Αλέξανδρος Ιόλας και Αντι Γουόρχολ

«Οταν πεθάνω δεν θέλω να μείνει κανένα ίχνος μου. Δεν θέλω ν' αφήσω τίποτα πίσω. Θέλω ο "μηχανισμός" μου να εξαφανιστεί...»

Τι ειρωνεία! Διαβάζοντας κανείς τη σκέψη του Αντι Γουόρχολ όπως δημοσιεύθηκε το 1975 στη «Φιλοσοφία» του (κυκλοφορεί τώρα και στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Τσαγκαρουσιάνος»), δεν μπορεί παρά να χαμογελάσει. Τα ίχνη του υπάρχουν σήμερα παντού σε όλο τον κόσμο. Τα έργα του εκτίθενται σε περισσότερα από 50 μουσεία ανά τον πλανήτη, ενώ μονοπωλούν το ενδιαφέρον κάθε φορά που δημοπρατούνται, εξαιτίας των αστρονομικών τους τιμών (από 2 έως 5 εκατ. δολάρια). Αν η ποπ αρτ είναι η εικαστική εθνική ταυτότητα της Αμερικής, ο Γουόρχολ υπήρξε ο απόλυτος εκπρόσωπός της. Προφήτεψε τρεις δεκαετίες πριν ό,τι βιώνουμε σήμερα: την κοινωνία της κατανάλωσης και της αφθονίας, της αναλώσιμης εικόνας, της φτηνής δημοσιότητας, της κυριαρχίας των ΜΜΕ. Την ερχόμενη Πέμπτη συμπληρώνονται 20 χρόνια από τον θάνατό του.

Την ίδια χρονιά, το 1987, και τέσσερις μήνες αργότερα, στίς 20 Ιουνίου, πέθανε ο Αλέξανδρος Ιόλας, ο κοσμοπολίτης, διορατικός συλλέκτης και δαιμόνιος έμπορος τέχνης που συνέδεσε το όνομά του με τη σύγχρονη τέχνη του 20ού αιώνα. Ο Ιόλας οργάνωσε την πρώτη και την τελευταία ατομική έκθεση του Γουόρχολ. Θεωρείται ο άνθρωπος που του έδωσε την ευκαιρία να καθιερωθεί. Πέθαναν και οι δύο στο ίδιο νοσοκομείο της Νέας Υόρκης. Ο Γουόρχολ, σε ηλικία 58 ετών, από επιπλοκές μετά από εγχείρηση αφαίρεσης της χοληδόχου κύστης. Ο Ιόλας στα 79 του από AIDS. Και οι δύο απεχθάνονταν τα νοσοκομεία. Θα φωτίσουμε εδώ τη συνεργασία τους, άγνωστη εν πολλοίς στο ευρύ κοινό.

Η πρώτη τους συνάντηση

Ο Αντριου Γουορχόλα (1928-1987), όπως στ' αλήθεια ονομαζόταν, γεννήθηκε στο Πίτσμπουργκ της Αμερικής από γονείς μετανάστες, καρπαθορωσικής καταγωγής. Ο Ιόλας (Κωνσταντίνος Κουτσούδης) γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1908, γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας εμπόρων, και στράφηκε νωρίς στον χορό. Ως κορυφαίος χορευτής των μπαλέτων του Ζορζ Μπαλανσίν περιοδεύει στην Ευρώπη και ανακαλύπτει τα νέα ρεύματα της σύγχρονης τέχνης. Το 1930 βλέπει στην γκαλερί «Marignan» στο Παρίσι τη «Μελαγχολία» του Ντε Κίρικο. Αυτή ήταν, όπως ο ίδιος έχει δηλώσει σε συνέντευξή του, η πρώτη φορά που μπήκε στο μυαλό του η επιθυμία να αγοράσει έναν πίνακα. Το 1944 ένα σοβαρό ατύχημα τον αναγκάζει να εγκαταλείψει τον χορό και να αφιερωθεί στη συλλογή έργων τέχνης. Το 1946, με την οικονομική βοήθεια της Ελίζαμπεθ Αρντεν, συνεργάζεται με την γκαλερί «Hugo» στη Νέα Υόρκη, την οποία και αγοράζει το 1953.

