Η τέχνη που αμφισβητεί
Η δεκαετία που πέρασε ήταν αυτή των εισβολών. Αμέσως μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους στην Ν. Υόρκη, την 11η Σεπτεμβρίου, άρχισε η ... άμυνα απέναντι στην τρομοκρατία και η επιβολή της «δημοκρατίας»: η εκστρατεία του αμερικανικού στρατού στο Αφγανιστάν και μετά στο Ιράκ. Η εισβολή του ισραηλινού στρατού στο Λίβανο και τελευταία στη Γάζα της Παλαιστίνης.
Οι πιο πολιτικοποιημένοι σταρ τού Χόλιγουντ βρέθηκαν για πρώτη φορά μετά το '60 σε διαδηλώσεις, ο Μάικλ Μουρ κατάγγειλε με τις ταινίες του τον Τζορτζ Μπους, ο Τζορτζ Κλούνεϊ σκηνοθέτησε τη «Συριάνα», ο Μάικλ Γουίντερμποτομ το «Γκουαντάναμο», ο ισραηλινός σκηνοθέτης Αρι Φόλμαν δημιούργησε μια εξαιρετική ταινία animation «Χορεύοντας με τον Μπασίρ» κ.ά.
Ο Μανού Τσάο δεν έπαψε να αμφισβητεί από σκηνής. Ο Μπάνκσι έφερε την αντιπολεμική καταγγελία στο εμπνευσμένο γκράφιτι, η Πάτι Σμιθ και η Τζόαν Μπαέζ τραγούδησαν για τους αδικημένους, ενώ στο θέατρο ανέβηκαν πολλά έργα εμπνευσμένα από τον πόλεμο και τις συνέπειές του. Στο θέατρο «Σημείο» η «Εξιλέωση» του Νιλ Λαμπιούτ, με την υπόθεση να εξελίσσεται την επομένη της τρομοκρατικής επίθεσης στη Ν. Υόρκη. Στο Θέατρο του Νέου Κόσμου ανέβηκε «Το Σφαγείο» του Ιλάν Χατσόρ κ.ά.
Αλλά και στα εικαστικά αποτυπώθηκε η φρίκη του πολέμου στο Ιράκ. Εμπνευσμένα από τα βασανιστήρια ιρακινών αιχμαλώτων στις φυλακές του Αμπού Γκράιμπ ήταν τα έργα του κολομβιανού ζωγράφου Φερνάντο Μπατέρο, τα οποία μάλιστα είδαμε και στην Αθήνα, σε έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης.
Gay power
Κάποτε σόκαρε η ομοφυλοφιλία. Τώρα όχι μόνο απελευθερώθηκε, αλλά σε ορισμένους χώρους έγινε και κυρίαρχη. Αν το αμήχανο φιλί μεταξύ δύο αντρών στο τηλεοπτικό «Κλείσε τα μάτια» του Χρ. Παπακαλιάτη ποινικοποιήθηκε, ένας ανάλογος ασπασμός στο θεατρικό «Το ξύπνημα της άνοιξης» του Νίκου Μαστοράκη θεωρήθηκε πρωτοπορία. Το Χόλιγουντ πρόβαλε την «ευαίσθητη» πλευρά του Μεγαλέξανδρου και την τρυφερή καρδιά των κάου-μπόι. Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου «απενοχοποιήθηκε» και ο Σταμάτης Φασουλής έδωσε ένα ρετρό-φανταχτερό «Κλουβί με τις τρελές». Τα gay ζευγάρια ενσωματώθηκαν στην παραδοσιακή ελληνική οικογένεια με την «Πολυκατοικία» και σε πολλά τηλεοπτικά καρέ ανοίγουν φύλο. Το τρίτο.
Κίτρινος δράκος
Επειτα από χρόνια απομόνωσης κάτω από το κόκκινο πέπλο του Μάο, η Κίνα αναλαμβάνει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008 και βρυχάται. Τα κομψοτεχνήματα και οι εφευρέσεις των κραταιών δυναστειών της γίνονται μόδα και εκτίθενται στα μεγάλα αμερικανικά και ευρωπαϊκά μουσεία. Οι νεορεαλιστικοί, ποπ, ελαφρώς πολιτικοί πίνακες αγγίζουν αστρονομικές τιμές στο χρηματιστήριο της τέχνης και ζωγράφοι όπως οι Γιουε Μιντζουν και Ζανγκ Ξιάο Γιάνγκ γίνονται σταρ. Ο Ζαν Γιμού καθηλώνει με τις πολεμικές-χορευτικές σκηνές στα «Ιπτάμενα στιλέτα» και αναδεικνύει την αλαβάστρινη ομορφιά της Ζανγκ Ζιγί, πριν αναλάβει την τελετή έναρξης της Ολυμπιάδας του Πεκίνου.
