Του Ψυρρή δεν έγινε το Σόχο της Αθήνας Αντί για πραγματική καλλιτεχνική συνοικία έγινε μια γειτονιά που παγιδεύτηκε ανάμεσα στα φτηνά ρούχα και τις ουζοποικιλίες Της Μαργαριτας Πουρναρα Σούρουπο Σαββάτου. Ο ήλιος δύει στο βάθος της Πειραιώς. Στην πλατεία Κουμουνδούρου παίρνεις μια γεύση από την πανσπερμία των ανθρώπων που κυκλοφορούν στην Αθήνα. Στα «Μπριζολάκια» του Τέλη, έχουν ξεμείνει κάποιοι θαμώνες. Πριν από μερικά χρόνια ήταν στέκι όλων όσοι έκαναν τη σαββατιάτική τους βόλτα στις γκαλερί της περιοχής. Μια στάση για φαγητό, για να κατακάτσουν οι εικόνες που εγγράφονται στο μυαλό από τις εκθέσεις. Οχι πια. Τίποτα δεν θυμίζει την αύρα της αισιοδοξίας που έπνεε στη γειτονιά στα μέσα της δεκαετίας του '90. Η συνοικία του Ψυρρή δεν έμελλε να γίνει το Σόχο της Αθήνας, αλλά το γόνιμο έδαφος όπου ανθεί η μονοκαλλιέργεια των μπαρ και της ταβέρνας. Μαζί εξανεμίστηκαν και οι ελπίδες για τη συνολικότερη αναβάθμιση της περιοχής που σήμερα βρίσκουν φιλόξενη μόνο οι Κινέζοι έμποροι. Πληρώνουν cash και με συνοπτικές διαδικασίες καταλαμβάνουν κάθε ελεύθερο χώρο. Η κοιτίδα της contemporary art αναζητά διέξοδο, αφού παγιδεύτηκε ανάμεσα στα φτηνά ρούχα και τις ουζοποικιλίες. Αλλαγή σκηνικού Ηταν φυσικό. Οι συσχετισμοί δυνάμεων άλλαξαν πολύ γρήγορα. Από το 1994 όταν άνοιξε την γκαλερί της η Ρεβέκκα Καμχή στον 5ο όροφο ενός παλιού ξενοδοχείου επί της Σοφοκλέους μέχρι σήμερα, το μόνο που έχει μείνει ίδιο στου Ψυρρή είναι τα βρώμικα, στενά πεζοδρόμια και τα εγκαταλελειμμένα κτίρια. Αρχικά, η ντεκαντάνς αυτή είχε γοητεία και νόημα. Οι παλιοί τεχνίτες που έφτιαχναν από σέλες αλόγων μέχρι βίδες έδιναν ένα διαφορετικό στίγμα αυθεντικότητας στην ανθρωπογεωγραφία της γειτονιάς. Τα φτηνά ενοίκια προσείλκυσαν πολλούς καλλιτέχνες που έστησαν εκεί τα ατελιέ τους. Οι γκαλερίστες με τη σειρά τους προσπάθησαν να σχηματίσουν έναν εναλλακτικό πόλο στο Κολωνάκι που παραείχε γίνει ακριβό. Τότε ξεφύτρωσαν και οι πρώτες ταβέρνες με τους μεζέδες, τα παλιά ελαφρολαϊκά και το τεχνητό κέφι που ξεκινούσε από τις πρώτες μεσημεριανές ώρες τα Σαββατοκύριακα. Κλείνουν οι γκαλερί Σήμερα οι γκαλερί φυλλορροούν. Πρώτα έκλεισε το Artio, για να ακολουθήσουν η Unlimited, η Els Hanappe, η Ρεβέκκα Καμχή. Το πείραμα του Artower στην Αρμοδίου απέτυχε, ενώ πολλές αίθουσες τέχνης όπως η Breeder θα ήθελαν να φύγουν. Παραμένουν βέβαια η A.Δ., η a.antonopoulou.art, η Βatayianni και προσετέθησαν η Qbox, η E31, η γκαλερί του Xippas κ.