Η Ομάδα Φιλοπαππου για τον Ιολα

Πολύς λόγος έχει γίνει τα τελευταία χρόνια για μιαν αλλαγή «διάθεσης» που λαμβάνει χώρα στα ελληνικά καλλιτεχνικά πράγματα. Ελλείψει αξιολογικών κριτηρίων και λοιπών αξιωματικών θέσεων που θα όριζαν και θα έθεταν κοινούς παρανομαστές στην σύγχρονη τοπική εικαστική πραγματικότητα, η σχετική συζήτηση τείνει να εκληφθεί ως κενή περιεχομένου. Τι θα μπορούσε να είναι όμως αυτό, το οποίο θα της προσέδιδε κάποιο νόημα; Αρχικά και πολύ γενικά σκέπτεται κανείς ότι ίσως, η διατύπωση μιας πρότασης με υποκείμενο το καλλιτεχνικό «πεδίο», ρήμα την καλλιτεχνική πρακτική και αντικείμενο την τέχνη στο συγκείμενό της, κατάφερνε να αποτελέσει την αφετηρία μιας αλληλουχίας συνειρμών, με σκοπό την πληρέστερη κατανόηση της εν λόγω συνθήκης.

Γίνεται έτσι κατανοητό ότι, στο βαθμό που προαπαιτείται η χρήση ενός κοινού κώδικα επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων, ο επαναπροσδιορισμός της σημασίας των όρων καθαυτών κρίνεται απαραίτητος.

Τι σημαίνει, για παράδειγμα, «σκηνή», με ποιους όρους δραστηριοποιείται, ποια γεγονότα τη συνοδεύουν, ποιος ο ρόλος των ανθρώπων και ποια η δυναμική του συνόλου των εγχειρημάτων; Ή, ακόμα καλύτερα, πώς θα έπρεπε να είναι μια «σκηνή», ποιος ο ιδανικός ρόλος των αντίστοιχων θεσμών σήμερα, τι χαρακτήρα θα έπρεπε να έχει η καλλιτεχνική πρακτική και που θα θέλαμε να «οδηγηθούν» τα πράγματα.

Είναι σίγουρο, πως η όλη προβληματική δεν κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή της. Εντούτοις, μπορεί να επαναδιατυπωθεί μέσω της χρήσης ενός παραδείγματος: της εμβληματικής μορφής του Αλέξανδρου Ιόλα. Στο πρόσωπό του αντικατοπτρίζεται μια άλλου τύπου ματαίωση. «Άλλου τύπου» διότι διαρκεί, εκκρεμώντας ανάμεσα στην απορία για την τύχη της «χαμένης», ή ίσως καλύτερα, διεσπαρμέμης συλλογής του και τα αναπάντητα ερωτήματα που εκκινούν από την πιθανότητα συνολικής φιλοξενίας της σε ένα μουσείο, όπως τουλάχιστον ο ίδιος επιθυμούσε. Η «διάρκεια» της ματαίωσης γίνεται εμφανής, στον συσχετισμό της με την αδιάκοπη καταστροφή και «αποψίλωση» της οικίας του στην Αγία Παρασκευή, την περίφημη Βίλα του Ιόλα, τόπος στον οποίο δυνάμει θα φιλοξενούνταν η συλλογή μετά το θάνατό του δανδή συλλέκτη και πάτρωνα της μοντέρνας τέχνης και που μετά από αυτόν τέθηκε σε κατάσταση αστικού κενού.

Θεωρώντας αναγκαία την επαναφορά αυτού του συστήματος που φαίνεται να έχει ακυρωθεί με τα χρόνια, σε ένα προηγούμενο καθεστώς λειτουργίας του τόπου, πέραν του οποίου θα ξαναεγγραφούν τα νέα δεδομένα που θα θέσουμε ως ζωντανός οργανισμός της νέας καλλιτεχνικής σκηνής, οφείλουμε να παρατηρήσουμε προσεκτικότερα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ως άνω ματαίωσης. Διερωτόμαστε λοιπόν, τι συμβολίζει ο Αλέξανδρος Ιόλας; Ποιος ο ουσιαστικός ρόλος ανάλογων προσωπικοτήτων της παγκόσμιας καλλιτεχνικής σκηνής τότε και τώρα; Ποια η διάδραση ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και το «καλλιτεχνικό πεδίο» τότε (ΠΑΣΟΚ, Μελίνα Μερκούρη), και ποια τώρα; Πώς αντιλαμβανόμαστε την καλλιτεχνική δραστηριότητα της γενιάς μας, ως καλλιτεχνών στη σκιά μιας συλλογής βαρύνουσας σημασίας, όπως αυτή του Αλέξανδρου Ιόλα, και πιο θα είναι το έργο μας εφ όσον αναλάβουμε δράση; Που και με ποιόν τρόπο γίνονται αντιληπτές οι αλλαγές στάσης απέναντι σε ζητήματα -μεταξύ άλλων- καλλιτεχνικής εκπαίδευσης και περιεχομένου των σύγχρονων έργων; Πώς θα μπορούσε, τέλος, να εννοηθεί ένα φανταστικό «μουσείο» του μέλλοντος, που θα απαντήσει στις ιδιαιτερότητες και της ανάγκες μας σήμερα;

Δουλέψαμε σαν ομάδα για να ανιχνεύσουμε τα σημεία που μας οδήγησαν στην παρούσα κατάσταση της ελληνικής καλλιτεχνικής παραγωγής και παρουσίας, βλέποντάς τα σαν ένα σύνολο καταστάσεων που μας χαρακτηρίζουν και μας αφορούν. Ανακαλύψαμε τη βίλα του Ιόλα βεβηλωμένη και παρατημένη από το κράτος. Η ίδια η Βίλα μας έδωσε το εφαλτήριο να ασχοληθούμε παραπέρα με την σύγχρονη κατάσταση της εικαστικής τέχνης στην Ελλάδα, αφού αυτή ως τόπος παραμένει ακόμα εκεί σαν ένα σύγχρονο μνημείο και μοντέρνο ερείπιο, υπενθυμίζοντάς μας την χαμένη συλλογή, τα υπερπολυτελή πάρτι και τις μεγαλοαστικού τύπου κοσμικές εκδηλώσεις και δεξιώσεις, την μοντέρνα τέχνη, και παρά πολλά αλλά τα οποία στρέφονται γύρω από αυτήν την -σχεδόν μυστηριώδη- δίνη ενός ιδιότυπου πολιτισμικού φαινομένου.

