Η Αγορά ΄Εργων Τέχνης

Απο το Περιοδικό ΧΡΗΜΑ

Την τελευταία περίοδο στα ήδη υπάρχοντα δημοφιλή προϊόντα των χρηματοοικονομικών αγορών (μετοχές, νομίσματα, παράγωγα, εμπορεύματα κλπ.) έχει προστεθεί ένα ακόμη: η Αγορά ΄Εργων Τέχνης. Ωστόσο η παραπάνω Αγορά είναι σχετικά παλιά. Μετά από μια υποτονική περίοδος η συγκεκριμένη Αγορά προσφέρει υψηλές επιδόσεις. Ειδικότερα, ο διεθνής οίκος Christies ανακοίνωσε για το 2004 αύξηση των πωλήσεων του κατά 25% φθάνοντας τα 2,5 δις δολλάρια ενώ ο Sotheby�s τα 2,7 δις δολάρια με παράλληλη αύξηση κατά 59% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Παράλληλα υπάρχει μεγαλύτερη ρευστότητα σε αυτή την αγορά αφού αυξάνονται τόσο οι δημοπρασίες όσο και το συναλλακτικό ενδιαφέρον σε αυτές.
Συγκεκριμένα, παρατηρώντας το γράφημα του δείκτη Artprice Global (γράφημα 1) διαφαίνεται ότι οι τιμές των έργων τέχνης την τελευταία πενταετία έχουν εκτοξευθεί σε πολύ υψηλά επίπεδα γεγονός που καθιστά την συγκεκριμένη αγορά ένα επιπλέον «όπλο» στην επενδυτική φαρέτρα κάθε διαχειριστή χαρτοφυλακίου.
Ιστορικά η επένδυση σε έργα τέχνης αφορά μια τάση επιστροφής στις εμπράγματες αξίες όταν η εμπιστοσύνη σε διαπραγματεύσιμους τίτλους στα χρηματιστήρια (π.χ. μετοχές) περιορίζεται. Στατιστικά η έντονα ανοδική πορεία των τιμών σε έργα τέχνης πραγματοποιείται κοντά στο τέλος της ανοδικής κούρσας των μετοχών. Επιπλέον, ο προσανατολισμός στα έργα τέχνης ακολουθεί χρονικά, με υστέρηση, την έντονη αύξηση των τιμών στα ακίνητα και συντελείται λίγο αργότερα από την κίνηση των εμπορευμάτων.
Η συγκεκριμένη αγορά «κινείται» τόσο από τους συλλέκτες (όπως Saatchi, Wynn, Δ. Ιωάννου, Cohen κλπ.) όσο και από τους επενδυτές. Αποτέλεσμα της αυξημένου ενδιαφέροντος για επενδύσεις σε έργα τέχνης είναι η δημιουργία των πρώτων art funds. Τα art funds είναι χαρτοφυλάκια που επενδύουν στις διάφορες μορφές τέχνης. Ωστόσο η επένδυση στην τέχνη δεν είναι νέα. Το συνταξιοδοτικό ταμείο των βρετανικών σιδηροδρόμων κατά το 1974 επένδυσε σε χαρτοφυλάκιο που περιλάμβανε έργα τέχνης περισσότερα από 75 εκατ. δολλάρια το οποίο και ρευστοποίησε στην διάρκεια της κρίσης του 1990 με μέση ετήσια απόδοση μεγαλύτερη κατά 13% από την αντίστοιχη του μετοχικού της χαρτοφυλακίου. Πρόσφατα, στην Μ. Βρετανία και τις ΗΠΑ ανακοινώθηκε η δημιουργία τριών νέων art funds. Για το 2005 η εταιρία Fernwood Art Investment με έδρα την Νέα Υόρκη σκοπεύει να δημιουργήσει αμοιβαία κεφάλαια που θα διαχειρίζονται επενδυτικά χαρτοφυλάκια έργων τέχνης. Οι περισσότερες τράπεζες στην Αμερική διαθέτουν γραφείο συμβούλων για επενδύσεις σε έργα τέχνης. Η τάση αυτή στην Αμερική εισήλθε από την Γηραιά Ηπειρο ένα χρόνο περίπου νωρίτερα.