ά. Είναι όμως σαφές ότι η κινητικότητα που παρατηρείται αυτήν την περίοδο στρέφει την πλάτη στη γειτονιά. Αντιθέτως, η Κριεζώτου έχει πάρει τα πάνω της με την αίθουσα τέχνης του Θανάση Φρυσίρα, το νέο καλαίσθητο παράρτημα της γκαλερί Ζουμπουλάκη και το Μουσείο Γκίκα που θα ανοίξει το 2007. Οι αδελφοί Καλφαγιάν ετοιμάζουν νέα γκαλερί στη Χάρητος. Oι τέως ένοικοι του Ψυρρή γλυκοκοιτάζουν το Γκάζι και το Μεταξουργείο, όπου η Gazon Rouge έγινε trendsetter μετακομίζοντας εκεί από την Κολοκοτρώνη. Οι αίθουσες τέχνης μετακομίζουν προς το Μεταξουργείο Η σαββατιάτικη βόλτα στη γειτονιά που εξέθρεψε τόσες προσδοκίες, μας βάζει αναπόφευκτα σε σκέψεις. Χάθηκε το στοίχημα της τέχνης για του Ψυρρή; Χάθηκε μαζί και το εμπορικό στοίχημα της contemporary art; Θα έχει μελλοντικά την ίδια μοίρα και το Μεταξουργείο; Η σύντομη άνοδος και πτώση της περιοχής είναι ένα χρήσιμο μάθημα για το πώς ο Δήμος Αθηναίων θα έπρεπε να δώσει πολύ λιγότερες άδειες λειτουργίας σε κέντρα διασκέδασης και εστιατόρια, φροντίζοντας παράλληλα να βελτιώσει την εικόνα της γειτονιάς που παραμένει άθλια. Αθλια εικόνα «Οταν πρωτοάνοιξα την γκαλερί, υπήρχε στον αέρα κέφι και θετική ατμόσφαιρα», λέει στην «Κ» η Βελγίδα Els Hanappe που έκλεισε τον χώρο της στην Παλλάδος πριν από λίγο καιρό. «Μου άρεσε το γεγονός ότι υπήρχαν τριγύρω πολλές άλλες αίθουσες τέχνης και πως ήταν πολύ κοντά στο εμπορικό και ιστορικό κέντρο. Στη συνέχεια όμως οι ελπίδες μας διαψεύσθηκαν. Δεν υπήρχε καμία πρόνοια για ένα οργανωμένο σχέδιο ανάπλασης στη περιοχή, ούτε καν αστυνόμευση. Προσωπικά με είχαν ληστέψει δύο φορές. Γιατί να πηγαίνει ο κόσμος να δει τέχνη σε μια γειτονιά που νιώθει ανασφαλής; Η πολιτεία θα έπρεπε να είχε δείξει μεγαλύτερη φροντίδα. Να μην αδειοδοτήσει όλες τις ταβέρνες, να δώσει έμφαση στην καθαριότητα και την αρχιτεκτονική αποκατάσταση. Η αρχική ευφορία θα μπορούσε να κρατήσει μόνο αν είχαν γίνει έργα υποδομής. Τελικά το μόνο που έγινε ήταν καφέ και μπαρ», υπογραμμίζει η γκαλερίστα, συμπληρώνοντας για το θέμα της αγοράς του contemporary art στην Ελλάδα: «Ο κύκλος των ανθρώπων που αγόραζαν ήταν και θα παραμείνει μικρός. Συνεπώς, ο τζίρος είναι περιορισμένος. Η μόνη λύση είναι να δουλεύεις και με πελάτες από το εξωτερικό. Οταν ξανανοίξω την γκαλερί στο Γκάζι ή στο Θησείο, θα αλλάξω την πολιτική μου». Ξένη πελατεία Αυτό ακριβώς έκαναν ο Στάθης Παναγούλης και ο Γιώργος Βαμβακίδης από την γκαλερί Breeder. Για να διαβούμε το κατώφλι τους στην οδό Ευμορφοπούλου, περνάμε