Και αναρωτηθήκαμε για όλον αυτόν τον πλούτο, υλικό και πολιτισμικό, που παράχθηκε στα μεταπολεμικά χρόνια της Ελλάδας, από τον Ιόλα, όπως και ότι κινήθηκε γύρω από αυτόν (από τον θεσμό των γκαλερί και των μουσείων μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης, ως τον ρόλο του πάτρωνα). Που χάνονται λοιπόν τα ίχνη της "πολιτιστικής μας κληρονομιάς", εμάς της γενιάς των καλλιτεχνών που γαλουχήθηκε μέσα στις σχολές από μια κουλτούρα σαν αυτή που φτιάχτηκε από τον Ιόλα, που ανέδειξε με πολύ συγκεκριμένο τρόπο την Ευρωπαϊκή μοντέρνα τέχνη, του σουρρεαλισμού, την αμερικανική μεταπολεμική τέχνη και τα κινήματα της ποπ-αρτ; Τι θα μπορούσε, για παράδειγμα, να σήμαινει η αποδοχή της κληρονομιάς του Ιόλα στο σύνολό της, ακόμα και πέρα από τη συλλογή καθαυτή; Για ποιους λόγους η συλλογή του δεν έγινε αποδεκτή και τι συνέβαλε σε αυτό; Ποια θα μπορούσε να είναι η εξέλιξη του συγκεκριμένου χώρου σήμερα;

Αλλά και σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, ποιος θα μπορούσε να είναι ο ρόλος τέτοιων προσώπων στο σημερινό καλλιτεχνικό γίγνεσθαι από τον θεσμό των γκαλερί και των μουσείων μοντέρνας ή σύγχρονης τέχνης, ως το ρόλο του πάτρωνα; Με ποιόν τρόπο επηρέασε το τι και το πώς βλέπουμε έργα, όπως αυτά της μεταπολεμικής μοντέρνας (ή μοντερνιστικής) αμερικανικής τέχνης; Ποιος ο ουσιαστικός ρόλος ανάλογων προσωπικοτήτων της παγκόσμιας καλλιτεχνικής σκηνής τότε και τώρα; Ποια η διάδραση ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και το «καλλιτεχνικό πεδίο»; Πώς θα αντιλαμβανόμασταν την καλλιτεχνική δραστηριότητα μιας σύγχρονης γενιάς καλλιτεχνών στη σκιά μιας συλλογής βαρύνουσας σημασίας, όπως αυτή του Αλέξανδρου Ιόλα; Που και με ποιόν τρόπο γίνονται αντιληπτές οι αλλαγές στάσης απέναντι σε ζητήματα -μεταξύ άλλων- καλλιτεχνικής εκπαίδευσης και περιεχομένου των σύγχρονων έργων; Πώς θα μπορούσε, τέλος, να εννοηθεί ένα φανταστικό μουσείο που θα απαντούσε στις ιδιαιτερότητες και της ανάγκες τους;
Τι συμβολίζει λοιπόν ο Αλέξανδρος Ιόλας;

Μας απασχολούν ιδιαίτερα τα χρόνια κατά τα οποία έγιναν όλα αυτά μέχρι και σήμερα, αφού τότε συνέβησαν οι ραγδαίες αλλαγές σε κοινωνικοπολιτικο επίπεδο και κατ' εξακολούθηση και σε πολιτισμικό, οι οποίες μας χαρακτηρίζουν πολύ πιο άμεσα από την παράδοση της αρχαίας Ελλάδας.

Έχοντας ξεκινήσει πριν αρκετό καιρό την έρευνά γύρω από τις προσλαμβάνουσες μιας τόσο ιδιάζουσας περίπτωσης, η ομάδα Φιλοπάππου προσανατολίζεται στην ενεργοποίηση το τόπου εκείνου, της Βίλας Ιόλα, που φέρει όλα τα σημεία μιας βεβήλωσης, ενός τόπου, στον οποίο συνειδητοποιούμε τελικά ότι έχουν διαδραματιστεί πολύ σημαντικά γεγονότα στην ιστορία της τέχνης της σύγχρονης Ελλάδας.

Πρέπει να αναλογιστούμε ποια ακριβώς είναι αυτά τα σημαντικά γεγονότα, ποιοι καλλιτέχνες πρωταγωνίστησαν σε αυτά, ποιο το έργο τους, τι μας άφησαν ως παρακαταθήκη και ποια ιστορία έγραψαν για μας.

Το έργο που επιλέγουμε να ξεκινήσουμε είναι από τη φύση του πολυσχιδές. Το επιλέγουμε διότι καλύπτει με τη σκιά του ένα ευρύτατο φάσμα της καλλιτεχνικής πραγματικότητας του σήμερα, κάτι το οποίο διαφαίνεται καθαρά από την παρουσίαση του ιστορικού που έχουμε συντάξει μετά από ένα χρόνο έρευνας. Μεταφορικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην ουσία επιχειρούμε μια σύγχρονου τύπου «ανασκαφή» στο πρόσφατο παρελθόν.