Η αναπτυσσόμενη, πλέον, αγορά έργων τέχνης λειτουργεί σε όρους των άλλων αγορών (μετοχών, νομισμάτων, εμπορευμάτων, κλπ.) αλλά με κάποιες ιδιομορφίες. Ως επένδυση θεωρείται σημαντικά αποδοτική. Οι παράγοντες που την επηρεάζουν είναι κατά τεκμήριο μακροοικονομικοί (επιτόκια, πληθωρισμός κλπ). Παράλληλα η συγκεκριμένη αγορά λειτουργεί στα πλαίσια του παγκόσμιου οικονομικού κύκλου (ανοδικός κύκλος, ύφεση). Οι διάφοροι εξωγενείς παράγοντες όπως παγκόσμιες καταστροφές, πλημμύρες, σεισμοί, πολέμοι, εισβολές, τρομοκρατικές απειλές επηρεάζουν ευθέως την αγορά έργων τέχνης. Μια μικρή αναδρομή σε περιόδους υψηλής οικονομικής ανάπτυξης και παράλληλης ανάπτυξης της συγκεκριμένης αγοράς θα μας πείσει για την άμεση αλληλεξάρτηση τους. Μια καλή οικονομική συγκυρία δίνει την ρευστότητα στην εν λόγω αγορά με τρόπο που αυξάνεται η ζήτηση των έργων και οι πωλητές έργων να φέρνουν στην αγορά νέα έργα. Παράλληλα η περιορισμένη προσφορά έργων αυξάνει τις τιμές και πυροδοτείται η ανοδική διαδικασία της αγοράς.
Οι εξελίξεις, λοιπόν, στις υπόλοιπες αγορές επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την αγορά έργων τέχνης. Επιπρόσθετα, η αγορά συναλλάγματος έχει σημαντικό ρόλο δεδομένου ότι π.χ. η σημαντική αύξηση του ευρώ έναντι του δολλαρίου που συντελείται τα τελευταία έτη αυξάνει την ελκυστικότητα των έργων τέχνης που δημοπρατούνται στην Αμερική προς όφελος των ευρωπαίων συλλεκτών και επενδυτών. Επιπλέον, οι προσδοκίες για διατήριση ή όχι της ανοδικής τάσης των τιμών συντηρούν ή όχι το επενδυτικό ενδιαφέρον.
Βασικό Χαρακτηριστικό της Αγοράς ΄Εργων Τέχνης είναι η «επικράτηση» σε οικονομικό επίπεδο των παλαιών ζωγράφων που ονομάζονται κωδικοποιημένα Old Masters (Ενδεικτικός Πίνακας 1). Η σπανιότητα και ο περιορισμένος αριθμός των έργων τους (αντιστοιχεί πολύ μικρό κομμάτι της εν λόγω αγοράς) παρά το γεγονός ότι καλύπτουν πολλά χρόνια ζωγραφικής, πολλά καλλιτεχνικά κινήματα � σχολές, τεχνοτροπίες, συνετέλεσαν τόσο στην συγκράτηση των τιμών τους σε υψηλά επίπεδα ακόμα και σε περίοδο παγκόσμιας ύφεσης.
Αξιοπρόσεκτο νέο χαρακτηριστικό της παρούσας συγκυρίας της αγοράς έργων τέχνης είναι η αυξημένη ζήτηση για έργα «νέων καλλιτεχνών» (γεννημένοι μετά το 1940). Τα έργα των «νέων καλλιτεχνών» διαπραγματεύονται σε τιμές κάτω από τα 10.000 δολλάρια, γεγονός που παρέχει τη δυνατότητα για δυναμικότερη αύξηση των τιμών των έργων αυτών. Η παραπάνω προοπτική είναι καταλυτική διότι προσφέρει επιπλέον ρευστότητα στην αγορά. Αυτό γίνεται γιατί τα έργα των «νέων καλλιτεχνών» έχουν χαμηλότερες τιμές από τους κλασικούς όπως ο Πικάσο. Συνεπώς, εισέρχονται στην συγκεκριμένη αγορά νέοι επενδυτές � συλλέκτες με χαμηλότερη οικονομική δυνατότητα και εν ολίγοις το μέγεθος της αγοράς αυξάνεται.