δίπλα από μια ομάδα ημιλιπόθυμων νεαρών που έχουν μόλις κάνει χρήση ναρκωτικών. «Σκεφτόμαστε να φύγουμε», μας λέει ο Γιώργος Βαμβακίδης. «Μάλλον θα πάμε προς το Μεταξουργείο. Αλλωστε, πιστεύουμε ότι δεν έχει σημασία πού βρίσκεται γεωγραφικά η γκαλερί αλλά τι επιλέγουμε να δείξουμε στον χώρο μας. Συμμετέχουμε σε όλες τις μεγάλες φουάρ του εξωτερικού και δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί από τους Ελληνες καλλιτέχνες που εκπροσωπούμε δείχνουν δουλειά τους εκτός συνόρων. Το άνοιγμα προς το εξωτερικό ισχύει και για το πελατολόγιό μας. Οταν διατηρείς σήμερα γκαλερί έχεις ανταγωνιστές σε όλον τον κόσμο και όχι μόνο στην Αθήνα. Οι δικοί μας πελάτες είναι κυρίως νέοι Ελληνες που ταξιδεύουν συνεχώς. Είναι πολύ ενημερωμένοι. Αν δεν τους ικανοποιούμε εμείς θα αγοράσουν έργα από κάποια γκαλερί του εξωτερικού. Οσο για την αγορά του contemporary art στην Ελλάδα, θεωρούμε ότι είναι στο πιο υψηλό σημείο της. Πιστεύουμε μάλιστα ότι σύντομα θα ανοίξουν στην Αθήνα και ξένες αίθουσες τέχνης. Μπορεί να υπάρχει κινητικότητα στο κέντρο, αλλά αφορά κυρίως γκαλερί που πουλάνε πίνακες για σαλονάκια και η πελατεία τους τριγυρίζει στο Κολωνάκι». Μια ακόμα χαμένη ευκαιρία Πικραμένη από την περιοχή δηλώνει και η πρώτη διδάξασα Ρεβέκα Καμχή που δεν έχει σταματήσει τις εμπορικές της δραστηριότητες αλλά αναζητά χώρο εδώ και τρία χρόνια. Μάλλον θα καταλήξει στο Μεταξουργείο. «Νιώθω λυπημένη. Η γειτονιά του Ψυρρή έγινε μια ατέλειωτη μπουζουκλερί. Ενα γιγαντιαίο καφενεδάκι με ψεύτικα τούβλα. Αντ' αυτού θα μπορούσαν να υπάρχουν ακόμα πολλές γκαλερί, προσεγμένα εστιατόρια, βιβλιοπωλεία με εκδόσεις τέχνης και μαγαζάκια με ωραία αντικείμενα. Μια πραγματικά καλλιτεχνική γειτονιά με ενδιαφέροντες κατοίκους. Τώρα, τα νοίκια είναι τόσο υψηλά που κανείς δεν τολμά να πλησιάσει. Ομως η επιβίωση των γκαλερί είναι και θέμα χωροταξικό. Εξηγούμαι: Η γκαλερότσαρκα του Ψυρρή μπορούσε να λειτουργήσει εκπαιδευτικά. Μπορεί το κοινό που περνούσε από τις αίθουσες τέχνης να μην αγόραζε τον πρώτο χρόνο. Σιγά σιγά όμως υπήρχε μια μικρή κινητικότητα. Τον δεύτερο χρόνο μπορεί να έπαιρναν κάτι, ένα δώρο γάμου σε φίλους τους λ.