Η ομάδα Φιλοπάππου τρέφει την επιθυμία να προσθέσει κάποια νέα δεδομένα στη σύγχρονη ελληνική εικαστική κατάσταση, χρησιμοποιώντας τη γνώση του παρελθόντος, αναγνωρίζοντας τις δυνατότητες που της δίνονται μέσα από αυτή τη γνώση, «εξαργυρώνοντας» την ιστορία που γράφτηκε πολιτιστικά μέσα στο σύγχρονο κοινωνικό πλαίσιο. Διατηρεί τη φαντασίωση της βίλας ως ένα σύγχρονο κέντρο πολιτισμού, που με τη βοήθεια των θεσμών θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, όχι όμως σαν ένα ακόμη μουσείο, κλειστό και ιδρυματοποιημένο αλλά σαν ένα χώρο αφιερωμένο στην αναζήτηση, έρευνα και δημιουργία πρωτοποριακών έργων που θα στέλνουν τα βέλη τους στο μελλοντικό γίγνεσθαι της διεθνικής πολιτισμικής παραγωγής. Σε συνάρτηση με τις νέες επιταγές έκφρασης και πραγμάτωσης μιας διεθνούς και διαπολιτισμικής κουλτούρας, συνυφασμένες με τις κοινωνικοπολιτικές, τεχνολογικές και επιστημονικές αναζητήσεις του σήμερα.

Ως ομάδα Φιλοπάππου έχουμε ήδη στο παρελθόν μας δράσεις που είχαν ως σκοπό την επανενεργοποίηση τόπων και σημείων της πόλης, με πιο αφηρημένο τρόπο. Τόπων που έχουν, είτε πολύ ισχυρή ιστορία (έκθεση Ερειπίων Ένοικοι στο ξενοδοχείο στην Πορταριά Πηλίου), είτε αρχαιολογικό και αστικού σχεδιασμού ενδιαφέρον και συνάμα λειτουργική θέση στην καθημερινότητα της πόλης (έκθεση 37-58 Β/23-43 Α στο παλιό νταμάρι του λόφου Φιλοπάππου), είτε με τουριστικό ενδιαφέρον (Μέμορυ Γκέιμ, Ζούμπερι, Locus Solus στην Ιθάκη, έκθεση στην γκαλερί Gazon Rouge).

Αλλάζοντας προφίλ, βρίσκουμε σκόπιμο να λειτουργήσουμε συλλογικά και νομαδικά ως ένας μη θεσμισμένος οργανισμός με απτές αναφορές στην βίλα του Ιόλα, αφού επί του παρόντος τη θεωρούμε και την ορίζουμε σαν την καλλιτεχνική μας «πρώτη πατρίδα» και αναγνωρίζουμε ένα καλλιτεχνικό ρίζωμα σ΄ αυτήν, ενώ προς το παρόν έχουμε μεταφέρει στο διαδίκτυο τις σκέψεις μας και τις δράσεις σε σχέση με αυτή.

Απευθύνουμε κάλεσμα συμμετοχής και δράσης σε καλλιτέχνες, θεωρητικούς, ιστορικούς ή αντίστοιχες ομάδες, με σκοπό την αναψηλάφηση των παραπάνω ζητημάτων, εντός του πλαισίου της αντιπαραβολής τους με την εμβληματική μορφή του Αλέξανδρου Ιόλα.

Σαν πρώτη φάση του έργου, για την αναγνώριση του πεδίου στο οποίο συνεχίζουμε να εργαζόμαστε, ορίζουμε οι ίδιοι κάποιες επίπεδα ενεργειών και δράσεων που σχετίζονται με το πολυσχιδές θέμα και αφορούν μεταξύ άλλων:

1) α. την ίδια τη βίλα Ιόλα σαν κτισμένο και διαμορφωμένο χώρο, ως αρχιτεκτόνημα, β. ως ένα παράδειγμα μοντέρνου ερειπίου και σύγχρονου μνημείου, γ. ως παράδειγμα στο πλαίσιο του αστικού ιστού, της πολεοδομίας της περιοχής,

2) την εμπλοκή της βίλας στην καθημερινότητα της γειτονιάς της περιοχής Kοντόπευκου Αγίας Παρασκευής,

3) τα ίδια τα έργα της απωλέσασας συλλογής Ιόλα που βρίσκονταν στην βίλα,

4) την ιδιαιτερότητα του κοινωνικού φύλλου του Αλέξανδρου Ιόλα,

5) την σχέση του Αλ. Ιόλα με τις κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις της εποχής του, πριν και μετά την εγκατάσταση του στην Ελλάδα,

6) την παράδοση της αγοράς των γκαλερί και των μουσείων, τον πάτρωνα που μίσθωνε τους καλλιτέχνες του σε αντίθεση με τις σημερινές γκαλερί,

Και σε δεύτερη φάση, κοιτώντας την δική μας διάδραση:

7) τη σχέση που δημιουργούμε εμείς με τους θεσμούς αυτούς, καθώς και την δημοσιοποίηση και την εμπλοκή, δηλαδή την μετατροπή του ακυρωμένου μουσείου σε δημόσιο χώρο διάδρασης με την καλλιτεχνική αλλά και με την τοπική κοινότητα,

8) σε ένα πιο «υπαρξιακό» και «φιλοσοφικό» επίπεδο, την αποκλειστικότητα της ομορφιάς από τον πλούτο των υλικών και

9) το δικό μας φανταστικό μουσείο, ως χώρος φιλοξενίας καλλιτεχνικών έργων, ως αρχιτεκτόνημα, ως κέντρο παραγωγής πολιτισμού.

Με αυτόν τον τρόπο η ομάδα επιχειρεί να ανοίξει την «συζήτηση» γύρω από το όλο ζήτημα, ορίζοντας έναν ανοιχτό τόπο όπου αυτή θα φιλοξενηθεί. Κάθε πρόταση, έργο, δράση, παρέμβαση που θα πραγματοποιηθεί στο ως άνω πλαίσιο θα συναντήσει κάθε δυνατή στήριξη και προβολή εκ μέρους της ομάδας.

Η προθεσή μας είναι η καταγραφή, η παράθεση και η προβολή όλων των έργων που θα προκύψουν κυρίως σε ένα διαδικτυακό τόπο που σχεδιάζουμε, καθώς και μια έκθεση και μια ειδική έκδοση για τα έργα αυτά.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε εδώ ότι στα πλαίσια της ‘οικειοποίησης’ της περίπτωσης Ιόλα μέσα από μια δημιουργική διαδικασία, τα πνευματικά δικαιώματα (δικαιώματα χρήσης, πώλησης ) ανήκουν στον δημιουργό τους και είναι στην ευχέρεια του κατά πόσο θα επιτρέψει ή όχι να χρησιμοποιηθεί με την σειρά του και το δικό του έργο (αναφορά) από κάποιον επόμενο.