Βία επί σκηνής
Εργα βίαια, σκληρά, με σκηνές τολμηρές όπως των Μαρκ Ρέιβενχιλ, Σάρα Κέιν, Μάρτιν Μαντόνα, που σταδιακά νίκησαν τις όποιες συντηρητικές αντιστάσεις του κοινού, βρήκαν θέση στη σκηνή. Επίσης ευδοκίμησαν έργα που αφορούν σεξουαλική κακοποίηση παιδιών (πέντε μέσα σ' ένα χρόνο, με καλύτερο το «Festen») και ελλήνων συγγραφέων όπως το «Σπιρτόκουτο» του κινηματογραφιστή Γιάννη Οικονομίδη και «Βόλφγκανγκ» του Γιάννη Μαυριτσάκη.
Το παλιό πολιτικό έργο που άνθησε τις δεκαετίες του '70 και του '80 αντικαταστάθηκε με αυτό που ενέπνευσαν οι πόλεμοι στο Ιράκ και στην Παλαιστίνη, καθώς και ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας. Αλλά και το μεταναστευτικό κύμα από τις πρώην «σοσιαλιστικές» χώρες έδωσε τροφή στη συγγραφή έργων ξένων και ελληνικών.
Τραγούδια του κόσμου, ενωθείτε
Στην αρχή της περασμένης δεκαετίας, όταν έγινε για πρώτη φορά το φεστιβάλ WOMAD στην Αθήνα, η έθνικ έμοιαζε ακόμα ένα μουσικό είδος για λίγους. Από τότε όλα άλλαξαν. Τα νέα, απρόβλεπτα μουσικά χαρμάνια που άρχισαν να δημιουργούνται από τη Βαρκελώνη ώς το Ντακάρ και το Μπουένος Αϊρες ανανέωσαν το κουρασμένο μέινστριμ στις μεγάλες δυτικές πρωτεύουσες και έφτασαν ώς την Αθήνα. Σύντομα, χιλιάδες έσπευδαν να λικνιστούν με τον Μανού Τσάο κάθε φορά που επέστρεφε στην Αθήνα και ο κρατικός ραδιοσταθμός «Κόσμος 93.6» πολλαπλασίασε την ακροαματικότητά του μέσα σε λίγα χρόνια, συστήνοντας στο ελληνικό κοινό άγνωστα ως χθες ονόματα όπως η Μπέμπε και ο Ρασίντ Ταχά. Ανθρωποι απ' όλες τις ηλικίες πήγαν πέρυσι στο φεστιβάλ του, ενώ έλληνες τραγουδοποιοί όπως ο Νίκος Πορτοκάλογλου αξιοποιούν πια στοιχεία από τη λατινοαμερικάνικη ή την αφρικάνικη παράδοση, και τραγουδιστές όπως η Δήμητρα Γαλάνη και η Ελευθερία Αρβανιτάκη ηχογραφούν ντουέτα με τη Σεζάρια Εβόρα και την Μπούικα.
Συγκοινωνούντα δοχεία
Το παράδειγμα του Μίνωα Κυριακού, που είχε τηλεοπτικό κανάλι, ραδιοφωνικό σταθμό και δισκογραφική εταιρεία, ακολούθησαν και άλλοι, με τελευταίο και πιο ισχυρό τον Κώστα Γιαννίκο. Στις επιχειρηματικές δραστηριότητές του συναντώνται το «Παλλάς» και άλλα θέατρα, το Alter, η ιστορική «Λύρα» κ.ά. Ολο και περισσότεροι καλλιτέχνες δελεάζονται από τη δυνατότητα να παράγουν για το ένα και να διαφημίζονται από το άλλο, με όλα τα θετικά και τα αρνητικά αυτών των σχέσεων.
Κωμωδία και πάλι κωμωδία
Το ελληνικό σινεμά έγινε... ανέκδοτο. Το «Safe Sex» δημιούργησε αλυσιδωτές αντιδράσεις οδηγώντας στην παντοκρατορία της κωμωδίας. Η επιτυχία της δεύτερης «Λούφας» οδήγησε σε μια τρίτη, έστω και χωρίς τον Περάκη, οι «Γενναίοι της Σαμοθράκης» επιβεβαίωσαν την απήχηση της φανταρίστικης κωμωδίας, η Ζέτα Μακρυπούλια έγινε η νέα σταρ του σελιλόιντ, ο Πέτρος Φιλιππίδης ανακάλυψε τις προοπτικές ενός σύγχρονου «Ηλία του 16ου», το δίδυμο Ρέππας-Παπαθανασίου επέστρεψε σε οικείο έδαφος, και ο Βασίλης Χαραλαμπόπουλος έγινε η «ποιοτική» απάντηση στις κινηματογραφικές τηλεκωμωδίες. Η αναγέννηση του ελληνικού σινεμά αναζητείται μέσω του ταμείου.
