Πρότζεκτ Ντουμπάι: Αλ Βαβέλ

Tου Νικου Γ. Ξυδακη

Στην περίφημη Μπιενάλε της Βενετίας, το περασμένο καλοκαίρι, μια από τις πιο έντονες, θορυβώδεις, εθνικές συμμετοχές ήταν αυτή των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Η ούτως ειπείν έκθεση του αραβικού κρατιδίου καταλάμβανε ικανό αριθμό τετραγωνικών μέτρων στην καρδιά του Αρσενάλε, εκεί όπου εκτυλίσσεται η συνήθως φιλόδοξη διεθνής έκθεση του εκάστοτε διευθυντή της Μπιενάλε, και όχι σε κάποιο ενοικιασμένο παλάτσο. Προφανώς τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είχαν αποζημιώσει γενναιόδωρα τον οργανισμό της Μπιενάλε. Τι περιελάμβανε η έκθεση; Εργα σύγχρονης αραβικής τέχνης; Οχι. Αντιγράφω εαυτόν από το ρεπορτάζ για την Μπιενάλε (14.06.09):

«Φέτος, στην 53η Μπιενάλε, στο μεγαλύτερο και αρχαιότερο πανηγύρι τέχνης παγκοσμίως, δεν μπόρεσα να βρω ένα αφηγηματικό νήμα – ενδεχομένως και από δική μου αδυναμία. Είδα, βεβαίως, την έντονη, γεμάτη αυτοπεποίθηση παρουσία των Ρώσων, με καλό εθνικό περίπτερο, με καλούς καλλιτέχνες, με εκθέσεις συλλογών και ιδρυμάτων τους, με έργα χωνεμένης πρωτοπορίας και λάμποντος μεταμοντερνισμού. Είδα, όλοι είδαν, την πρωτοφανή επίθεση μάρκετινγκ των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, που διαφήμιζαν με ένταση και πολύ χρήμα τους παράδεισους real estate και κτιρίων στο Ντουμπάι, δεκάδες χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, έτοιμα να υποδεχθούν την τέχνη, την κουλτούρα, την ψυχαγωγία, το σόπινγκ· έδειχναν περήφανα τις μακέτες των art malls, με υπογραφές διάσημων αρχιτεκτόνων, ανέπτυσσαν το κόνσεπτ των “ευκαιριών τέχνης”, προέβαλλαν διάσημα ονόματα που ήδη εργάζονται εκεί, την τέχνη του Λούβρου και την τέχνη την contemporary, πλάι σε χαμογελαστές αραβικές οικογένειες με παιδικές κελεμπίες και τσαντόρ να ψωνίζουν Gucci και Louis Vuitton. Μα να, αυτό είναι ένα κάποιο νήμα... Εικόνες από το κοντινό μέλλον. Και οι δύο, και οι Ρώσοι και οι Αραβες, προβάλλουν τη βούληση του παρόντος ως σχήμα του μέλλοντος. [...] Κατά τούτο, κατά τη σύλληψη του κοντινού μέλλοντος καλλιτεχνικής τρυφής, Ρώσοι και Αραβες είναι οι μόνοι που μιλάνε ανοιχτά· οι μεν με καλλιτεχνικές αλληγορίες, οι δε με μάρκετινγκ του ανεγειρόμενου παρόντος».

Γυρνούσα έκθαμβος στο «καλλιτεχνικό» περίπτερο του Ντουμπάι, κυκλωμένος από μακέτες κτιρίων και διαφημίσεις χλιδής, διαφημίσεις ενός μέλλοντος που ήδη είχε καταφθάσει αγέρωχο και φουριόζικο· στους τοίχους διάβαζα τις μεγάλες μουσειακές φίρμες και τα βαριά ονόματα των κιουρέιτορ και των θεωρητικών τέχνης (θυμάμαι την αριστερή Κατρίν Νταβίντ), το παράρτημα του Λούβρου, τη φουάρ του Ντουμπάι· σοβαροφανείς συνεντεύξεις Δυτικών θεωρητικών και αρτ μάνατζερ σε κελεμπιοφόρους TV hosts για τις οικουμενικές αξίες του Πρότζεκτ Ντουμπάι· έβλεπα την παρηκμασμένη Ευρώπη να σπεύδει στον Κόλπο για να αρπάξει κοψίδια, κόκαλα και πετροδολάρια, εν ονόματι της νέας επιχειρηματικότητας, της παγκοσμιοποίησης και της πολυπολιτισμικότητας· έβλεπα τις νεαρές πλούσιες Αράβισσες με τα τσαντόρ και τα φορτία κοσμημάτων, με τα πανάκριβα κορεάτικα γκάτζετ, με τα iPhone και τα ιταλικά γοβάκια, έβλεπα τον Θαυμαστό Γενναίο Κόσμο του άοσμου χρήματος και της κερδοσκοπίας και της τέχνης που τα υπηρετεί.