’λλο χαρακτηριστικό η αύξηση των αγοραστών από τις Ασιατικές Χώρες (κυρίως Κίνα) όπου η ανερχόμενη αστική τάξη δαπανά χρήματα, μανιωδώς, σε έργα τέχνης της Δύσης.
Επιπλέον, χαρακτηριστικό της Αγοράς ΄Εργων Τέχνης είναι ότι και αυτή, όπως η αγορά μετοχών, έχει τα δικά της �blue chips�. Στην προσκείμενη περίπτωση υπάρχουν τάσεις � μόδες οι οποίες αφορούν σχολές τέχνης (Πίνακας 2). Παρατηρώντας τον παρακάτω πίνακα διαπιστώνουμε ότι σύμφωνα με το Artprice την μεγαλύτερη αύξηση σε επίπεδο ζήτησης και τιμών κατά την περίοδο 1990 � 2004 παρουσίασαν η σχολή του Hudson River (+248%), ο Αμερικανικός Εξπρεσσιονισμός (+164%), η Pop Art (+123%) και η Αμερικανική Αφηρημένη Τέχνη (+85%).
Όπως εκτιμά η Art Market Research, οι τιμές των έργων τέχνης των ακριβοτέρων καλλιτεχνών έχουν υπερδιπλασιαστεί από το 1996. Αυτή η τάση αναμένεται να συνεχιστεί και το 2005. Παράλληλα, η Artnet προβλέπει ότι περισσότερα από 20 δις δολάρια θα επενδυθούν και φέτος στην αγορά έργων τέχνης.
Αναφορικά με την εξέλιξη των τιμών των Ελληνικών έργων τέχνης τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά. Συγκεκριμένα, μέσα στο Μάϊο πραγματοποιήθηκαν τρεις δημοπρασίες. Η πρώτη των Bonhams έγινε στον Λονδίνο και συγκέντρωσε 2 εκατ ευρώ (έργα Παρθένη, Οικονόμου, Τσαρούχη, Χαλεπά, Τέτση κλπ).
Η δεύτερη δημοπρασία των Sotheby�s στο Λονδίνο συγκέντρωσε 4,2 εκατ ευρώ (έργα Λύτρα, Βολανάκη, Παρθένη κλπ). Η τρίτη δημοπρασία του Πέτρου Βέργου πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα και συγκέντρωσε 683 χιλ ευρώ (έργα Μαλέα, Γύζη, Προσαλέντη Κόντογλου κλπ).
Παραλληλα με την Ελληνική Τέχνη νέα ρεκόρ τιμών γνωρίζει και η Ινδική Τέχνη αφού στις δημοπρασίες που διοργανώθηκαν από τους Christie�s και Sotheby�s στην Ν. Υόρκη όλοι οι πίνακες προς πώληση βρήκαν ενθουσιώδεις αγοραστές.
Σύμφωνα με την εφημερίδα «Καθημερινή» περίπου εκατό μεγάλοι συλλέκτες στην Ελλάδα είναι πελάτες private banking τραπεζών και έχουν επενδύσει σε έργα τέχνης συνολικής αξίας άνω των 10 εκατ ευρώ. Τα private banking τραπεζών προσφέρουν, πλέον, επενδύσεις σε έργα τέχνης και περιλαμβάνουν υπηρεσίες πραγματογνωμοσύνης, εκτίμησης, συντήρησης, παρουσίασης, ασφαλιστικές καλύψεις, νομικές υπηρεσίες, χορήγηση δανείων κλπ.