Να θυμίσουμε/τονίσουμε εδώ ότι, όπως αναφέρεται και στο ιστορικό Ιόλα (βλ.σχετικά) η βίλα Ιόλα συνδέεται με ένα περίπλοκο ιστορικό ιδιοκτησίας χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι είναι δημόσιος χώρος αλλά αποτελεί ιδιόκτητο χώρο για τον οποίο ισχύει ότι και για όλους τους ιδιόκτητους χώρους.

Αυτό που θέλουμε να πετύχουμε με αυτό το κάλεσμα είναι στην ουσία να εμπλέξουμε τον Ιόλα και την κληρονομιά του στη σημερινή πραγματικότητα όπως και αντίστροφα να γίνει γνωστή, να χρησιμοποιηθεί και να λειτουργεί πλέον ως αναφορά η περίπτωση Ιόλα σαν ένα εικαστικό , ένα κοινωνικό-πολιτικό-ιστορικό δεδομένο.

Ένα σύντομο βιογραφικό του Αλέξανδρου Ιόλα

Ο Κωνσταντίνος Κουτσούδης, γιος του Ανδρέα έμπορου βαμβακιού από τη Χίο και της Περσεφόνης μιας όμορφης γυναίκας, γεννιέται στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το Μάρτιο του 1908. Νονός του γίνεται ο Κων/νος Τσαλδάρης. Από νωρίς βιώνει μέσα στο σπίτι του το ξύλο, την τιμωρία και τη επιβολή της τάξης από τον πατέρα του και τη γιαγιά του. Τον πρωτότοκο γιό της οικογένειας ακολουθούν η Νίκη, ο Δημήτρης και η Ηρώ. Μεγαλωμένος σε αστικό περιβάλλον αγοράζει και μελετάει βιβλία, ενώ μαθαίνει πιάνο. Μια παράσταση της Κοτοπούλη τον επηρέασε θετικά για την Ελλάδα, την οποία θέλει να επισκεφτεί πάση θυσία. Γνωρίζει τον Καβάφη, ο οποίος του δίνει τρεις συστατικές επιστολές, για τον Παλαμά, τον Σικελιανό και τον Μητρόπουλο. Με τις λιγοστές του οικονομίες και τις επιστολές στην τσέπη το σκάει από το σπίτι του και έρχεται στην Ελλάδα το Νοέμβριο του 1927. Μένει σε ένα δωμάτιο στην οδό Αριστοτέλους, το ενοίκιο του οποίου πληρώνει η Ναυσικά Παλαμά. Ανεβαίνει συχνά στην Ακρόπολη, όπου του αρέσει να χορεύει, ενώ κάποια στιγμή τον φωτογραφίζει εκεί η Νέλλυ. Ο Μητρόπουλος του δίνει συστατική επιστολή για τον Πάνο Αραβαντινό στη Γερμανία, ενώ ο Σικελιανός τον βοηθάει να πάει στη ρομαντική Ιταλία όπου και παραμένει για κάποιο χρονικό διάστημα. Είναι η αρχή της εποχής του Μουσολίνι. Επόμενος σταθμός το κοσμικό και σικ Βερολίνο, όπου αρχίζει περισσότερο να ασχολείται με το χορό. Μετά από οντισιόν γίνεται κορυφαίος χορευτής στην όπερα του Σάλτσμπουργκ στο έργο Ορφέας και Ευρυδίκη. Επιστρέφει στο Βερολίνο και φοιτά στη σχολή χορού του ρώσου Γκσόβκσι. Το 1933, παραμονές Χριστουγέννων, φτάνει στο Παρίσι και γράφεται στη σχολή χορού της Εγκόροβα, όπου σπουδάζει με υποτροφία. Είναι ιδιαίτερα κοινωνικός, συναναστρέφεται την καλή κοινωνία του Παρισιού, πoζάρει ως μοντέλο στον Ραούλ Ντιφί, δίνει τις τρίχες του στον Αντουάν να τις κάνει βλεφαρίδες για την Γκάρμπο, κλπ. Αγοράζει τον πρώτο του πίνακα από τον ίδιο τον Ντε Κίρικο, ο οποίος διατηρούσε την γκαλερί «4 δρόμοι». Γνωρίζει τον Ζαν Κοκτώ, τον οποίο και ερωτεύεται. Το 1935 φτάνει στη Νέα Υόρκη μετά από πρόσκληση της Φλώρας Μέγιερ και παίρνει αμερικάνικο διαβατήριο. Πηγαίνει για λίγο καιρό στην όπερα του Άμστερνταμ και ξαναγυρίζει στην Αμερική αναλαμβάνοντας τη διεύθυνση των μπαλέτων του μαρκήσιου ντε Κουέβας, ντεπουτάρει με το Μπαλασίν και προτείνει τα σουρεαλιστικά σκηνικά του Μιρό και του Ντιφί. Το 1940 χορεύει για τελευταία φορά.