Τηλεοπτικό κατινάζ
Συνοικέσια, ομηρικοί καβγάδες, διαζύγια, γάμοι, βαφτίσια, εξώδικα, τεστ DNA, σεξουαλικά σκάνδαλα, ματιές μέσα από την κλειδαρότρυπα. Ολα σε ζωντανή σύνδεση. Πρωταγωνιστές; Μοντέλα, τηλεπερσόνες, δικηγόροι, δημοσιογράφοι, γιουροβιζιονολόγοι. Οσο περισσότερος ο διασυρμός, τόσο μεγαλύτερη η τηλεθέαση.
Εφηβικά σουξέ
Να που οι έφηβοι απέκτησαν τα δικά τους βιβλία, έστω κι αν χρειάστηκε να περάσουν πρώτα από τις κινηματογραφικές αίθουσες, πριν ανοίξουν τα βιβλία. Η αρχή έγινε με τον Χάρι Πότερ, το απόλυτο νεανικό εκδοτικό φαινόμενο, που ολοκληρώθηκε με τον έβδομο τόμο το 2007, έχοντας μεταφραστεί σε 93 χώρες και κάνοντας τη συγγραφέα του Τζ Κ. Ρόουλινγκ μια από τις πλουσιότερες Βρετανίδες. Η τριλογία του «Αρχοντα των Δακτυλιδιών» και οι μάχες εναντίον των σκοτεινών δυνάμεων στη Μέση Γη τίναξαν τη σκόνη από τον Τόλκιν. Η Στένι Μέγερ, η μορμόνα αμερικανίδα νοικοκυρά, δημιούργησε φρενίτιδα με την τετραλογία ενός ερωτα ανάμεσα σ' ένα βαμπίρ και μια μαθήτρια. Στην Ελλάδα μόνο, η «Φιλοσοφική λίθος» του Χάρι έκοψε 790 χιλιάδες εισιτήρια, οι «Δύο Πύργοι» του Αρχοντα άγγιξαν τα 900 χιλιάδες, ενώ η παλιοπαρέα των πειρατών του Τζακ Σπάροου έφτασε τα 686 χιλιάδες εισιτήρια. Και η ζωή συνεχίζεται με ταινίες, γκατζετάκια, βιντεοπαιχνίδια.
Χέρια ψηλά
Ο νεαρός τραγουδιστής που στεκόταν δειλά πλάι στον Γιώργο Νταλάρα μεταμορφώθηκε σ' έναν ικανότατο μελωδό της ποπ που ξέρει να εκμεταλλεύεται από το φλερτ με το νεανικό κοινό, μέχρι το παιχνίδι της εκτόνωσης στην πίστα και να κλείνει συμφέρουσες συμφωνίες με τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας. Από την άλλη, ο Σάκης Ρουβάς προσπαθεί φιλότιμα να δείξει ότι δεν έχει μόνο σεξ απίλ ούτε του αρκεί η Eurovision. Εκεί, εξάλλου, κυριάρχησε η Ελενα Παπαρίζου. Ομως εκτός από την ποπ, θέριεψε αυτή τη δεκαετία και η λαϊκοπόπ: Ρέμος, Βανδή, Ζήνα, Πλούταρχος αναγορεύτηκαν σε πρότυπα ενός λάιφσταϊλ που έχει αρχίσει να κλονίζεται.
Καλλιτέχνες εισαγωγής
Το Φεστιβάλ Αθηνών και το Εθνικό Θέατρο προκάλεσαν κονβόι σημαντικών ξένων καλλιτεχνών, σκηνοθετών και ηθοποιών (Στάιν, Ουνκόφσκι, Βασίλιεφ, Γκότζεφ, Ελεν Μίρεν, Φιόνα Σο) με ποικίλες αντιδράσεις τόσο στον καλλιτεχνικό χώρο όσο και από την πλευρά του κοινού. Κι ενώ για τους έλληνες ηθοποιούς μια τέτοια συνεργασία αποτελούσε επαγγελματική εμπειρία, για τους θεατές, μερικές φορές, καταγράφηκε ως επώδυνη δοκιμασία... Ετσι φτάσαμε στα έκτροπα και τα γιούχα της Επιδαύρου, αλλά και στις ψύχραιμες συζητήσεις μήπως, κάποτε, υπερτιμούμε τον ξένο σκηνοθετικό «δάκτυλο» στις παραστάσεις αρχαίου δράματος.
