρχαιότητα έως σήμερα, που θα πραγματοποιηθεί στις 10/03/2012 στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, οι BEFORELIGHT φωτίζουν το καφέ-εστιατόριο του μουσείου με μία φωτογραφική σύνθεση επιλεγμένων έργων τους από τις έως τώρα εικαστικές παρεμβάσεις τους στο Ρότερνταμ, τη Θεσσαλονίκη και τα Χανιά. Στόχος τους είναι να προβληθεί ο τρόπος με τον οποίο ο τεχνητός φωτισμός μπορεί να ξεπεράσει τη χρηστική του λειτουργία και να αποτελέσει εικαστική πρόταση και μορφή σύγχρονης τέχνης. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ BEFORELIGHT Η ομάδα BEFORELIGHT αποτελείται από αρχιτέκτονες, σκηνογράφους, θεατρολόγους και σκηνοθέτες. Στο έργο της περιλαμβάνεται η σύλληψη, ο σχεδιασμός και η εφαρμογή φυσικού και τεχνητού φωτισμού, με στόχο να ενθαρρύνει τη συμμετοχή και τη διάδραση του κοινού με το φως, σε μια διαδικασία όπου η ιδιαιτερότητα του τόπου και ο πειραματισμός στη χρήση φωτιστικών μέσων αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες. Οι BEFORELIGHT έχουν κάνει φωτιστικές παρεμβάσεις στο δημόσιο αστικό χώρο πόλεων όπως η Θεσσαλονίκη, τα Χανιά και το Rotterdam. Επιπλέον, έχουν παρουσιάσει το έργο τους στη 2η Μπιεννάλε Συγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, στο Πεδίο Δράσης Κόδρα , στο Video Art Athens, στο Street Cinema του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και στη Νύχτα Μουσείων του Rotterdam. ΟΜΑΔΑ BEFORELIGHT: Ελίζα Αλεξανδροπούλου, Δήμητρα Αλουτζανίδου, Χριστίνα Αμπατζίδου, Κωνσταντίνα Ευαγγέλου, Κέλλυ Εφραιμίδου, Δημήτρης Θεοχαρούδης, Μαρία Λαζαρίδου, Βασίλης Ντόβρος, Ειρήνη Στείρου