χ. Ηταν ένα σημείο συνάντησης. Τώρα το Μεταξουργείο θα γίνει ο νέος Ψυρρής. Μακάρι ο Δήμος να δείξει μεγαλύτερη πρόνοια και να μην ξαναδούμε το ίδιο σενάριο». Ο Παντελής Αραπίνης -αιρετικός όπως πάντα- έχει μια άλλη οπτική στο θέμα: «Ναι μεν έφυγαν αρκετές γκαλερί από του Ψυρρή αλλά άνοιξαν καινούργιες. Η αλήθεια είναι ότι η μετατόπιση των αιθουσών τέχνης από το Κολωνάκι προς τη γειτονιά αυτή έγινε αυθόρμητα και χωρίς πολύ σκέψη. Τίποτα δεν ήταν μελετημένο. Είχε συγκυριακό χαρακτήρα. Ηταν λοιπόν επόμενο ορισμένα πράγματα να μην πάνε καλά. Εξάλλου γνωρίζουμε ότι ο τζίρος των γκαλερί που πουλάνε σύγχρονη τέχνη είναι περιορισμένος στην Ελλάδα. Οσο για το Μεταξουργείο, δεν θα έλεγα ότι μπορεί να χαρακτηριστεί το επόμενο Ψυρρή. Trend δεν είναι όταν ανοίγεις εκ νέου μια γκαλερί που έχεις κλείσει εδώ και χρόνια σε μια γειτονιά αλλά όταν τη μεταφέρεις όσο είναι ακόμα ανοιχτή». Οι αδελφοί Καλφαγιάν πάντως δεν αμφιταλαντεύτηκαν καθόλου. Η νέα τους γκαλερί είναι ένας ωραίος ισόγειος χώρος στη Χάριτος μεταξύ Ηροδότου και Λουκιανού: «Πιστεύουμε στο κέντρο. Δεν χάνει ποτέ την αξία του. Οι πελάτες μας θέλουν εύκολη πρόσβαση. Να μπαίνουν σε ένα καλαίσθητο περιβάλλον που τους φτιάχνει τη διάθεση. Μπορούν να δουν τις εκθέσεις μας και μετά να κανονίσουν την βραδινή τους έξοδο». Πρώιμο timing; Ο Βασίλης Μπαλατσός της Unlimited στην Κριεζή που έκλεισε το 2005, είναι πολύ πιο απαισιόδοξος απ΄o τους ιδιοκτήτες της Breeder: «Για να φτάσουμε σε ένα οικονομικό επίπεδο όπου θα ήταν βιώσιμη η γκαλερί, θα έπρεπε να κάνουμε υποχωρήσεις στις αρχές μας. Να διοργανώνουμε εμπορικές εκθέσεις κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα και να δείχνουμε καλλιτέχνες που δεν μας άρεσαν. Ακόμα και αν είχαμε επιβιώσει θα είχαμε φύγει από του Ψυρρή. Εχει γίνει μια γειτονιά μόνο για βραδiνή διασκέδαση. Οι προσδοκίες μας, όταν ανοίξαμε το 1996, διαψεύσuηκαν με τοn χειρότερο τρόπο. Οχι μόνο πέσαμε έξω για την εξέλιξη της περιοχής αλλά και για το αγοραστικό κοινό της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα. Δεν «σήκωνε» τόσες γκαλερί. Από την άλλη θεωρούμε απαράδεκτο να γυρίσουμε την πλάτη στην ελληνική αγορά και να κρατηθούμε στη ζωή από το εξωτερικό. Δεν είναι ωραίο να μην υπολογίζεις τους συμπατριώτες σου. Δεν ζούμε στο Iντερνετ αλλά σε μια πραγματική πόλη, στον πραγματικό κόσμο. Δυστυχώς είμαστε περικυκλωμένοι από νεόπλουτους που ξέρουν την Πέγκυ Ζήνα αλλά όχι τον Νίκο Κεσσανλή. Αποκλείεται να δώσουν χρήματα για τη σύγχρονη τέχνη. Ενδεχομένως στο μέλλον να είναι καλύτερα τα πράγματα και να υπάρχουν περισσότεροι αγοραστές. Μπορεί το πείραμα του Ψυρρή να απέτυχε διότι ήταν πρώιμο το timing», λέει ο καλλιτέχνης και τέως γκαλερίστας στην «Κ» συμπληρώνοντας ότι δεν πρόκειται να ανοίξει εκ νέου την Unlimited.