Η συναναστροφή του με τους παριζιάνους σουρεαλιστές τον ωθούν να ασχοληθεί με την τέχνη. Ο χορός τον έχει κουράσει, η τέχνη τον έχει πλέον συνεπάρει. Φεύγει από τη Ν. Υόρκη και επιστρέφει στο Παρίσι για να γνωρίσει τον Βόλς και τον Φοτριέ. Η ζωή του από εδώ και πέρα είναι ένα συνεχές ταξίδι, κυρίως μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής. Με τη βοήθεια της δούκισσας ντε Γκραμόν, ανοίγει το 1944την πρώτη του γκαλερί στην 55η λεωφόρο της Νέας Υόρκης με το όνομα «Hugo Gallery». Η Θεοδώρα Ρούσβελτ, επηρεασμένη από τους μύθους του Ηρακλή, του αλλάζει το όνομα από Κων/νος Κουτσούδης σε Αλέξανδρος Ιόλας. Εξαιτίας του πολέμου πολλοί καλλιτέχνες πηγαίνουν στην Αμερική. Δίνει χρήματα με το μήνα στους καλλιτέχνες του ώστε να τους κάνει να δουλεύουν γι αυτόν, ενώ τους κλείνει συμβόλαια που αργότερα γίνονται και ετήσια. Ανήκει σε αυτούς που σε μεγάλο βαθμό επέβαλαν το σουρεαλισμό στην Αμερική και αργότερα σε όλο τον κόσμο.
Μερικοί από τους καλλιτέχνες που συνεργάστηκε είναι: Ρενέ Μαγκρίτ, Μαν Ρέι, Μαξ Έρνστ, Δοροθέα Τάνινγκ, Φερνάν Λεζέ, Κόπλει, Ζαν Κοκτώ, Ντε Κίρικο, Ιβ Κλάιν, Μάτα, Φερνάντεζ, Βίκτωρ Μπράουνερ, Μάρσιαλ Ράις, Άντυ Γουόρχολ, Ρενό, Φινότι, Κουνέλλης, Μάρα Καρέτσου, Λεονόρ Φίνι, Αρμάν, Πασκάλι, Λαλάν, Κρίπα, Φασιανός, Παύλος, Γουναρόπουλος, Τάκις, Μαρίνα Καρέλα, Αλέξης Ακριθάκης, Λαζόγκας, Τσόκλης και Κώστας Πανιάρας.
Με το πέρας του πολέμου πολλοί από τους συνεργάτες του καλλιτέχνες επιστρέφουν στην Ευρώπη. Έτσι, αναγκάζεται να ανοίξει γκαλερί αρχικά στη Γενεύη και μετά στο Παρίσι, τη Ζυρίχη, το Μιλάνο, τη Μαδρίτη, τη Ρώμη, την Αθήνα (κατά τη διάρκεια της δικτατορίας σε συνεργασία με τον Τάσο Ζουμπουλάκη), το Λονδίνο (1981) και τη Βηρυτό. Ο ίδιος έλεγε για τους καλλιτέχνες του πως «άλλοι κουράζονται και σπάνε τα συμβόλαια και άλλοι δεν τα “σπασαν” και μπαίνουν σε μουσεία». Ανεβάζει τις τιμές των έργων από 100 σε 100.000 δολάρια. Οι κριτικοί πολλές φορές τον κατηγορούν ότι συμπεριφέρεται σκληρά απέναντι στους καλλιτέχνες του. Το 1943 παίρνει την αμερικάνικη υπηκοότητα. Η οικογένεια του τον έχει ήδη ξεγράψει. Σχέσεις διατηρεί μόνο με την αδερφή του Νίκη, η οποία τον ζηλεύει, φιλονικεί με τους συνεργάτες και τους φίλους του, γίνεται ένα μεγάλο εμπόδιο στη ζωή του από το οποίο όμως δεν μπόρεσε ποτέ να απαλλαγεί, ενώ εκείνη παντρεύεται τον Αρθούρο Στάιφελ, ο οποίος βοηθάει οικονομικά όποτε χρειαστεί τον Ιόλα. Η σχέση του με την αδερφή του Νίκη θα μπορούσε να διαβαστεί και ως σχέση εξάρτησης.
Οργανώνει τις συλλογές της Ντομινίκ ντε Μενίλ (σήμερα βρίσκεται στο Χιούστον του Τέξας), Σαλμπερζέ, Τζιάνι Ανιέλλι, του Σάχη της Περσίας, μέρος της Συλλογής Ροκφέλερ, ενώ βοηθάει με τις δωρεές του το Μητροπολιτικό μουσείο της Νέας Υόρκης και το Μπομπούρ στο Παρίσι. Το 1984 δώρισε 47 έργα του στο Μακεδονικό μουσείο σύγχρονης τέχνης. Το γαλλικό κράτος του απένειμε το «παράσημο της λεγεώνας της τιμής».
Το 1965 αγοράζει ένα οικόπεδο 25 στρεμμάτων (καλυμμένο με αμπέλια τότε) από κάποιον Βρεττό και ξεκινάει να φτιάχνει το σπίτι του στην Αγία Παρασκευή με αρχιτέκτονα τον Πικιώνη, που πήρε για βοηθό του τον Γ. Τσαρούχη. Ο ίδιος λέει: «πάντα ήθελα να γυρίσω στην Ελλάδα, να βοηθήσω τον τόπο που ξεστράβωσε τον κόσμο, ήταν η υπόσχεση μου που είχα δώσει στο Σικελιανό και στο Μητρόπουλο». Θέλει να κάνει το σπίτι του ένα είδος ινστιτούτου για τη σύγχρονη τέχνη. Δεν συμφωνεί απόλυτα με τα σχέδια του Πικιώνη και το εσωτερικό του σπιτιού αναλαμβάνει να το διαμορφώσει ο ίδιος. Φέρνει κολόνες για τον κήπο από τη Ραβέννα, καθώς επίσης το λιοντάρι και το κριάρι που διακοσμούν την είσοδο, η οποία είναι από χρυσάφι και μπρούντζο χτυπημένη από τον Καρδαμάτη και κουρτίνες από Λυωνέζικο μετάξι. Έρχονται και οι γονείς του από την Αίγυπτο και ο πατέρας του αναλαμβάνει να είναι αρχικά ο επιστάτης του σπιτιού. Στη συνέχεια