Το κυνήγι των κλεμμένων θησαυρών

Η Γερμανίδα ντετέκτιβ Ούλι Zέγκερς αποκαλύπτει τα κίνητρα των κλεφτών έργων τέχνης και πώς δουλεύει για να τα ξαναβρεί

Της Μαριας Ρηγουτσου

Μέχρι πού μπορεί να οδηγήσει το πάθος και η αγάπη για ένα έργο τέχνης; Εάν υποτεθεί πως υπάρχει πράγματι ένα τέτοιο αίσθημα για ένα καλλιτεχνικό προϊόν, δεν οδηγεί πάντως στην κλοπή ή μάλλον για την ακρίβεια τα κίνητρα των κλοπών έργων τέχνης είναι τελείως διαφορετικά. Η καθόλου ρομαντική αυτή διαπίστωση ανήκει στην Ούλι Ζέγκερς, τη διασημότερη Γερμανίδα ντετέκτιβ στην αναζήτηση κλεμμένων έργων τέχνης. Τη συναντήσαμε στο γραφείο της στην Κολωνία, στο κέντρο της παλιάς πόλης. Η 35χρονη ιστορικός τέχνης διευθύνει το παράρτημα της εταιρείας Art Loss Register, η οποία διαθέτει ακόμα γραφεία στο Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη, το Αμστερνταμ και το Νέο Δελχί.

Πριν από μερικές ημέρες έγινε η μεγαλύτερη ληστεία έργων τέχνης στην Ευρώπη. Ενοπλοι αφαίρεσαν από το μουσείο Villa B­rhle στη Ζυρίχη τέσσερις πίνακες ζωγραφικής. Επρόκειτο για έργα των Μονέ, Ντεγκά, Βαν Γκονγκ και Σεζάν συνολικής αξίας 113 εκατομμυρίων ευρώ. Το εντυπωσιακό στην υπόθεση είναι ότι οι δύο από τους τέσσερις πίνακες εντοπίστηκαν έπειτα από μερικές μέρες, σε όχημα που βρέθηκε ξεκλείδωτο σε πάρκινγκ ψυχιατρικής κλινικής της Ζυρίχης. Οι κλοπές έργων τέχνης αυξάνονται δραματικά τα τελευταία χρόνια. Το γραφείο της κυρίας Ζέγκερς καταγράφει 1.000 περίπου κλεμμένα αντικείμενα το μήνα, περισσότερες δηλαδή από 30 κλοπές την ημέρα. Τις πληροφορίες τις συγκεντρώνει από καταγγελίες ασφαλιστικών εταιρειών, από συλλέκτες, από τη γερμανική Υπηρεσία Διώξεως του Εγκλήματος, από το FBI και την Ιντερπόλ.

Εκβιασμός για λύτρα

Ευγενική και με ένα βλέμμα που δείχνει πως γνωρίζει πολύ καλά το αντικείμενό της, η Ούλι Ζέγκερς είναι πρόθυμη να απαντήσει στις ερωτήσεις μας. Εχει ιδιαίτερη άνεση με τις συνεντεύξεις μια και πριν γίνει ντετέκτιβ, πριν από εννιά χρόνια, ήταν υπεύθυνη τύπου της Ομοσπονδιακής Ενωσης Γερμανικών Γκαλερί. Γιατί αποφασίζει κανείς να κλέψει ένα έργο τέχνης; Γιατί κλέβει κανείς με αυτόν τον τρόπο τόσο γνωστούς πίνακες από ένα μουσείο, όπως για παράδειγμα στη Ζυρίχη; «Αυτός είναι ο γρίφος και αυτό το ερώτημα θέτουμε και εμείς», μας απαντά. «Ξέρουμε πως αυτά τα έργα επειδή είναι πολύ γνωστά δεν μπορούν να πουληθούν στη διεθνή αγορά. Υποθέτουμε από την εμπειρία μας ότι έγινε για να ζητήσουν λύτρα, για εκβιασμό». Τα λεγόμενα της Ούλι Ζέγκερς, αποκτούν μεγαλύτερη σημασία αν κρίνουμε από την κατάληξη της κλοπής στη Ζυρίχη.

