Ανάπλαση Περιοχής Ψυρρή

Η περιοχή Ψυρρή-Κουμουνδούρου αποτελεί μαζί με την Πλάκα και το Παλιό Εμπορικό Κέντρο την αρχαία πόλη της Αθήνας, πυρήνα του σημερινού Ιστορικού Κέντρου. Η περιοχή μεταξύ των οδών Ερμού, Αθηνάς, Ευρυπίδου, Επικούρου, Πειραιώς και του Αρχαιολογικού Χώρου του Κεραμεικού, υπήρξε πάντοτε "εντός των τειχών" από τους Ελληνιστικούς χρόνους μέχρι και την Τουρκοκρατία, κατά την οποία έχει ήδη διαμορφωθεί o ελεύθερος ρυμοτομικός ιστός που σώζεται μέχρι σήμερα. Με όριο την Πλατεία Κουμουνδούρου (Πλατεία Ελευθερίας) χωρίζεται η Παλιά πόλη με τους στενούς ελικοειδείς δρόμους από τη νεότερη της Οθωμανικής εποχής, (Μεταξουργείο) που χτίστηκε σύμφωνα με το Σχέδιο Πόλεως. Κατά το 1822 η γειτονιά φαίνεται να περιλαμβάνει 997 σπίτια ενώ το 1824 εμφανίζεται να κατοικείται από 1801 ανθρώπους, αριθμό αρκετά μεγάλο αν υπολογίσουμε το συνολικό πληθυσμό της Αθήνας σε 9.640 κατοίκους. Από τους σημαντικότερους τότε οικιστικούς πυρήνες της πόλης η περιοχή πυκνοδομημένη και οικτρά υποβαθμισμένη στις μέρες μας παρουσιάζεται στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του '88 να έχει πυκνότητα 72 κατοίκων ανά εκτάριο.

Εκτός από το χαρακτηριστικό πολεοδομικό ιστό, την παλαιότητα της γειτονιάς εκφράζει και η παρουσία των πολλών εκκλησιών από τις οποίες σώζονται σήμερα οι 'Αγιοι Ασώματοι, ο 'Αγιος Αθανάσιος στην οδό Αριστοφάνους, τρίκλιτη βασιλική με κατεστραμμένο το ένα κλίτος και ο 'Αγιος Ιωάννης, στη Κολώνα στην οδό Ευριπίδου. Tο εκκλησάκι, μονόκλιτη βασιλική κτισμένη γύρω από κορινθιακό κίονα, συνεχίζει αρχαία λατρεία αφιερωμένη πιθανότατα στον Ασκληπιό. 'Ίχνη του τείχους του ΙΗ' αιώνα έχουν επισημανθεί στο πίσω μέρος. Η ενοριακή εκκλησία των Αγίων Αναργύρων στην ομώνυμη πλατεία σώθηκε μετά την καταστροφή της Αθήνας στα 1827, αλλά αλλοιώθηκε αργότερα επισκευαζόμενη. Δυο νέες ενοριακές επίσης εκκλησίες ξανακτίστηκαν στη Θέση παλαιών, ο Χριστός του Κοπίδη (Χριστοκοπίδης) και o 'Αγιος Δημήτριος ο Νέος, στο χώρο πιθανότατα κάποιας μονής που εξαφανίστηκε στα τέλη του l9ου αιώνα. Τέλος εκκλησίες που δεν υπάρχουν πια είναι η Αγία Παρασκευή, η Αγία Θέκλα και η Αγία Ελεούσα. Το ιερό της τελευταίας υπάρχει στο υπόγειο του Παλιού Κακουργιοδικείου.