Σε ένα κτίριο απέναντι ακριβώς από την γκαλερί, ο Γουόρχολ σχεδιάζει τις περίφημες γόβες που τον καθιέρωσαν τη δεκαετία του '50 ως το τρομερό παιδί της εικονογράφησης και της διαφήμισης. Ο Ιόλας πρόσεξε τον λιπόσαρκο νεαρό που πηγαινοερχόταν καθημερινά. Μια μέρα, διηγείται ο βιογράφος του Νίκος Σταθούλης, τον σταμάτησε και τον ρώτησε τι κάνει. «Σχεδιάζω παπούτσια» του απάντησε ο Αντι. «Μπορώ να τα δω;» ρώτησε ο Ιόλας. Την άλλη μέρα ο Γουόρχολ τον ξεναγούσε στο εργαστήριό του και ο Ιόλας του έκλεινε τη συμφωνία για έκθεση.

Τον Ιούνιο του 1952 εγκαινιάστηκε η πρώτη ατομική έκθεση του Γουόρχολ με μια σειρά 15 σχεδίων βασισμένων σε διηγήματα του Τρούμαν Καπότε. Ο Γουόρχολ ήταν 23 ετών και είχε μετακομίσει από το Πίτσμπουργκ στη Νέα Υόρκη τρία χρόνια πριν. «Υπάρχει μόνο μία κριτική για εκείνη την έκθεση και δεν είναι θετική» λέει ο Ματ Ουόρμπικαν, ο υπεύθυνος των αρχείων του Μουσείου Γουόρχολ στο Πίτσμπουργκ. «Ο Αντι είχε μια εμμονή με τον Καπότε ήδη από το 1947, όταν ο συγγραφέας πρωτοπαρουσιάστηκε στην αμερικανική λογοτεχνική σκηνή. Ο Αντι ταυτιζόταν μαζί του. Του έστελνε γράμματα θαυμασμού. Του Καπότε όμως δεν του άρεσε η κολακεία του Γουόρχολ. Δεν είναι σαφές αν γνωρίστηκαν το 1952 στην έκθεση. Από το 1973 όμως και μετά άρχισαν να κάνουν πολλή παρέα. Υπάρχει βέβαια και μια ανεπιβεβαίωτη ιστορία που λέει ότι η μητέρα του Καπότε πήγε στην έκθεση, αγόρασε όλα τα σχέδια και τα κατέστρεψε...»

Για τον Ιόλα πάντως ήταν η αρχή μιας μακρόχρονης φιλίας με τον Γουόρχολ. Ο Ν. Σταθούλης θυμάται ότι μόνο ο Ιόλας μπορούσε να επισκεφθεί απροειδοποίητα το «Factory». Στα «Ημερολόγιά» Γουόρχολ (που εκδόθηκαν το 1989) ο Ιόλας αναφέρεται πολλές φορές. Αλλοτε συζητάνε για δουλειά καθώς τρώνε στο «Factory» κι άλλοτε συναντιούνται σε κάποιο πάρτι στο Παρίσι ή τη Ρώμη. Τούς συνέδεε και το διάσημο ζεύγος των συλλεκτών Τζον και Ντομινίκ ντε Μενίλ από το Τέξας, οι πιστότεροι ίσως μαικήνες του Αντι Γουόρχολ. Αυτοί ανέθεσαν στον Ιόλα να συγκροτήσει τη συλλογή τους. Σήμερα, αυτή ακριβώς η συλλογή αποτελεί το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Φόργουορθ στο Τέξας, ένα από τα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου.

Ο Γουόρχολ ζωγραφίζει Ιόλα

Το 1974 ο Ιόλας παράγγειλε στον Γουόρχολ το πορτρέτο του αγαπημένου του ντανταϊστή αμερικανού φωτογράφου Μαν Ρέι, ενώ το 1982 τύπωσε τα πορτρέτα που έφτιαξε για τον Μέγα Αλέξανδρο. Είναι άλλωστε και το μοναδικό έργο Γουόρχολ που βρίσκεται σε κρατικό ελληνικό ίδρυμα, χάρη στη δωρεά του Ιόλα στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης.