Η Art Loss Register ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1991 από μια σειρά ασφαλιστικών εταιρειών και μεγάλων οίκων δημοπρασιών με σκοπό να παρεμποδιστεί το παράνομο εμπόριο τέχνης, το οποίο κυρίως τα τελευταία χρόνια ανθεί. Η αστυνομία υπολογίζει ότι ο τζίρος από παράνομες πωλήσεις έργων τέχνης ανέρχεται περίπου στα 8 δισ. ευρώ το χρόνο σε όλο τον κόσμο.

Τράπεζα πληροφοριών

Τι ακριβώς κάνει, όμως, ένας ντετέκτιβ που κυνηγάει χαμένους θησαυρούς; «Η δουλειά μας είναι πολύ λιγότερο εντυπωσιακή από ό,τι φαντάζεται κανείς. Δεν περιφερόμαστε με μαύρα γυαλιά και σηκωμένους γιακάδες αλλά καθόμαστε μπροστά από τα κομπιούτερ μας και εργαζόμαστε βάσει μιας εσωτερικής τράπεζας πληροφοριών στην οποία έχουν πρόσβαση μόνο οι συνεργάτες της επιχείρησης. Σε αυτή την τράπεζα πληροφοριών είναι λεπτομερώς καταγεγραμμένα 190.000 έργα τέχνης. Και στην περίπτωση της Ζυρίχης έχουν φυσικά καταγραφεί τα έργα. Με τον τρόπο αυτό ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες πώλησής τους.»

Η επιχείρηση διαθέτει την μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα πληροφοριών σε ολόκληρο τον κόσμο. Η κυρία Ζέγκερς επισημαίνει πως δουλειά της δεν είναι να ανταγωνίζεται το έργο της αστυνομίας. Οι 50 συνεργάτες που διαθέτει, όμως, η επιχείρηση σε όλο τον κόσμο είναι εξειδικευμένοι ιστορικοί τέχνης και αυτό είναι ένα πλεονέκτημα έναντι των διωκτικών αρχών, οι οποίες δεν διαθέτουν απαραίτητα εξειδικευμένο προσωπικό. Οι συνεργάτες της Art Loss Register δεν χάνουν δημοπρασία, επισκέπτονται μουσεία και γκαλερί, μελετούν καταλόγους, κρατούν σημειώσεις και ξέρουν πολύ καλά πώς λειτουργούν οι νόμοι της αγοράς.

Ενα είδος... νομίσματος

Κάποιες φορές πάντως η κυρία Ζέγκερς χρειάζεται να υποδυθεί κάποιο ρόλο. Οπως για παράδειγμα όταν πριν από χρόνια στο Μόναχο είχαν κλέψει ένα έργο του Πόλκε από μια γκαλερί. Λίγο αργότερα το έργο πουλιόταν σε μια δημοπρασία και η ντετέκτιβ εμφανίστηκε σαν συλλέκτρια έργων του Πόλκε. Εδωσε ραντεβού με τον πωλητή σε ένα καφέ, μόνο που συνοδευόταν και από έξι αστυνομικούς, οι οποίοι κάθονταν σε διπλανά τραπέζια. Η συνέχεια είναι ευνόητη.

Η Ούλι Ζέγκερς επισημαίνει: «Τα κίνητρα για την κλοπή έργων τέχνης είναι διάφορα. Δεν είναι εύκολη και απλή η απάντηση. Πρόκειται για εκβιασμούς ώστε να πάρουν χρήματα οι εκβιαστές, καμιά φορά δίνονται ως ενέχυρα, άλλες φορές ως αντίτιμο σε πωλήσεις όπλων, ναρκωτικών. Τα κλεμμένα έργα πολλές φορές χρησιμοποιούνται σαν ένα είδος νομίσματος». Είναι πολύ πιο εύκολο, δηλαδή, να μεταφερθούν αρκετά εκατομμύρια ευρώ με τη μορφή ενός πίνακα παρά να μπουν σε τσάντες και βαλίτσες. Το παράνομο εμπόριο έργων τέχνης αποτελεί μαζί με το εμπόριο λευκής σαρκός, τα όπλα και τα ναρκωτικά έναν από τους πιο προσοδοφόρους τρόπους πλουτισμού.