Ηταν ίσως η πιο αυθεντική εμπειρία της 53ης Μπιενάλε Βενετίας. Ο δυτικός κόσμος αποίκιζε το φαντασιακό του αραβικού κόσμου με χλιδή και τέχνη, και τα σεϊχάτα του πετρελαίου ανταπέδιδαν τον αποικισμό, στήνοντας funds, εξαγοράζοντας τράπεζες και εμβληματικές επιχειρήσεις, αγοράζοντας πανάκριβα, υπερπληθωρισμένα, αποδοχή, κύρος, χλιδή και δισκία συμπυκνωμένης ιστορίας τέχνης. Στην καρδιά της μεγαλύτερης και ιστορικότερης έκθεσης τέχνης διεθνώς, η τέχνη υποκλινόταν και υποτασσόταν στην αγορά· μάλλον σε μια υπόσχεση αγοράς αενάως ανθούσας και διαστελλόμενης.

Το ψυχανέμισμά μου, ενώπιον αυτής της λάμπουσας Δυστοπίας, με οδηγούσε προς την επιφυλακτικότητα, σε νοητική αναδίπλωση, σε καχυποψία: Τι μπορεί να αγοράσει το χρήμα; Το χρήμα του πετρελαίου, που πολλαπλασιάζεται με τους πολέμους, μπορεί να υψώσει τον μεγαλύτερο ουρανοξύστη, να χτίσει το μεγαλύτερο τεχνητό νησί αναψυχής στον πλανήτη, να πρασινίσει την έρημο, να γεννήσει νερό, να φέρει τον Παράδεισο επί της Γης; Αυτό είναι το Πρότζεκτ Ντουμπάι: Ο κόσμος του Τριμαλχίωνα στο Σατυρικόν του Πετρώνιου· ένας μετακορανικός παράδεισος. Μια προβολή του παρόντος χρήματος στο μέλλον, ένα ρήγμα στον χρόνο.

Αυτή η υπόσχεση αγοράς αποδείχθηκε κάλπικη. Πέντε μόλις μήνες από την επίδειξη ισχύος και real estate παραδείσων, το Ντουμπάι ρίχνει κανόνι 57 δισεκατομμυρίων και λαχταράει τις διεθνείς αγορές, αυτές που το αποθέωναν. Ουρανοξύστες, νησιά-φοίνικες, χιονοδρομικές πίστες, malls, όλα στον αέρα, χωρίς καύσιμο, στεγνά, χωρίς νερό. Οι ευρωπαϊκές τράπεζες γυρεύουν τα δισεκατομμύριά τους, οι επενδυτές-ραντιέρηδες δαγκώνουν τους τραπεζίτες τους, τα χρηματιστήρια προβαίνουν σε τελετουργικές διορθώσεις και βυθίσεις, το θαύμα του Ντουμπάι ξεθωριάζει. Ενα ακόμη θαύμα των απορρυθμισμένων αγορών κυκλοφορούντος χρήματος θαμπώνει, αναβοσβήνει.

Ευρωπαίοι και Ελληνες μηχανικοί μαζεύουν τα λάπτοπ, Ασιάτες αναλώσιμοι εργάτες εκκενώνουν τα τολ και τα καράβια όπου κατέλυαν, οι πισίνες ξεραίνονται, τα τεχνητά χιόνια λιώνουν. Η επιγραφή «Πρότζεκτ Ντουμπάι» θα μείνει να αναβοσβήνει: εδώ, στις αρχές του 21ου αιώνα, με τους πολέμους και την τρομοκρατία να μαίνονται τριγύρω, στήθηκε το μεγαλύτερο θεματικό πάρκο της ιστορίας, η Αλ Βαβέλ - αλλά δεν αρκούσαν τα λεφτά.