ο Μεντζελόπουλος αντικαθιστά τον Πικιώνη. Ονειρεύεται τη Βίλλα ως ένα από τα λίγα μνημεία σύγχρονης τέχνης. Μέρος του κτήματος το παραχωρεί για να γίνει δρόμος. Αρχίζει και κλείνει τις γκαλερί του. Αυτή της Ν. Υόρκης την χαρίζει στον πρώην εραστή του Μπρους Τζάκσον. ΄Ολη η κοσμική Αθήνα περνάει από το σπίτι του. Καλλιτέχνες και άλλοι καταφτάνουν συνέχεια στη βίλλα, που την αναπροσαρμόζει συνεχώς ανάλογα με τους επισκέπτες του. Έχει το σχέδιο να χαρίσει το υπόλοιπο των στρεμμάτων του στους καλλιτέχνες του για να είναι κοντά του. Πρώτος ο Παύλος αποκτάει το μέρισμα. Το 1981 παθαίνει το πρώτο έμφραγμα, χειρουργείται και στη συνέχεια μένει οριστικά στην Ελλάδα. Για την οριστική εκτέλεση του ονείρου του, την δημιουργία ενός Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, έρχεται σε επαφή με τον αρχιτέκτονα Ναμ Γιού Πέι. Αρχίζει να δέχεται απειλητικά τηλεφωνήματα για να φύγει από την Ελλάδα. Το 1983 δίνει μια συνέντευξη στη δημοσιογράφο Όλγα Μπακομάρου για λογαριασμό του περιοδικού Γυναίκα, γεγονός που στέκεται μοιραίο για τον ίδιο. Από εκείνη τη στιγμή και μετά ξεκινάει ο πόλεμος των μέσων εναντίον του και η σπίλωσή του, πράγμα που τον εξουθενώνει (τον κατηγορούν μεταξύ άλλων για αρχαιοκαπηλία, πορνεία, ναρκωτικά). Ένας τραβεστί, ο Αντώνης Νικολάου, επονομαζόμενος και «Μαρία Κάλλας», σκορπίζει στον ελληνικό τύπο κακές φήμες για τον Ιόλα. Παραχωρεί τρία στρέμματα από το οικόπεδό του στο δήμο της Αγίας Παρασκευής προκειμένου να γίνει «Πλατεία της Τέχνης», ώστε να παίζουν τα μικρά παιδιά ανάμεσα στα σύγχρονα γλυπτά. Οι Έλληνες καλλιτέχνες από το φόβο του τύπου τον αποφεύγουν. Ο Κώστας Γαβράς από τη Γαλλία αναλαμβάνει πρωτοβουλία να συντάξει μια έκκληση που θα απευθύνεται στη συνείδηση των ελλήνων. Το κείμενο υπογράφεται από 150 προσωπικότητες (καλλιτέχνες, υπουργούς πολιτισμού, διευθυντές μουσείων, ακόμη και από τον ίδιο τον Μιτεράν) και αποστέλλεται στις ελληνικές εφημερίδες. Καμία -με εξαίρεση την Καθημερινή- δεν το δημοσιεύει. Ο Ιόλας ανακαλύπτει ότι πάσχει από Αids. Αυτή την περίοδο (1985), ο Άντι Γουόρχολ ετοιμάζει το Μυστικό Δείπνο μετά από προτροπή του Ιόλα. Θα τον εκθέσει στον καινούριο «αντιγκαλερί» χώρο στο Μιλάνο, στο παλλάτσο Στελλίνε. Την επομένη των εγκαινίων ανακαλύπτει την ύπαρξη μιας μαφιόζικης εταιρείας με το όνομα «General Trade Alexander Iolas» που είχε συσταθεί προκειμένου να κερδίσει χρήματα εκμεταλλευόμενη το όνομά του και κινείται νομικά απέναντί της. Το Φεβρουάριο του 1987, μετά την περαιτέρω επιδείνωση της υγείας του Ιόλα, η Νίκη απαγορεύει τις επισκέψεις στο σπίτι του. Ο Ιόλας φεύγει για την Ιταλία προκειμένου να κάνει εξετάσεις και στη συνέχεια εισάγεται σε νοσοκομείο στη Ν. Υόρκη. Στις 10 Μαρτίου η αδελφή του Νίκη προσφεύγει με αίτησή της στο Ειρηνοδικείο Χαλανδρίου ζητώντας να διαταχθεί η σφράγιση των πραγμάτων στο σπίτι του Ιόλα, ενώ στις 8 Απριλίου κάνει αίτηση να διοριστούν επίτροποι η ίδια και η κόρη της, όπως και γίνεται. Ο Ιόλας επιστρέφει στην Αθήνα αλλά διαμένει στο σπίτι της αδερφής του. Από την ημέρα που η Νίκη γίνεται επίτροπος, η Βίλα Ιόλα αρχίζει να αδειάζει, τα έργα μεταφέρονται σπίτι της και άλλα συσκευάζονται προκειμένου να φυγαδευτούν στο εξωτερικό. Στις 21 Απριλίου εισάγεται ξανά σε νοσοκομείο της Ν. Υόρκης και στις 8 Ιουνίου πεθαίνει. Η σωρός του κάηκε και η στάχτη του έφτασε λίγες μέρες αργότερα και ετάφη στο νεκροταφείο της Αγίας Παρασκευής, σε ειδικό τάφο που είχε παραχωρήσει ο Δήμος για τους ευεργέτες.