Και από την Ελλάδα

Αυτή τη στιγμή αναζητούνται γύρω στα 650 κλεμμένα έργα του Πικάσο, 400 του Μιρό, 300 του Σαγκάλ. Η μεγαλύτερη επιτυχία της Ούλι Ζέγκερς μέχρι σήμερα ήταν ο εντοπισμός του έργου του Σεζάν «Η τσαγιέρα και τα φρούτα», ύστερα από 20 ολόκληρα χρόνια. Συνήθως, πάντως, οι κλέφτες τολμούν να ξαναβγούν στην αγορά αναζητώντας πελάτες έπειτα από δύο - τρία χρόνια όταν νομίζουν ότι η υπόθεση έχει ξεχαστεί.

Οσο για χαμένους θησαυρούς από την Ελλάδα, η κυρία Ζέγκερς μάς λέει πως την τελευταία υπόθεση την κατέγραψε πριν από μερικές ημέρες. Για ευνόητους λόγους δεν δίνει στοιχεία αλλά αναφέρει γενικότερα: «Φυσικά και έχουμε καταγεγραμμένα στην τράπεζα πληροφοριών μας έργα που έχουν χαθεί από την Ελλάδα. Εχουμε καταγγελίες τόσο από κρατικές πηγές όσο και από ιδιώτες, από την Ιντερπόλ, από την ελληνική αστυνομία. Και φυσικά έχουμε τα μάτια μας και τα αυτιά μας ανοιχτά σε υποθέσεις παράνομης μεταφοράς πολιτιστικών αγαθών με σκοπό να περιορίσουμε το παράνομο εμπόριο».

Επιτυχία κατά 24%

Η διαλεύκανση των υποθέσεων είναι μια χρονοβόρα και απαιτητική υπόθεση. Το ποσοστό επιτυχίας της Art Loss Register κυμαίνεται στο 24%. Οσο για την αμοιβή της βασίζεται και αυτή σε ποσοστά, φθάνοντας μέχρι το 20% της αξίας του έργου. Κύριοι πελάτες είναι οι ασφαλιστικές εταιρείες, οι οίκοι δημοπρασιών, γκαλερί, μουσεία, ιδιώτες. Στην τράπεζα πληροφοριών δεν καταγράφονται μόνο πίνακες και γλυπτά αλλά και χαλιά, ασημικά, πορσελάνες και γενικότερα έργα τέχνης των οποίων η αξία ξεκινάει από τα 1.200 ευρώ.

Οποιος ενδιαφέρεται να αγοράσει ή να πουλήσει μπορεί να απευθυνθεί στην ALR και με 80 ευρώ να μάθει καταρχάς εάν το έργο είναι πιθανώς καταγεγραμμένο ως κλεμμένο. Η μη έγκαιρη γνώση μπορεί να έχει πολύ δυσάρεστες συνέπειες στο μέλλον ακόμα και για τον καλόπιστο αγοραστή, ο οποίος όχι μόνο θα πρέπει να επιστρέψει το έργο στο νόμιμο κάτοχό του αλλά θα χάσει και τα χρήματα που έδωσε για να το αγοράσει.

«Εξαφανίσεις» με αξία

Μερικές από τις μεγαλύτερες κλοπές έργων τέχνης στον κόσμο:

- «Η προσευχή των βοσκών» του Καραβάτζο. Εκλάπη το 1969, στο Παλέρμο. Αξία: 15 εκατ. ευρώ.

- «Το κονσέρτο» του Γιαν Βερμέερ. Εκλάπη μαζί με άλλους δέκα πίνακες, το 1990, στη Βοστώνη. Συνολική αξία των έργων: 243 εκατ. ευρώ.

- «Το πορτρέτο μιας γυναίκας» του Γκούσταβ Κλιμτ. Εκλάπη το 1997 από την Πιαντσέντζα στην Ιταλία. Αξία: 1,5 εκατ. ευρώ.

- «Η κοινότητα εγκαταλείπει την εκκλησία της Μεταρρύθμισης του Νύνεν» του Βίνσεντ Βαν Γκονγκ. Εκλάπη το 2002 από το ομώνυμο μουσείο στο Αμστερνταμ. Αξία: 23 εκατ. ευρώ.

- «Η κραυγή» και η «Παναγία» του Μουνκ. Εκλάπησαν το 2004 από το μουσείο Μουνκ στο Οσλο.