Η επένδυση σε έργα τέχνης αποτελεί στοιχείο διασποράς του κινδύνου. Ο επενδυτής που μπορεί να είναι ένα μεμονωμένο άτομο αλλά και μια επιχείρηση λαμβάνει υπόψη τον κίνδυνο και την απόδοση και μετά αποφασίζει αν θα αναλάβει ή θα απορρίψει το επενδυτικό έργο το οποίο και εξετάζει. Οι επιχειρήσεις, λοιπόν, αλλά και οι επενδυτές κατανέμουν τα κεφάλαιά τους σε διαφορετικές επενδύσεις. Η διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου γενικώς, επιτυγχάνεται μέσω της συμμετοχής πολλών και διαφορετικών επενδυτικών επιλογών στο χαρτοφυλάκιο. Καθώς προσθέτουμε επενδυτικά στοιχεία όπως έργα τέχνης στο χαρτοφυλάκιο, ο συνολικός κίνδυνος μειώνεται. Ο στόχος αυτής της διαφοροποίησης είναι η μείωση του κινδύνου που συνεπάγονται τα επενδυτικά έργα και η ταυτόχρονη διατήρηση της μέσης απόδοσης σε επιθυμητά επίπεδα. Αντικειμενικός στόχος της διαφοροποίησης δεν είναι να ελαττωθεί η διασπορά ανά περιουσιακό στοιχείο, αλλά να επιτευχθεί ο καλύτερος συνδυασμός των αποδόσεων και των κινδύνων.
Η επένδυση σε έργα τέχνης οδηγεί σε εξομάλυση του συνολικού ρίσκου, αφού συνήθως συσχετίζεται αρνητικά με άλλα επενδυτικά προϊόντα όπως οι μετοχές τα ομόλογα κλπ. Στην περίπτωση αυτή, ο κίνδυνος του χαρτοφυλακίου δεν εξαρτάται μόνο από τις επιμέρους αξίες των επενδύσεων αλλά και από την μεταξύ τους σχέση. Τα περισσότερα επενδυτικά μέσα (π.χ. μετοχές) από μόνες τους μεταβάλλονται περισσότερο από την αγορά (δείκτες), αυτό σημαίνει ότι το ρίσκο του χαρτοφυλακίου δεν αντιπροσωπεύεται από το σωρρευμένο ρίσκο των μεμονωμένων ενεργητικών. Αυτό επίσης σημαίνει ότι το ρίσκο ελαττώνεται με την διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου, την αύξηση δηλ. του αριθμού των αξιών που περιλαμβάνονται στο χαρτοφυλάκιο.
Μειονέκτημα για την αγορά των έργων τέχνης είναι έλλειψη ρευστότητας που χαρακτηρίζει την αγορά. Η αγορά αυτή παρά το γεγονός ότι συνδέεται με την πορεία των άλλων (μετοχές, ομόλογα, εμπορεύματα, νομίσματα κλπ.) έχει την την δική της αυτοτελή δυναμική. Επομένως παρά το γεγονός ότι επηρεάζεται από την γενικότερη οικονομική συγκυρία έχει και τα δικά της εγγενή χαρακτηριστικά που έχουν να κάνουν με την παγκόσμια κουλτούρα, την ροπή προς την τέχνη, το επίπεδο του πολιτισμού αλλά και της «μόδας» που κυριαρχεί την κάθε περίοδο. Παρόλο αυτά, η αγορά αυτή μοιάζει με την αγορά των εμπορευμάτων στο εξής χαρακτηριστικό: σε περιόδους οικονομικής καχεξίας τα έργα τέχνης αντιπροσωπεύουν εμπράγματες αξίες που διατηρούν την καλλιτεχνική τους αξία και την αξία χρήσης τους ως πολιτιστικά έργα.
Εκτός από τα οικονομικά οφέλη η Τέχνη μας φέρνει πιο κοντά στο κόσμο, τα όνειρα, τις ιδέες και τις ευαισθησίες των προικισμένων...
Εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» Περιοδικό «Εψιλον», σελ 92-93, 20 Φεβρουαρίου 2005
Εφημερίδα «Καθημερινή», Επενδύσεις, Κυριακή 25 Απριλίου 2004, σελ 17
Εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», Οικονομία, 9 Ιανουαρίου 2005, σελ 6
Εφημερίδα «Καθημερινή», Κυριακή 29 Μαϊου 2005, σελ 15
Βούλγαρη, Ε., Παπαγεωργίου, «Χρηματιστήριο αξιών και χρηματιστήριο παραγώγων», Σύγχρονη Εκδοτική, ΑΘΗΝΑ 1999
ΠΕ Πετράκης «Αποτίμηση Κινδύνου και Επενδύσεων» Τόμος Α, Αξιολόγηση και Ανάλυση Επενδυτικών Αποφάσεων, Εκδόσεις ΕΚΠΑ