Η περιοχή υπήρξε πάντα κυρίως λαϊκή γειτονιά, στην οποία όμως είχαν τα σπίτια τους μερικοί "Νοικοκυραίοι" (δεύτερη σε ιεραρχία Αθηναϊκή τάξη επί Τουρκοκρατίας). Τα οικόπεδα είναι μικρά, με στενή όψη αλλά συχνά αρκετό βάθος, ενώ τα σπίτια είναι συνήθως διώροφα με μικρό μπαλκόνι και εσωτερική αυλή, στην οποία οδηγεί πλευρικός διάδρομος. Χαρακτηριστική είναι η παρουσία ειδικών χρήσεων βιοτεχνίας αλλά και χονδρεμπορίου σε συνδυασμό με την κατοικία στον όροφο. Ο κορεσμός των επαγγελματικών αυτών δραστηριοτήτων και η απομάκρυνση της κατοικίας είναι αρχικά η συνέπεια των πιέσεων που ασκήθηκαν από το Κέντρο ... Σκοπός της παρέμβασης στην περιοχή δεν είναι μόνο η εξυγίανση, αλλά και η αποκατάσταση της ιστορικής φυσιογνωμίας και η απόδοση της λανθάνουσας ποιότητας του χώρου στον σημερινό κάτοικο και την πόλη. Η παραδοσιακή φυσιογνωμία είναι έκδηλη. Διατηρείται στο ακέραιο ο ρυμοτομικός ιστός, που συμπίπτει με τις ελεύθερες χαράξεις της αρχαίας πόλης, καθώς και μεγάλο ποσοστό του κτιριακού αποθέματος, εξαιτίας παραδοσιακών δραστηριοτήτων ανάμικτων με κατοικία, χρήσεων κυρίως βιοτεχνίας και χονδρεμπορίου οι οποίες συνδέονται με την ιστορία της πόλης.

Είναι γνωστή ωστόσο η μεγάλη υποβάθμιση της περιοχής, που οφείλεται στις πιέσεις που δέχεται από το Κέντρο της Αθήνας, αφ' ετέρου στη γειτνίαση με τις εξίσου υποβαθμισμένες δυτικές περιοχές (Μεταξουργείο-Γκάζι κ.λπ). Αποτέλεσμα: η μεγάλη πυκνότητα, η ευτελής κατασκευή των νέων κτιρίων και οι άθλιες συνθήκες κυκλοφορίας, εξαιτίας της ασυμβατότητας του ρυμοτομικού ιστού (στενοί ελικοειδείς δρόμοι) με τη μεγάλη πυκνότητα των σημερινών χρήσεων και την άναρχη λειτουργία τους. Μελέτες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα επισημαίνουν την ανάγκη αφ' ενός νομοθετικών ρυθμίσεων, αφ' ετέρου δομικών παρεμβάσεων που θα λειτουργήσουν δυναμικά στο ρόλο και τη λειτουργία της περιοχής. Κανονιστικές ρυθμίσεις και έργα είναι οι δύο άξονες στους οποίους κινείται η προσπάθεια αναβάθμισης που επιχειρεί το Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. Η Διεύθυνση Πολ. Σχεδιασμού (Τμήμα Παραδοσιακών Οικισμών) επεξεργάζεται τη θεσμοθέτηση: Καθορισμού χρήσεων γης με απαγόρευση των οχλουσών, καθορισμού όρων και περιορισμών δόμησης, ρύθμισης κυκλοφορίας και στάθμευσης, τροποποίησης του ρυμοτομικού σχεδίου και επαναφοράς στην υπάρχουσα κατάσταση, και τέλος ειδικών επεμβάσεων ανάπλασης σε συγκεκριμένα οικοδομικά τετράγωνα και στην πλατεία Κουμουνδούρου. Ο Δήμος Αθηναίων έχει ήδη υποβάλει σχετικές προτάσεις.