Ένα ιστορικό της βίλας Ιόλα

1987: Ο Αλέξανδρος Ιόλας πεθαίνει και το κτήμα με τη βίλα περιέρχονται στην κατοχή της αδελφής του, Νίκης Στάιφελ
1994: Η μάχη για την προστασία από τον Δήμο Αγίας Παρασκευής ξεκινά, με τη εγκατάσταση λουκέτου στην είσοδο του κτήματος.
1996: Το κτήμα πωλείται σε μεγάλο κατασκευαστή (Σπύρο Γεωργίου), προς 500 εκατομμύρια δραχμές, όπως και το διπλανό που ανήκε στη Στάιφελ. 1998: Η βίλα χαρακτηρίζεται διατηρητέο ιστορικό μνημείο. 2000: Το σύνολο της έκτασης χαρακτηρίζεται βάσει Προεδρικού Διατάγματος (Κων\νος Τζανετάκης ) «Κέντρο Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων» .Υπεύθυνοι για την δημοσίευση και εκτέλεση του Διατάγματος είναι το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε (Υπουργός, Κ.Λαλιώτης ). Η αξία του ακινήτου προσδιορίζεται στο 1.δις,800εκ. Δραχμές. Ο Δήμος Αγ. Παρασκευής προτίθεται να εξαγοράσει το ακίνητο από τον ιδιοκτήτη Γεωργίου με δάνειο από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων. Η διαδικασία παγώνει. 2002: Το κτήμα κηρύσσεται απαλλοτριωτέο. Με κοινή απόφαση των υπουργείων Εθνικής Οικονομίας, Οικονομικών, ΥΠΕΧΩΔΕ και Πολιτισμού ανακοινώνεται η αναγκαστική απαλλοτρίωσή του για τις ανάγκες της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, Μέσα στο κλίμα της πολιτιστικής ανανέωσης που συνοδεύει την προετοιμασία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, μπορεί να μετατραπεί σε μουσείο σύγχρονης τέχνης ή πολιτιστικό κέντρο. Αλλά τελικά οι διαπραγματεύσεις με τον φερόμενο ως ιδιοκτήτη της βίλας δεν καρποφορούν.
2004: Η απόφαση για απαλλοτρίωση ανακαλείται. Επιδικάζεται στον ιδιοκτήτη του ακινήτου Ιόλα, Σπύρο Γεωργίου, αποζημίωση ύψους 9,5 εκατομμυρίων ευρώ, ωστόσο, μέσω του δικηγόρου του δέχτηκε ρύθμιση στα 5 εκατομμύρια ευρώ. Το υπουργείο Πολιτισμού παρέχει πίστωση 2,5 εκατομμυρίων, ενώ γίνονται προσπάθειες να βρεθούν και τα υπόλοιπα. Η αναπληρώτρια υπουργός Πολιτισμού, Φάνη Πάλλη-Πετραλιά, έχει ζητήσει από τον Μάιο (2004), αύξηση πίστωσης για την απαλλοτρίωση του χώρου από το υπουργείο Οικονομίας».
07/2004: Φωτιά στο υπόγειό της Βίλλας, η οποία σβήνεται από τους περίοικους. Κυκλοφορούν διάφορα σενάρια εμπρησμού.
30/8/2007: Το υπουργείο Πολιτισμού εγκρίνει εκ νέου την απευθείας αγορά ή αναγκαστική απαλλοτρίωση του κτήματος, με στόχο την «προστασία, προβολή και ανάδειξη του μνημείου».
2008: Το ποσό που ζητά σήμερα από το Δημόσιο ο κατασκευαστής ανέρχεται στα 12 εκατ. Ευρώ
Μέσα στο σπίτι υπήρχαν 11.000 έργα τέχνης, ένα σύνολο 2.500 αρχαιοτήτων που ανήκαν στη συλλογή.

Το ανοιχτό κάλεσμα της ομάδας φιλοπάππου για το project 'Αλέξανδρος Ιόλας' δεν είναι τίποτε άλλο από ερωτήματα. Όχι θέσεις ούτε 'κλειστές' απόψεις περί τέχνης. Άλλωστε, τα ερωτήματα είναι αυτά που προσδιορίζουν τους ορίζοντες προσέγγισης των πραγμάτων. Θέτουν, με άλλα λόγια, τις προϋποθέσεις. Σας καλούμε λοιπόν να ορίσετε τις προϋποθέσεις αρθρώνοντας ερωτήματα, μόνο ερωτήματα, τα δικά σας ερωτήματα σε σχέση με το θέμα 'Αλέξανδρος Ιολας

καλλιτέχνες απο τους καταλόγους

Ακριθάκης, Αλέξης
Brauner,
Victorde
Chirico, Giorgio
Cply
Crippa
Damish, Hubert
Ernst, Max
Fassianos,
Alekos
Leonor
Fini
Γκίκας
Xavier Lalanne, Claude et Francois
Stanislao Lepri
Magritte
Matla
Mattiaci
Pascali
Carlo Ramous
Martsal Raysse
Niki de Saint Phalle
Takis
Dorothea Tanning
Paul Thek
Τσόκλης
Wols

Για την απελευθέρωση της Αισθητικής και της Συνείδησης της Ελευθερίας - Άννα Τσουλούφη-Λάγιου