«Το 1972 ο Γουόρχολ ζωγράφισε το πορτρέτο του Ιόλα -δύο απ' αυτά βρίσκονται στη συλλογή του μουσείου στο Πίτσμπουργκ» τονίζει ο Ματ Ουόρμπικαν. «Εχουμε μάλιστα μερικές αδημοσίευτες σελίδες των ημερολογίων του Γουόρχολ, στις οποίες γράφει ότι το 1973, όντας στο Παρίσι, ο Ιόλας έβαλε τον Γουόρχολ να τον ξαναφωτογραφίσει, καθώς τα πρώτα έργα δεν τον ευχαρίστησαν καθόλου...»

Το 1985, ο Ιόλας παράγγειλε στον Γουόρχολ αυτό που έμελλε να είναι το τελευταίο έργο του. Η ιταλική τράπεζα Credito Valtellinese ήθελε ένα ηχηρό γεγονός για τα εγκαίνια του ανακαινισμένου Παλάτσο Stelline στο Μιλάνο. Απέναντι ακριβώς από το Παλάτσο βρίσκεται το μοναστήρι όπου τον 15ο αιώνα ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ζωγράφισε τον «Μυστικό Δείπνο». Στο μυαλό του Ιόλα γεννήθηκε αμέσως η ιδέα. Παρήγγειλε στον Γουόρχολ τον δικό του «Μυστικό Δείπνο». Η ειρωνεία είναι ότι την ίδια ακριβώς περίοδο στην Ελλάδα του άκρατου λαϊκισμού, ο Ιόλας έβλεπε τη φωτογραφία του στα πρωτοσέλιδα εφημερίδων να συνοδεύεται από τα επίθετα ακόλαστος, αρχαιοκάπηλος, ναρκομανής...

Η έκθεση εγκαινιάστηκε στις 22 Ιανουαρίου 1987, με 5.000 καλεσμένους από κάθε γωνιά της Γης. Η επιτυχία ήταν τεράστια και τα έργα (που είχε προ-αγοράσει ο Ιόλας και σχεδίαζε να τα αφήσει στο «μουσείο» που ονειρευόταν να φτιάξει στην Αγία Παρασκευή) θεωρήθηκαν αργότερα τα σημαντικότερα του Γουόρχολ. Συνολικά έφτιαξε 60 έργα για τον «Μυστικό Δείπνο». Τα 24 εκτέθηκαν στο Μιλάνο. Ηταν φωτογραφικές επιζωγραφισμένες ανατυπώσεις του έργου του Ντα Βίντσι αλλά και πορτρέτα του Χριστού, καθώς και καθαρά ζωγραφικά έργα με στοιχεία κολάζ. Ενα απ' αυτά πουλήθηκε αργότερα από τους κληρονόμους του Ιόλα και βρίσκεται στη συλλογή του Ζαχαρία Πορταλάκη. Ο Ιόλας, αν και ήταν στο Μιλάνο τη νύχτα των εγκαινίων, δεν κατάφερε να φτάσει στην γκαλερί. Η αρρώστια τον είχε ήδη καταβάλει και βρέθηκε από το αεροδρόμιο σ' ένα νοσοκομείο της Ιταλίας.

Ο Γουόρχολ τάφηκε στο Πίτσμπουργκ σε κλειστό οικογενειακό κύκλο. Ομως στο μνημόσυνο την 1η Απριλίου στη Νέα Υόρκη συγκεντρώθηκαν περισσότερα από 2.000 άτομα. Ο Ιόλας πέθανε μόνος στις 20 Ιουνίου του 1987 στη Νέα Υόρκη. Η συλλογή του έφυγε νύχτα από τη χώρα -παρά την αντίθετη επιθυμία του. Το σπίτι του στην Αγία Παρασκευή λεηλατήθηκε και σαπίζει αναξιοποίητο...

κείμενο: Φωτεινή Μπάρκα
πηγή: www.enet.gr