Ακόμα στα πλαίσια της αναβάθμισης της περιοχής χαρακτηρίστηκαν μεμονωμένα 30 κτίρια και ομαδικά 193 κτίρια ως διατηρητέα. Η Διεύθυνση Ειδικών 'Έργων Αναβάθμισης Περιοχών αξιοποιεί τις αρχές που διαμορφώθηκαν κατά τη μελέτη της περιοχής στο πλαίσιο προστασίας του Ιστορικού Κέντρου και αποτελούν σήμερα τις κατευθύνσεις του Ρυμοτομικού Σχεδίου της Αθήνας και του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου της Αθήνας. Προτείνει λοιπόν την αξιοποίηση και υλοποιεί χαρακτηριστικό πλέγμα που θα συνδέει τις περιοχές του πυρήνα του Ιστορικού Κέντρου, καθώς και τη δημιουργία ή την τόνωση πόλων έλξης με χωροθέτηση ειδικών χρήσεων και διαμορφώσεων, έτσι ώστε να ασκήσουν επιρροή στον ευρύτερο χώρο. Η δημιουργία δικτύου πεζοδρομίων μέσα σε οικιστικό παραδοσιακό περιβάλλον παίζει σημαντικό ρόλο και η ένταξή του στα έργα ενοποίησης πρασίνου και αρχαιολογικών χώρων δημιουργεί ένα ενιαίο πολιτιστικό σύνολο. Για το λόγο αυτό η παρέμβαση, που θα αποτελέσει και τον άξονα αναβίωσης της περιοχής, εντάχθηκε στο Πρόγραμμα Ενοποίησης των Αρχαιολογικών χώρων και έχει ήδη αρχίσει η εφαρμογή της.

Ήδη έχουν ξεκινήσει τα έργα διαμόρφωσης πεζοδρόμων, ροής πεζοδρόμων και ροής πεζών στην Πλατεία του Ψυρρή (Ηρώων), στην οδό και την πλατεία Αγ. Αναργύρων και τμήματα των οδών Τάκη, Αριστοφάνους και Αισχύλου. Πρόκειται να ακολουθήσουν οι οδοί Λουκά-Νίκα, Κραναού και το ημικυκλικό τμήμα της πλατείας Κουμουνδούρου, ενώ έχει προγραμματιστεί ακόμα η διαμόρφωση των οδών Διπύλου, Ψαρομηλίγκου, Καλογήρου Σαμουήλ, Λεωκορίου και Τομπάζη.

Το δίκτυο αυτό συνδέει την Πλάκα με τον Κεραμεικό και αποτελεί τη βασικότερη διαδρομή διαμέσου της περιοχής. H πεζοδρόμηση της οδού Διπύλου και η ειδική διαμόρφωση στη συνάντησή της με τον αρχαιολογικό χώρο θα αποκαταστήσει την επικοινωνία του πυρήνα του Ιστορικού Κέντρου με τον Κεραμεικό, στη θέση ακριβώς του αρχαίου Διπύλου.

Αναφέρουμε ακόμη ότι αρχίζει άμεσα η αποκατάσταση δύο διατηρητέων κτιρίων στη γωνία Αγ. Ασωμάτων και Διπύλου (Διπύλου 14 και 12), όπου θα στεγαστεί το Μουσείο Ασιατικής Τέχνης του Ιδρύματος "Μουσείο Μπενάκη".

Η ανάδειξη της παραπάνω επιλεγμένης κατά προτεραιότητα πορείας προς τον Κεραμεικό θα ολοκληρωθεί με την αποκατάσταση των όψεων των διατηρητέων κτιρίων που βρίσκονται πάνω σ' αυτήν. Ήδη έχει γίνει επιλογή και προγραμματίστηκε να μελετηθούν τα 29 διατηρητέα κτίρια της πρώτης φάσης των έργων διαμόρφωσης.

Επισημαίνεται η σημασία της αποκατάστασης του Παλαιού Κακουργιοδικείου που θα λειτουργήσει ως Πολιτιστικό Κτίριο και o περιβάλλων χώρος του θα διαμορφωθεί ως ελεύθερος χώρος.

Δημιουργείται έτσι ένας νέος πόλος, και μάλιστα στο τμήμα της διαδρομής που υστερεί σημειολογικά, αφού η οδός Μιαούλη έχει αλλοιωθεί με πολλά νέα κτίρια και προορίζεται για δρόμος κυκλοφορίας οχημάτων.