από την Άννα Τσουλούφη-Λάγιου 27/12/2008

Τα τελευταία μας νέα ανακοινώθηκαν λίγες ώρες πριν δολοφονηθεί ο Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος από τον ειδικό φρουρό Κορκονέα. Κάποιοι από εμάς που έχουμε πολιτική και κοινωνική συνείδηση πέρα από την αισθητική, ανάμεναν χρόνια τώρα αυτή τη θρυαλλίδα που πυροδότησε και έδωσε τον ρυθμό πολλών κινητοποιήσεων. Δυστυχώς οι άνθρωποι πρέπει να πληγωθούμε θανάσιμα για να εξεγερθούμε ενάντια στην βία της άδικης και ακαλαίσθητης αρχής. Ένα αποτέλεσμα των σφοδρών διαμαρτυριών συλληφθέντες, εκ των οποίων αρκετοί έχουν κριθεί προφυλακισθέντες με σοβαρά αδικήματα. Δηλώνουμε συμπαράσταση και διαμαρτυρόμαστε για τις άδικες συλλήψεις. Η δημοσίευση αυτού του κειμένου είναι το λιγότερο που υποχρεούμαστε να κάνουμε μέσα από το δικτυακό μας τόπο.Πολλές από αυτές τις απίστευτα σφοδρές για τα ελληνικά μέτρα και σταθμά κινητοποιήσεις πολιτών, φοιτητών, μαθητών, εργαζομένων αλλά και καλλιτεχνών εκτυλίσσονται μέχρι και αυτή τη στιγμή στην μητρόπολη και σε πολλούς άλλους τόπους της χώρας καθώς και εκτός αυτής, έχουν πάρει τη μορφή εφήμερων καταλήψεων ή και συσπειρώσεων σε κοινωνικά κέντρα που λαμβάνουν εκτός από κοινωνική και πολιτική -το σημαντικότερο για μας-πολιτιστική χροιά. Φαίνεται ότι πολλοί πολίτες σκοπό τους έχουν την αυτοοργάνωσή τους ενάντια σε αρχές καταστολής δικαιωμάτων, νόμων, αλλά και επιθυμιών, έκφρασης και πολιτιστικών δράσεων που απέχουν από τους θεσμούς και τις αρχές αυτού του γελοιωδέστατου και απόλυτα ανοργάνωτου κράτους που έχουμε να μας αντιπροσωπεύει. Χαρακτηριστικό ήταν το σύνθημα της 24ης Δεκεμβρίου στην απογευματινή πορεία της Ερμού «Αφήσατε τα δάση να καούνε και τώρα φυλάτε το δέντρο του Μαλάκα», με αφορμή την πυρπόληση του συμβόλου των ωραίων Χριστουγέννων του Κακλαμάνη και της εορταστικής αγοράς.Αυτό το ίδιο το κράτος χειρίζεται την πολιτιστική μας κληρονομιά αυτή τη στιγμή με μόνο σκοπό την άνθιση του τουρισμού και την δημιουργία μιας τεράστιας παραλίας γεμάτη από κατασκευασμένες επιθυμίες για πολλές καφετέριες και φαγάδικα, αναψυκτήρια και άλλα ανάλογα, καθώς το «αρχαίο ελληνικό πνεύμα» αποσβένεται σε μια χειρίστου βαθμού οργανωμένη από άλλους, ακίνδυνη και ελεγχόμενη βακχεία στα νυχτερινά κλαμπ και τους τόπους οι οποίοι αντιπροσωπεύουν την κυριλέ και ψεύτικη ιλουστρασιόν gay, δηλαδή χαρούμενη (στα ελληνικά gay σημαίνει χαρούμενος/η/ο) διάθεση.Αυτό το άδικο και φαινομενικά ιλουστρασιόν ανοργάνωτο και χαοτικό πράγμα-κράτος ακολουθεί μεν γραμμές έξωθεν αλλά ενισχύει κιόλας τις εσωτερικές επιταγές της διατήρησης των προνομίων των πολιτικών και θρησκευτικών ηγετών, δηλαδή το νεοσυντηρητικό και νεοελληνικό «πνεύμα».Όλες οι αισθητικές πρωτοπορίες καλούσαν σε επαναστατική εξέλιξη: των αισθήσεων, της τεχνολογίας, των μηχανών και γενικά του πολιτισμού και της συνείδησης του ανθρώπου ως προς την υποκειμενικότητά του, πέραν των αρχών της θρησκείας και του κράτους, της φυλής. Ειδικά ως προς τη θέση της τέχνης -εικαστικής και μη- μέσα στο κοινωνικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι.Διάφορες καλλιτεχνικές δράσεις διαμαρτυρίας που έχουν λάβει μέρος μέσα σε αυτήν την εξεγερτική διάθεση των ημερών, έχουν έντονα και εμφανή πολιτική εκτός από αισθητική χροιά, όσο και αν αυτό φαντάζει σε κάποιους του εδώ εικαστικού χώρου να στέκεται μακριά από τους σκοπούς της τέχνης. Ή καλύτερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλες οι δράσεις που γίνονται έχουν έντονα την αισθητική χροιά, ειδικότερα μέσα στα πλαίσια της θεαματικής διαδικασίας των μέσων ενημέρωσης.Θεωρούμε ότι η αισθητική αυτών των εξελίξεων μας ξεπερνά. Οι μορφές που προκύπτουν από τις καταστάσεις εκφράζουν το αποτρόπαιο και τρομακτικό πρόσωπο της σύγχρονης γοργούς, έμβλημα κάθε πολεμιστή. Παρολαυτά, δηλώνουμε ότι θα κάνουμε ότι μπορούμε ώστε η επιθυμία και η έκφραση να φέρουν ωραίες και εκλεπτυσμένες μορφές πάλι κοντά μας και κοντά σε αυτούς που αγωνίζονται για την απελευθέρωση του πνεύματος από την νέα βαρβαρότητα.Η αισθητική της πολιτιστικής κατάστασης που ορίζεται από αυτό το ακαλαίσθητο κράτος στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή απλά δεν είναι του γούστου μας! Θα αγωνιστούμε για να αλλάξει! Χαιρόμαστε που βλέπουμε τον κάθε ένα να αντιδρά ανάλογα!Μέσα στο πλαίσιο της δράσης μας ως συλλογικότητα, κυρίως εικαστικών, εκφράζουμε την εναντίωσή μας στην ολιγωρία των θεσμών και στην αδράνεια τους σε θέματα σύγχρονης τέχνης και για αυτό το λόγο έχουμε δραστηριοποιηθεί εδώ και καιρό γύρω από το ζήτημα Ιόλα το οποίο για μας συγκεντρώνει επίμαχα ζητήματα της εποχής με τις επιμέρους παραμέτρους τους.3 βδομάδες μετά την δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου που είχε σαν αποτέλεσμα την αφύπνιση του κόσμου σε πολλαπλά επίπεδα που είναι σε όλους μας πλέον γνωστά, ως ομάδα Φιλοπάππου δηλώνουμε αυτό που δηλώναμε και πριν το γεγονός, ότι δηλαδή δεν μπορούμε άλλο να δεχόμαστε την ερήμωση φυσικών χώρων που θα μπορούσαν να είναι ζωντανοί οργανισμοί για το καλό της εξέλιξης του σύγχρονου πνεύματος και του πολιτισμού των νέων ανθρώπων, των τεχνών, για χάρη της ενίσχυσης άλλων χώρων που ενδυναμώνουν παλιές μορφές συνείδησης και υποκειμενικότητας, καλυπτόμενες υπό την ομπρέλα της θρησκείας (είτε πρόκειται για τους παπάδες είτε για το αρχαιοελληνικό ιδεώδες και την αρχαιολατρία) ή αυτή της πολιτικής με σκοπό την οικονομική και την κοινωνική ανισότητα για να μην πούμε την καπηλεία του δημόσιου πλούτου, την αποικιοποίηση των συνειδήσεων και του πνεύματος μας. Απαιτούμε η Βίλλα Ιόλα να ανοίξει για τον κόσμο και τους καλλιτέχνες και να λειτουργήσει ως ελεύθερος χώρος!
Αλληλεγγύη στην αισθητική της εξέγερσης!
Να αγωνιστούμε όλοι για την εξέγερση των συνειδήσεων!