Δικοί μας ξένοι
Είναι πλέον κομμάτι της ζωής μας. Αλλά και κομμάτι του θεάτρου μας και του σινεμά μας. Ο ελληνικός κινηματογράφος τούς αγκάλιασε σε ένα πλήθος βραβευμένων ταινιών: από τον «Εντουαρτ» μέχρι την «Επιστροφή». Οχι όμως και το κοινό. Ούτε καν τον «Ομηρο» του Γιάνναρη δεν πήγε να δει. Στο θέατρο είχαν καλύτερη τύχη: από το «Γάλα» μέχρι τους «Συμπέθερους από τα Τίρανα», ως δραματικοί ήρωες, έδωσαν ένα δυναμικό παρών. Αλλά και οι «ξένοι» καλλιτέχνες δεν το έβαλαν κάτω: και σε παραστάσεις πρωταγωνίστησαν, και σε ταινίες εμφανίστηκαν, και σε σίριαλ έλαμψαν και έργα ανέβασαν και σε ορχήστρες έπαιξαν και βραβεία απέσπασαν. Κι έγιναν λιγότερο ξένοι.
Street art
Οι καλλιτέχνες του δρόμου χωρίς να χάσουν την επαναστατική τους διάθεση και την αιχμηρή κοινωνική κριτική, άπλωσαν τα γκράφιτι δυναμικά σε τοίχους και εργοστάσια, θέλοντας να κάνουν την πόλη ένα τεράστιο, ανοιχτό και ζωντανό μουσείο. Τρύπωσαν όμως και σε θεσμούς: σε αίθουσες τέχνης, σε ιδρύματα όπως το ΔΕΣΤΕ με την έκθεση Anathena, στην 1η Μπιενάλε της Αθήνας το 2007, όπου ο Στέλιος Φαϊτάκης κατέπληξε με τη σύνθεση «Ο Σωκράτης που πίνει το κώνειο».
Εν γένει, η παγκοσμιοποίηση χτύπησε και τον χώρο των εικαστικών, όπου η χρήση της τεχνολογίας συναγωνίστηκε αλλά και συνεργάστηκε με την παραδοσιακή ζωγραφική και γλυπτική, δίνοντας τουλάχιστον ευφάνταστα αποτελέσματα.
Δωρεάν
Μουσικές «κατεβασμένες» απ' το Ιντερνετ, βιβλία και ταινίες μέσα στα σελοφάν των κυριακάτικων εφημερίδων, οδηγοί διασκέδασης στις σελίδες των free-press, ελεύθερη πρόσβαση στα ενημερωτικά σάιτ καναλιών και εντύπων. Ποτέ άλλοτε δεν υπήρχε τόση προσφορά, καμιά γενιά στο παρελθόν δεν μυήθηκε τόσο δραστικά στην ιδεολογία του τσάμπα. Οι συνέπειες θα φανούν στο μέλλον.
Reality-talent show
Την Παραμονή Πρωτοχρονιάς του 2002 οκτώ στους δέκα Ελληνες παρακολούθησαν τον Τσάκα να νικά τον έτερο φιναλίστ Πρόδρομο. Πολλές χιλιάδες sms ανέδειξαν τον νικητή του «Big Brother», τη στιγμή που η τηλεθέαση έφτασε μέχρι και 81%. Ηταν μόνο η αρχή. Από τότε, δεκάδες νέοι -ενίοτε και μεγαλύτεροι- έκαναν ουρές για να μάθουν να χορεύουν, να τραγουδούν, να γίνουν μπάρμεν ή μοντέλα, να επιβιώσουν, να δείξουν το όποιο ταλέντο τους, να γίνουν αγρότες, να ζουν απλώς με τις κάμερες αναμμένες, να γελοιοποιούνται. Και πάντα υπάρχει κάτι χειρότερο.
Ταβέρνα TV
Και ξαφνικά, τα κανάλια άρχισαν να σερβίρουν παλιά λαϊκά και ξαναζεσταμένο μεράκι μπρος στις κάμερες. Ψηφοθήρες πολιτικοί και στάρλετ τού μεσημεριού συνωστίζονται μαζί με δημοφιλείς τραγουδιστές και σημαντικούς συνθέτες και στιχουργούς που αφηγούνται εξωραϊσμένες αναμνήσεις. Είναι κι αυτός ένας τρόπος να περάσει την ώρα του όλος αυτός ο κόσμος που δεν μπορεί πια να βγει σαββατιάτικα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου